Fenicia

Fenicia (de 2500 edC a 64 edC)
estáu desapaecíu
Alministración
Capital	Sidon Tiro
Forma de gobiernu	monarquía Ciudá-Estáu República
Xeografía
Coordenaes	34°07′00″N 35°39′00″E / 34.11667°N 35.65°E / 34.11667; 35.65
Demografía

Fenicia^[1][2] (en feniciu 𐤊‏𐤍‏𐤏‏𐤍‏, kanaʿan; o 𐤐‏𐤕‏, Pūt)^[3] ye'l nome d'una antigua rexón del cercanu oriente, trubiecu de la civilización feniciu-púnica, que s'estendía a lo llargo del Llevante mediterraneu, na mariña oriental del mar Mediterraneu. El so territoriu tomaba dende la desaguada del ríu Orontes al norte, hasta la badea de Haifa al sur, entendiendo árees de los actuales Israel, Siria y El Líbanu, una rexón denomada d'antiguo Canaán, con que la so denominación se engloba bien de cutiu nes fontes.^[4]

Poblada dende principios del III mileniu e. C. por semites cananéos, la Fenicia histórica estendíase sobre una estrecha franxa costera de 40 km, dende'l Monte Carmelo hasta Ugarit (unos 300 km). El so suelu ye montascosu y pocu aptu pa l'agricultura (anque s'esforciaron por saca-y provechu) empobinó a los sos habitantes escontra les actividaes marítimes. Con más razón el mar impúnxose-y a esti pueblu, al quedar estremáu en pequeñes ciudaes estáu dixebraes por espolones predresos, pos el cabotaxe yera meyor que les víes terrestres pal contautu ente les ciudaes, que se gradiaben dende Acre y Tiro, por Sidón y Biblos, hasta Araos y Ugarit. Fenicia, al ser un estrechu pasu ente'l mar y el desiertu de Siria, en contautu al sur, al traviés de Canaán y del Sinaí con Exiptu, y al norte, al traviés del Éufrates, con Mesopotamia y Asia Menor, taba destinada a ser una rica encruciada comercial, acobiciada polos grandes imperios vecinos.

El nome étnicu que se daben los fenicios a sigo mesmos yera 𐤊𐤍𐤏𐤍𐤉 (kenaʿani, «canaaneos») o 𐤁‏𐤍‏ 𐤊‏𐤍‏𐤏‏𐤍‏ (bin kenaʿan, «fíos de Canaán») y coincide col pueblu cananéu citáu na Biblia^{[ensin referencies]}. Los griegos llamar Φοίνικες (phoínikes, «colloraos, púrpures»), bien probablemente polos apreciaos tintes de color púrpura con que comerciaban.^[5] De phoíniks derivó'l términu feniciu», que s'aplica más bien a los descendientes de los cananeos qu'habitaben na franxa costera dende Dor (actual Israel) hasta Araos o Arwad (actual Siria), ente'l sieglu XIII e.C. y la conquista musulmana. Sicasí, el términu phoíniks puede fácilmente ser una etimoloxía popular derivada del etnónimo pōnīm, xentiliciu de Pūt. Esti términu denominaba puramente la rexón costera de Canaán, y munchos de los pueblos fenicios utilizar como sinónimu.^[6] De pōnīm derivaríen tamién les formes llatines poenus y punicus.^[6]

La cultura fenicia ye una civilización antigua que nun dexó firmes buelgues físiques de la so esistencia. El so llugar xeográficu na historia, ye l'actual República Libanesa, y la crecedera desproporcionada de les ciudaes, según los frecuentes enfrentamientos bélicos del pasáu, enzancaron l'afayu de restos que revelen la so cultura material. Sicasí, a diferencia d'otres, dexó un importante legáu cultural a les civilizaciones posteriores, ente elles crear un importante venceyu ente les civilizaciones del mar Mediterraneu, los principios comerciales y l'alfabetu.

