Перайсці да зместу

Абазначэнні, якія выкарыстоўваюцца ў найменнях таксонаў

Гласарыі
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Гэта старонка — гласарый. Гл. таксама галоўны артыкул: Сістэматыка

Скарачэнні і іншыя абазначэнні, якія выкарыстоўваюцца ў назвах біялагічных таксонаў

Агульныя правілы

[правіць | правіць зыходнік]
  • Назву таксона ў рангу вышэй за від рэкамендуецца пісаць з вялікай літары.
  • Раней дапушчалася напісанне відавых эпітэтаў з вялікай літары ў тым выпадку, калі яны ўтвораны ад імя ці прозвішча, але цяпер усе відавыя эпітэты пішуць з малой літары.
  • Эпітэты, якімі пазначаюць культывары, пішуцца з вялікай літары (гл. cv.).

Спіс абазначэнняў

[правіць | правіць зыходнік]
  • aggr. (скар. ад лац.: aggrego) — нефармальная група падобных відаў
  • anon. (скар. ад лац.: anonymus) — аўтар невядомы
  • auct. (скар. ад лац.: auctorum) — у аўтараў, у розных аўтараў
  • auct. pl. (скар. ад лац.: auctorum plurimorum) — у розных аўтараў
Прыклад: у спісе таксонаў роду Сардэчнік (Leonurus) на сайце GRIN маюцца запісы:
Leonurus sibiricus L.
Leonurus sibiricus auct. pl. = Leonurus japonicus Houtt.
Іх варта разумець так: правільнай варта лічыць назву, аўтарам якога з’яўляецца Карл Ліней — Leonurus sibiricus L.; назвы ж Leonurus sibiricus, у якасці аўтара якіх названы якія-небудзь іншыя асобы, з’яўляюцца няправільнымі і павінны разглядацца ў якасці сіноніма правільнай назвы Leonurus japonicus Houtt.
  • candidatus (лац.) — кандыдат, сушукальнік; у мікрабіялогіі: слова, якое ідзе перад назвай таксона і паказвае на тое, што гэты мікраарганізм пакуль не культываваны (гэта значыць тыпавыя штамы гэтага мікраарганізма яшчэ не дэпанаваны, што ў наш час з’яўляецца абавязковай умовай прызнання яго назвы)[1]
Прыклад: Candidatus Brocadia anammoxidans Jetten et al.
  • cf. (скар. ад лац.: confer) — непацверджаная ідэнтыфікацыя
Прыклады:
  • Pteridinium cf. simplex Gurich
  • cf 1963. Pteridinium simplex Glaessner
  • comb. nov. (скар. ад лац.: combinatio nova) — новая камбінацыя, гэта значыць камбінацыя, утвораная ад раней апублікаванай законнай назвы[2]
  • ct. (скар. ад лац.: chemotypus) — хематып (група арганізмаў, якая вылучаецца з таксона і мае здольнасць да ўтварэння тых ці іншых хімічных рэчываў)
Прыклад: Thymus vulgaris ct. thymol —Чабор звычайны, тымольны тып
  • cv. (скар. ад лац.: cultivar) — культывар (група раслін, якая падтрымліваецца культываваннем)

Назва сорту пішацца пасля назвы таксона (роду, віда, падвіда). Выкарыстоўваецца два варыянты запісу назвы культывара: гэта назва можа аддзяляцца ад назвы таксона абазначэннем cv., а можа быць у адзіночныя двукоссі (у другім выпадку скарачэнне cv. не выкарыстоўваецца).