Magar la xeografía de la rexón yera accidentada, los fenicios aprovecharon al máximu les posibilidaes del suelu pa la esplotación agrícola y cultivaron hasta nes fasteres de los montes. Los sos montes de cedros d'El Líbanu dexáben-yos la esplotación de madera.

Los fenicios fueron unu de los primeros pueblos antiguos en tener un importante efeutu sobre la historia del vinu.^[7] Al traviés del contautu y el comerciu espublizaron la so conocencia de la viticultura y la producción de vinu y arrobinaron delles variedaes antigües de vide.^[8] Introducieron o animaron la espansión de la viticultura y la producción de vinu en dellos países que siguen ellaborando variedaes aptes pal mercáu internacional, como El Líbanu, Arxelia, Túnez, Exiptu, Grecia, Italia, España o Portugal.^[7] Anque pudieron exercer un efeutu indireutu na espansión de la viticultura en Francia, de cutiu confundir colos griegos foceos,^[9] que fundaron la colonia viticultora de Massilia (Marsella) nel 600 e.C. y llevaron la producción de vienu tierra adientro.^[7]

La cerámica fenicia foi bien utilizada y comercializada; según los oxetos de vidriu coloriáu y los texíos de llana tiñíos con púrpura de Tiro, un colorante qu'estrayíen d'un moluscu (el múrice, del xéneru Murex, y que'l so nome en griegu —phoinikes, deriváu de phoinos: "coloráu sangre"— identificaba tanto al tinte como al pueblu que lu comercializaba).^[10]

Los fenicios desenvolvieron una industria d'artículos de luxu bien solicitaos na dómina y de gran valor comercial, como xoyes, arumes y cosméticos.

El comerciu yera una actividá principal. Consistía primeramente nel intercambiu en forma de trueque de los productos ellaboraos en Fenicia poles mercancía disponibles n'otros llugares (bien otros productos manufacturados —especialmente de les civilizaciones más desenvueltes—, o bien materies primes, como minerales metálicos —cobre y estañu— o metales preciosos -especialmente de los pueblos más primitivos d'Occidente). Darréu, la invención de la moneda dexó rellaciones comerciales más sofisticaes.

La necesidá del tresporte a llargues distancies aguiyó la construcción naval y la meyora de les téuniques de navegación.

Fueron los grandes mercaderes de l'antigüedá. La xeografía de les sos mariñes, que favorecía la instalación de puertos, y la madera de los sos montes brindáben-yos los elementos básicos pa construyir barcos y entamar compañíes de navegación. Una d'elles foi contratada pol rei persa Darío I nel sieglu V e.C. En cierta midida consiguieron establecer una talasocracia o "gobiernu de los mares" que-yos dexaba controlar comercialmente el Mediterraneu.

Los viaxes fenicios establecieron nexos perdurables ente'l Mediterraneu oriental y l'occidental, non solo comerciales; sinón tamién culturales.

Mientres los sos llargos viaxes teníen d'abastecese en distintos puntos del so percorríu. Inclusive se suponía que les llimitaciones inherentes al navegación primitivu (evitación de la navegación nocherniegu) torgaríen singladures bien cimeres a los 60 km, anque se comprobó que percorríen distancies enforma mayores ensin tocar puertu.^[11] Col tiempu, eses escales fueron tresformándose n'establecimientos permanentes que dexaren l'almacenamientu y el comerciu estable colos pueblos indíxenes, que la historiografía denomina factoríes o colonies, de forma similar a les colonies griegues. La colonización fenicia foi un fenómenu comercial y poblador alcontráu en puertos de bonu defensa, penínsules o islles cercanes a la mariña, ensin conquistes territoriales nel interior.

Tamién s'establecieron colonies fenicies nes proximidaes de delles ciudaes de mayor grau de civilización, onde llograben concesiones, como na ciudá exipcia de Menfis.