Прыклады запісу назвы для аднаго з сартоў піерыса японскага — Forest Flame (на фатаграфіі):

  • emend., часам em. (скар. ад лац.: emendavit) — выправіў, перарабіў[3]
  • emend., часам em. (скар. ад лац.: emendatus, emendata, emendatum — выпраўлены, зменены, палепшаны) — абазначэнне, якое паказвае на тое, што граніцы таксона былі зменены без змены тыпу яго назвы; ставіцца пасля абазначэння аўтара назвы таксона ў яго першапачатковых граніц і да абазначэння аўтара, адказнага за гэтыя змены[4]
Прыклад: Bacillus Kohn emend. Migula
  • et al. (скар. ад лац.: et alii) — і іншыя; абазначэнне выкарыстоўваецца для скарочанага запісу спісу аўтараў данага таксона; гэта скарачэнне шырока выкарыстоўваецца і ў іншых галінах навукі
Прыклад: замест запісу Petasites hybridus (L.) G.Gaertn., B.Mey. & Scherb. дапушчальна выкарыстоўваць скарочаны запіс Petasites hybridus (L.) G.Gaertn. et al.
  • ex (лац.) — з, у адпаведнасці з, паводле
1. у батаніцы выкарыстоўваецца для сувязі прозвішчаў двух аўтараў, з якіх другі сапраўды апублікаваў назву таксона, прапанаваную, але сапраўды не апублікаваную першым;
2. у заалогіі і бактэрыялогіі выкарыстоўваецца для сувязі прозвішчаў двух аўтараў, з якіх першы апублікаваў назву таксона, прапанаваную, але не апублікаваную другім
  • f., ці fil. (скар. ад лац.: filius) — сын
Прыклад: Hook. — скарачэнне прозвішча батаніка Уільяма Джэксана Гукера; Hook.f. — скарачэнне прозвішча яго сына, батаніка Джозефа Долтана Гукера
  • f. (скар. ад лац.: forma) — форма; у батаніцы: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
  • f. sp. (скар. ад лац.: forma specialis) — спецыяльная форма; у батаніку і мікалогіі: абазначэнне, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на форму паразіта (расліны, грыба), адаптаванага да спецыфічнага гаспадара; наменклатура спецыяльных формаў не рэгулюецца палажэннямі Міжнароднага кодэкса батанічнай наменклатуры
  • fil. — гл. f.

  • hort. (скар. ад лац.: hortulanorum) — у садоўнікаў; у батаніцы выкарыстоўваецца для пазнячэння садоўніцкага паходжання назвы
Прыклад: Dioscorea illustrata hort. ex W.Bull — запіс пазначае, што батанік W. Bull сапраўды апублікаваў назву гэтага віду, які і да яго выкарыстоўваўся ў садаводстве
  • in (лац.) — у; выкарыстоўваецца для сувязі прозвішчаў двух аўтараў, з якіх другі быў выдаўцом ці аўтарам усёй працы, а першы адказны за сапраўднае апублікаванне ці прыдатнасць назвы таксона
Прыклад: Pimpinella hookeri C.B.Clarke in Hook.f. — гэта азначае, што Чарлз Бэран Кларк апублікаваў назву віду ў працы Джозефа Долтана Гукера.
  • incertae sedis (лац.) — нявызначанага становішча; выраз, які паказвае на тое, што становішча таксона ў сістэме няяснае
  • ined. (скар. ад лац.: ineditus) — не апублікавана; пішацца пасля назвы таксона, каб паказаць, што гэта назва да гэтага моманту часу яшчэ не апублікавана
  • MS (скар. ад лац.: manuscriptum) — рукапіс; пішацца пасля назвы таксона, каб паказаць, што гэтая назва не была апублікавана, а згадвалася іншым чынам
  • nec (лац.) — і не; выкарыстоўваецца ў канструкцыі non… nec для тлумачэння, што гэты таксон не варта разумець ні ў тым сэнсе, які прыведзены пасля слова non, ні ў тым сэнсе, які прыведзены пасля слова nec (звычайна гэта адносіцца да таксанамічных амонімаў)
Прыклад: Bartlingia Brongn. (1827) non Rchb. (1824) nec F.Muell. (1877) — запіс пазначае, што разглядаецца таксон Bartlingia, апісаны Адольфам Тэадорам Браньярам у 1827 годзе, а не таксоны, якім у 1824 і 1877 годзе адпаведна Людвіг Райхенбах і Фердынанд фон Мюлер далі тое ж імя
  • nom. ambig. (скар. ад лац.: nomen ambiguum) — двухсэнсоўная назва; назва, якая рознымі аўтарамі выкарыстоўвалася для розных таксонаў
  • nom. cons. (скар. ад лац.: nomen conservandum)
1. у батаніцы: кансерваваная назва таксона; такая назва сямейства, рода ці віду, якая зацверджана ў якасці законнай і з’яўляецца прыярытэтнай у параўнанні з іншымі назвамі гэтага таксона пры тым, што яна супярэчыць аднаму ці некалькім палажэнням Міжнароднага кодэкса батанічнай наменклатуры (МКБН) (напрыклад, была незаконнай пры апублікаванні ці не мела прыярытэту); гэты ж тэрмін ужываецца да назвы, для якой быў пастаўлены пасродкам кансервацыі яго тып, напісанне або граматычны род[5]
Прыклад: Amborellaceae Pichon, nom. cons. (1948)
2. у заалогіі: захаваная назва таксона; выкарыстанне такой назвы афіцыйна дазволена, нягледзячы на тое, што яна супярэчыць аднаму ці некалькім палажэнням Міжнароднага кодэкса заалагічнай наменклатуры (МКЗН)
  • nom. dub. (скар. ад лац.: nomen dubium) — назва сумніўная; гэтая назва мае нявызначанае ўжыванне ці з прычыны немагчымасці здавальняючай тыпіфікацыі, ці з прычыны немагчымасці ўсталяваць, да якога таксона мусіць быць аднесены наменклатурны тып гэтай назвы
  • nom. illeg., ці nom. illegit. (скар. ад лац.: nomen illegitimum) — незаконная назва; назва таксона, якая не адпавядае артыкулам адпаведнага наменклатурнага кодэкса, хоць і сапраўды была апублікавана; прыкладам незаконнай назвы можа служыць амонім (назва, арфаграфічна ідэнтычная іншай, але заснаваная на іншым наменклатурным тыпе)
  • nom. inval. (скар. ад лац.: nomen invalidum) — несапраўдная (невалідная) назва таксона
  • nom. nov. (скар. ад лац.: nomen novum) — новая назва; назва таксона, якая прапанавана і апублікавана з мэтай неабходнай замены раней апублікаванай назвы; гэтае скарачэнне можа адносіцца да назвы толькі таго таксона, які быў вядомы і раней, але пад іншай назвай[6]
  • nom. nud. (скар. ад лац.: nomen nudum) — назва «голая»; назва, апублікаваная без суправаджэння адпаведным апісальным матэрыялам; таксама лічыцца несапраўднай (nom. inval.)
  • nom. prov. (скар. ад лац.: nomen provisorum) — папярэдняя (загадзя прапанаваная) назва таксона, сапраўднае апісанне якой адбудзецца ў будучыні
  • nom. rej., nom. rejic. (скар. ад лац.: nomen rejiciendum) — назва адпрэчаная; назва, выкарыстанне якога афіцыйна адпрэчана (звычайна з прычыны перавагі іншай назвы)
  • nom. subnud. (скар. ад лац.: nomen subnudum) — «амаль голая» назва; назва, якая не мае дастатковага апісання для аднясення да таго ці іншага арганізма; абазначэнне неафіцыйнае, тэрмін не прызнаецца МКБН і МКЗН