Los marinos comerciantes de Sidón crearon asentamientos-almacenes cercaos. Los de Tiro fundaron hacia l'añu sieglu IX e.C. nel norte d'África Qart Hadasht (Cartago), que la so posición estratéxica ente'l Mediterraneu occidental y el Mediterraneu oriental convertir na más importante de toles colonies. Terminó per acoyer el centru de la civilización púnica cuando les ciudaes metropolitanes del Llevante fueron conquistaes pol Imperiu persa (sieglu VI e.C.).

La rivalidá secular que calteníen griegos y fenicios peles rutes comerciales y l'establecimientu de colonies llevó, tamién nel sieglu VI e.C., a un enfrentamientu militar de gran valumbu, la batalla de Alalia (añu sieglu VI e.C.), na que la colonia griega focense de Alalia enfrentar a la flota cartaxinesa, aliada colos etruscos, redefiniéndose la rellación de fuercies na rexón.

Les factoríes fenicies espardiéronse práuticamente por tola ribera sur mediterránea y les sos islles: dende Gadir, más allá del estrechu de Xibraltar, na redolada del míticu reinu de Tartessos y puerta de les rutes del océanu Atlánticu, escontra'l norte —Europa— y el sur —África—, hasta les mariñes d'Asia y el mar Negru.

Na mariña africana son llocalidaes de fundación fenicia Tangis, Mogador y Lixus (actual Marruecos), Sidi Abdselam del Behar —desaguada del ued Martil— y Kudia Tebmain —ued Emsá— (actual Arxelia), Utica —de la que se piensa que foi la primer colonia en fundase, o quiciabes la segunda dempués de Gadir—, Hadramemtum, Leptis Minor —Leptis Parva— y Tapso (actual Túnez), Leptis Magna, Trípoli y Sabratha (actual Libia).

Nes islles del Mediterraneu occidental, Iboshim o Eubussus (Eivissa), Nora (Nurri), Sulcis, Tharros (San Giovanni di Sinis), Bithia y Olbia (Cerdeña), Motia (Sicilia) y Malta; nes del mediterraneu oriental Kition (Xipre).

Los fenicios fueron el primeru de los pueblos colonizadores históricos de la península ibérica. Los restos arqueolóxicos más antiguos descubiertos hasta l'actualidá vienen de Malaka (Málaga) y Gadir (Cádiz), anque establecieron colonies tamién nel mediterraneu peninsular en Toscanos (Vélez-Málaga), Sexi (Almuñécar), Abdera (Adra), Cuetu del Prau, Chorreras, Villaricos, Mazarrón, Guardamar de Segura; y nel área atlántica peninsular n'Onuba (Huelva), Chiclana de la frontera, (Cádiz), Abul (Alcacer do Sal) y probablemente en Olissipo (Lisboa) y n'otres escales na ruta comercial, que siendo d'orixe prehistóricu llegaba hasta Galicia ya inclusive les Islles Britániques al norte y a les Islles Canaries nel sur.

La fundación de la nueva Qart Hadasht (Nueva Cartago, l'actual Cartaxena) foi una iniciativa posterior, respondiendo a los nuevos criterios de la civilización púnicu-cartaxinesa del sieglu III e.C. , na dómina de les guerres púniques contra Roma. Tamién a esa dómina pertenecen los restos púnicos de Melilla.^[12]

La mayor parte de les colonies fenicies yeren tirias (fundaes por Tiro). Propúnxose como una diferencia coles colonies sidonias (fundaes por Sidón) la divinidá tutelar: Melkart pa Tiro, Astarté pa Sidón.^[13] Otra diferencia ye que delles colonies sidonias taben establecíes na ribera norte del Mediterraneu, como Temesa (cerca de Nápoles), les islles de Citerea, Xipre, Creta y Rodes,^[14] o n'Asia. Señalóse como traza propia de les colonies sidonias na Península Ibérica los sos topónimos cola terminación -ipo (Baicipo, Dipo, Acinipo, Lacipo, Iripo, Oripo, Ostipo, Sisipo, Ventipo, Olisipo).^[15] Dizse que, d'ente les colonies de Sidón, Paros apurría mármol, Thasos, oru, Melos, azufre y allume; ente que'l tinte púrpura provenía de Citerea y Creta.^[16]

El pueblu feniciu contribuyó a crear un importante venceyu ente les civilizaciones mediterránees y entá ye más ente les formes artístiques del mundu antiguu, por imitación, fusión y espardimientu d'elles, anque nun se-y considere como orixinal creador d'una gran cultura propia.

Los fenicios utilizaben un alfabetu fonéticu, que los griegos afixeron a la so propia llingua y, col tiempu, sirvió de modelu pa los posteriores alfabetos occidentales. Esti alfabetu constaba de ventidós signo pa les consonantes, y nun tenía vocales, pero foi bien importante, pos yera senciellu y práuticu, a diferencia d'otros alfabetos coetaneos que solo apoderaben les escribes y altos funcionarios, tres un trabayosu aprendizaxe.

La cultura fenicia foi bien importante na so dómina pero, desgraciadamente, quedaron poques buelgues de la so historia. Conocemos de la so esistencia, sobremanera, al traviés de los testos d'otros pueblos qu'entraron en contautu con ellossobremanera los asirios, babilonios y, más tarde, los griegos. Estúdiase principalmente nes ruines de les ciudaes que fueron colonies de Sidón o Tiro, como les de Cerdeña y Andalucía y, sobremanera, nes establecíes na islla de Xipre.

Les sos producciones fueron más artesanales qu'artístiques, y nes sos escultures, cerámiques, xoyes y oxetos de metal, apodera la influencia exipcia dende'l sieglu X e.C. (que ye la fecha más antigua que se suel asignar al arte fenicio), con elementos asirios, hasta llegar al sieglu VII e.C. Sicasí, a partir d'entós prepondera la influencia griega, llegando dacuando a confundise les sos producciones coles grieges, como se confunden les anteriores al sieglu X e.C. coles asiries y exipcies.

Les formes d'arquiteutura infiérense más polos dibuxos de los sellos y otros relieves que poles ruines de los sos edificios anque nun falten dellos restos de pieces arquiteutóniques topaos en Xipre y Fenicia. Ente éstos, figura'l capitel con volutes, inspiráu nel arte oriental y que bien pudo ser l'antecesor del capitel xónicu. Los templos fenicios (como'l de Biblos) estremar por tener el santuariu ensin cubierta. Nél daba cultu a una piedra o betilo que xeneralmente consistía nun aerolitu de forma cónica (como piedra cayida del cielu) asitiáu metanes la estancia a la cual precedía un atriu arrodiáu interiormente de columnes. Yera tamién carauterística la forma qu'a los sarcófagos suntuosos de piedra daben los fenicios sidonitas que s'afaía más o menos a la contorna de la figura humana como los de la madera exipciu (sarcófagos antropoides).

Darréu, esti arte foise estendiendo a lo llargo de tola mariña mediterránea onde los fenicios teníen influencia, llevándolo a esos llugares, amás d'influyir a les cultures autóctones, siendo un claru exemplu Tartessos, que llegó a tener una importante aculturización.^{[necesita referencies]}

Tou sobre la lliteratura fenicio y púnico ta arrodiáu d'un halo de misteriu daos les poques muertes que se caltuvieron: tou lo que resta ye una serie d'inscripciones, poques de les cualos tienen calter netamente lliterariu (solo dalguna narración histórica, poemes, etc.),^[17] monedes, fragmentos de la Historia de Sanjuniatón y del Tratáu de Magón, la traducción al griegu del viaxe de Hannón el Navegante y el testu del Poenulus de Plauto.^[18] Sicasí, ye un fechu probáu que tantu en Fenicia como en Cartago hubo biblioteques y que los fenicios tuvieron una rica producción lliteraria heredera del pasáu cananéu, de la qu'obres como les redactaes por Filón de Biblos o Menandro d'Éfesu son una parte ínfima.^[19]