  • nom. superfl. (скар. ад лац.: nomen superfluum) — залішняя назва; назва, заснаваная на тым жа тыпе, што і іншая раней апублікаваная сапраўдная назва; таксама лічыцца незаконнай (nom. illeg.)
  • nom. utique rej. — безумоўна адпрэчаная назва; яна сама і ўсе камбінацыі, заснаваныя на ёй, не павінны выкарыстоўвацца, нягледзячы на магчымы прыярытэт.
1. выкарыстоўваецца для таго, каб паказаць, у якім сэнсе не варта разумець гэтую назву (звычайна гэта адносіцца да таксанамічных амонімаў)
Прыклад: Pfeifferella Labbe (1899) non Buchanan (1918) — запіс паказвае, што разглядаецца таксон Pfeifferella Labbe (1899), а не таксон Pfeifferella Buchanan (1918)
2. выкарыстоўваецца ў канструкцыі non… nec для тлумачэння, што гэты таксон не варта разумець ні ў тым сэнсе, які прыведзены пасля слова non, ні ў тым сэнсе, які прыведзены пасля слова nec
Прыклад гл. у раздзеле nec
3. выкарыстоўваецца ў канструкцыі sensu… non для тлумачэння, што гэты таксон разумеецца ў тым сэнсе, які прыведзены пасля слова sensu, а не ў тым, што прыведзены пасля слова non
Прыклад: гл. у раздзеле sensu.
  • nothof. (скар. ад лац.: nothoforma) — гібрыдная форма (аналаг рангу форма для гібрыдаў); скарачэнне nothof. выкарыстоўваецца па аналогіі са скарачэннем f.
  • nothosubsp. (скар. ад лац.: nothosubspecies) — гібрыдны падвід (аналаг рангу падвід для гібрыдаў); скарачэнне nothosubsp. выкарыстоўваецца па аналогіі са скарачэннем subsp.
  • opus utique oppr. (скар. ад лац.: opus utique oppressa) — у батаніцы: безумоўна адпрэчаная праца; назвы таксонаў, якія змяшчаюцца ў іх, не з’яўляюцца сапраўды апублікаванымі (nom. inval.)
Прыклады няправільных варыянтаў напісання назвы роду Mammillaria Haw. з сямейства Кактусавыя:
Прыклад арфаграфічных варыянтаў, якія ўзніклі пры пераносе таксона ў іншае царства:
  • p. p. (скар. ад лац.: pro parte) — часткова; абазначэнне выкарыстоўваецца ў якасці пазначэння назваў таксонаў, якія з’яўляюцца сінонімамі ў названым сэнсе толькі часткова (у некаторых выпадках)
Прыклад: у спісе сінонімаў віду Peltophorum linnaei Griseb. у базе даных The Plant List прысутнічае назва Caesalpinia brasiliensis «L., p.p.»[7], у гэтай жа базе даных у спісе сінонімаў віду Caesalpinia violacea (Mill.) Standl. маецца назва Caesalpinia brasiliensis L. без пазнакі p.p.[8]
  • sect. (скар. ад лац.: sectio) — секцыя; у батаніцы: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
1. выкарыстоўваецца для тлумачэнняў, у якім сэнсе разумеецца гэтая назва;
2. выкарыстоўваецца ў канструкцыі sensu… non для тлумачэння, што гэтая таксон разумеецца ў тым сэнсе, які прыведзены пасля слова sensu, а не ў тым, які прыведзены пасля слова non
Прыклад: Rosa majalis Herrm. (1762) (syn. Rosa cinnamomea sensu L. 1759, non 1753) — запіс азначае, што назва Rosa cinnamomea L. (1759) з’яўляецца сінонімам правільнай назвы Rosa majalis Herrm. (1762), у той час як назва Rosa cinnamomea L. (1753) такім сінонімам не з’яўляецца.
  • sensu lato (лац.) — у шырокім сэнсе; выраз, які дадаецца да назвы таксона з мэтай удакладніць, што аб’ём гэтага таксона разумеецца ў «шырокім» сэнсе
  • sensu stricto (лац.) — у вузкім сэнсе; выраз, які дадаецца да назвы таксона з мэтай удакладніць, што аб’ём гэтага таксона разумеецца ў «вузкім» сэнсе
  • ser. (скар. ад лац.: series) — рад, ці серыя; у батаніцы: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
  • sp. (скар. ад лац.: species) — від; выкарыстоўваецца пасля радавой назвы і азначае, што таксон вызначаны з дакладнасцю да роду (напрыклад, у апісанні, на выяве, у каталогу, на цэнніку)
  • spp. (скар. ад лац.: species) — віды; выкарыстоўваецца пасля радавой назвы
1. Выкарыстоўваецца ў якасці зборнага відавога эпітэта для абазначэння ўсіх таксонаў, якія ўваходзяць у род
2. Пры выкарыстанні ў спісе таксонаў роду: абазначае ўсе астатнія таксоны, якія ўваходзяць у гэты род, якія не ўключаны ў гэты спіс
Прыклад: Viola spp. — асобная старонка на сайце GRIN Архівавана 20 студзеня 2009. нароўні са старонкамі іншых таксонаў, якія ўваходзяць у род Viola
  • subf. (скар. ад лац.: subforma) — падформа; у батаніцы: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
  • subg. (скар. ад лац.: subgenus) — падрод; у батаніцы: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
  • subgen. (скар. ад лац.: subgenus) — падрод; у батаніцы: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
  • subsect. (скар. ад лац.: subsectio) — падсекцыя; у батаніцы: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
  • subser. (скар. ад лац.: subseries) — падрад, ці падсерыя; у батаніцы: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
  • subsp. (скар. ад лац.: subspecies) — падвід; у батаніцы і бактэрыялогіі: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона (у заалагічных таксонах, што маюць ранг падвіда, выкарыстоўваецца трынаміяльная форма, якая не мае дадатковага слова)
Прыклад: Linnaea borealis subsp. longiflora (Torr.) Hulten
  • supersect. (скар. ад лац.: supersectio) — надсекцыя; у батаніцы: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
  • syn. (скар. ад лац.: synonymum) — сінонім; у скарочаным выглядзе слова выкарыстоўваецца перад назвай таксона, калі патрабуецца паказаць, што гэтая назва з’яўляецца сінонімам той назвы, якая павінна выкарыстоўвацца для дадзенага таксона; у беларускамоўнай літаратуры для той жа мэты зрэдку выкарыстоўваецца скарачэнне сін.; нярэдка гэтыя скарачэнні і назвы, якія ідуць на імі, дадаткова змяшчаюць у квадратныя дужкі.
Прыклад: Petasites spurius [syn. Tussilago spuria]
Гл. таксама: Базіёнім
  • typ. cons. (скар. ад лац.: typus conservandus) — захаваны наменклатурны тып (наменклатурны тып, які павінен быць закансерваваны); сапраўды апублікаваная назва можа быць захавана (закансервавана) у якасці правільнай для таксона, у які не ўключаны яго наменклатурны тып, толькі ў тым выпадку, калі гэта назва будзе захавана (закансервавана) з новым наменклатурным тыпам, які будзе пазначаны як typ. cons.
  • var. (скар. ад лац.: varietas)
1. разнавіднасць — у батаніцы: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
Прыклад: Petasites frigidus var. palmatus (Aiton) Cronquist
2. варыетэт — у заалогіі: слова, якое ўваходзіць у назву таксона і паказвае на адпаведны ранг гэтага таксона
3. варыетэт — у бактэрыялогіі: сінонім слова «падвід» (лац.: subspecies)
  • () прыкмета двайнога цытавання; паказвае, што мела месца змяненне сістэматычнага становішча рангу — пры гэтым скарачэнне першапачатковага аўтара ставіцца ў круглыя дужкі
  • Petasites frigidus (L.) Fr. — прыклад двайнога цытавання пры перамяшчэнні віду з аднаго роду ў іншы. Карл Ліней першапачаткова змясціў гэты від у род Падбел (Tussilago) пад назвай Tussilago frigida, пазней Эліяс Магнус Фрыс аднёс гэты від да роду Белакапытнік (Petasites) і сапраўды апублікаваў новае спалучэнне.
  • Populus canescens (Aiton) Sm. — прыклад двайнога цытавання пры змяненні таксанамічнага рангу. Уільям Айтан сапраўды апублікаваў назву разнавіднасці віду Populus alba — Populus alba var. canescens Aiton. Пазней Джэймс Эдвард Сміт паказаў, што гэтую разнавіднасць варта лічыць самастойным відам і сапраўды апублікаваў для яго назву Populus canescens (Aiton) Sm..
  • [] квадратныя дужкі
1. у батаніцы: выкарыстоўваюцца для ўказання прозвішча аўтара дадзенай назвы ў тым выпадку, калі назва была прысвоена таксону раней за зыходную дату (1 мая 1753)
Прыклад: Lupinus [Tourn.] L. — запіс азначае, што назва лубіну, Lupinus, сапраўды апублікаваная Карлам Лінеем, была дадзена гэтаму роду Жазефам Пітонам дэ Турнефорам, але ён апублікаваў гэту назву да зыходнай даты
2. у заалогіі: выкарыстоўваюцца для ўказання прозвішча аўтара дадзенай назвы ў тым выпадку, калі назва была першапачаткова апублікавана ананімна
3. тэкст у квадратных дужках, які ідзе пасля назвы таксона, з’яўляецца тлумачальным: напрыклад, у такіх дужках могуць быць прыведзены яго сінонімы ці тыя таксоны, вынікам скрыжавання якіх з’яўляецца апісваны таксон
1. знак складання ставіцца перад назвай так званага прышчэпкавага гібрыда — у такога гібрыда тканкі шчэпы і прышчэпы змешваюцца, утварачы новыя парастку, якія нясуць прыкметы абодвух відаў.
Гэта рэдкая з’ява, вядома ўсяго некалькі падобных прыкладаў:
2. знак складання паміж дзвюма назвамі таксонаў азначае вынік непалавога скрыжавання гэтых таксонаў
1. знак множання перад відавым эпітэтам таксона абазначае гібрыднае паходжанне дадзенага таксона (натуральнае ці штучнае)
Прыклад: Viola × wittrockiana Gams ex Hegi
2. знак множання перад найменнем роду выкарыстоўваецца для абазначэння міжродавага гібрыда
Прыклад: × Hookerara hort.

3. знак множання паміж дзвюма ці большай колькасцю назваў таксонаў пазначае вынік скрыжавання гэтых таксонаў
Прыклад 1: Forsythia × intermedia Zabel [= Forsythia suspensa (Thunb.) Vahl × Forsythia viridissima Lindl.]
Пример 2: × Sorbocotoneaster Pojark. [= Sorbus L. × Cotoneaster Medik.]
  • & гл. et

Зноскі

  1. Калакуцкий Л. В. Обращение с микроорганизмами: правила писаные и неписаные(недаступная спасылка)
  2. МКБН (Венскі кодэкс) 2009, с. 194, 199.
  3. Джэфры 1980, с. 111.
  4. Джэфры 1980, с. 68, 111.
  5. МКБН (Венскі кодэкс) 2009, с. 193, 199.
  6. МКБН (Венскі кодэкс) 2009, с. 192, 199.
  7. Peltophorum linnaei: звесткі пра назву таксона на сайце The Plant List (version 1.1, 2013). (англ.) (Праверана 19 красавіка 2017)
  8. Caesalpinia violacea: звесткі пра назву таксона на сайце The Plant List (version 1.1, 2013). (англ.) (Праверана 19 красавіка 2017)
  • Международный кодекс ботанической номенклатуры (Венский кодекс), принятый Семнадцатым международным ботаническим конгрессом, Вена, Австрия, июль 2005 / Пер. с английского. Ответственный редактор Н. Н. Цвелёв. — М.; СПб.: Товарищество научных изданий КМК, 2009. — С. 124—136. — 282 с. — 800 экз. — ISBN 978-5-87317-588-8. — УДК 58(083.7)
  • Джеффри Ч. Биологическая номенклатура = Charles Jeffrey. Biological Nomenclature. Second edition / Пер. с англ. — М.: Мир, 1980. — 120 с. — 15 000 экз. Архівавана 19 жніўня 2017. — УДК 574:001.4
  • Алексеев Е. Б., Губанов И. А., Тихомиров В. Н. Ботаническая номенклатура. — М.: Изд-во МГУ, 1989. — 168 с. — 8 300 экз. — ISBN 5-211-00419-1. — УДК 582.57.06
  • Ботаника. Энциклопедия «Все растения мира»: Пер. с англ. (ред. Григорьев Д. и др.) — Könemann, 2006 (русское издание). — С. 946—957. — ISBN 3-8331-1621-8.
  • Международный Кодекс номенклатуры культурных растений. 1969. — Л.: Наука, 1974.