Los fenicios fueron el inventores del alfabetu. L'alfabetu feniciu empezó como una serie d'ideogrames, un conxuntu de símbolos que representaben animales y oxetos. A estos ideogrames asignábase-yos un valor fonéticu d'alcuerdu al nome, n'idioma feniciu, del animal o oxetu representáu; esti alfabetu solo contenía consonantes, ventidós en total. Yera un sistema simple, lo que dexaba l'espardimientu de la conocencia y la cultura.

Darréu, l'alfabetu feniciu foi adoptáu y modificáu polos griegos pa representar el so idioma. Los griegos tomaron delles lletres del alfabetu feniciu y diéron-yos valor de vocal; por cuenta de les diferencies llingüístiques ente dambos idiomes (griegu = indoeuropéu, feniciu = semita) tamién camudaron la pronunciación de delles lletres, y amestaron dellos símbolos pa representar soníos inesistentes en feniciu. L'alfabetu llatín provién del alfabetu etruscu, que foi de la mesma una adautación del alfabetu griegu.

Los hebreos tamién adoptaron l'alfabetu feniciu, anque dada la semeyanza de les sos llingües y la mutua influencia pola so cercanía xeográfica hubo una menor cambéu que polos griegos.

L'alfabetu feniciu foi nuna o otra forma la base pa los alfabetos llatín, griegu, cirílicu, árabe, y dellos estudiosos consideren que tamién dio orixe a los abugidas del subcontinente asiáticu.

Llista de grafemes

Lletra
Nome	ʾalp	bet	gaml	delt	he	wau	zai	ḥet	ṭet	yod	kap
Significáu	güe	casa	camellu	puerta	ventana	anzuelu	arma	muriu	rueda	mano	palma (de mano)
Treslliteración	ʾ	b	g	d	h	w	z	ḥ	ṭ	y	k
Valor	/ʔ/	/b/	/g/	/d/	/h/	/w/	/z/	/ħ/	/tˀ/	/j/	/k/
Unicode	𐤀	𐤁	𐤂	𐤃	𐤄	𐤅	𐤆	𐤇	𐤈	𐤉	𐤊
Lletra
Nome	lamd	mem	nun	semk	ʿain	pe	ṣade	qop	roš	šin	tau
Significáu	guiada	agua	culiebra	pexe	güeyu	boca	cazar	monu	cabeza	diente	marca
Treslliteración	l	m	n	s	ʿ	p	ṣ	q	r	š	t
Valor	/l/	/m/	/n/	/s/	/ʕ/	/p/	/sˀ/	/q/	/r/	/ʃ/	/t/
Unicode	𐤋	𐤌	𐤍	𐤎	𐤏	𐤐	𐤑	𐤒	𐤓	𐤔	𐤕

Los dioses adoraos polos fenicios varien d'una ciudá a otra. Asina'l panteón de Sidón difier del de Tiro o'l de Xipre. Ye más, delles divinidaes tán presentes d'una forma o otra na mayoría de les ciudaes significatives. Estes divinidaes son principalmente Astarté, Baal, Dagón, Resef y Melkart.

Astarté yera la principal diosa de Sidón y con presencia nes otres ciudaes fenicies. Astarté ye la diosa de la fecundidá, anque les sos carauterístiques y dependiendo de les ciudaes son distintes. Tamién ye adorada como diosa guerrera, de la caza o inclusive como patrona de los navegantes.

Suel representase posada sobre un lleón y sosteniendo una flor de lotu y una culiebra. N'otres representaciones acentúa'l so calter como diosa de la fecundidá y apaez tocándose los senos o dando de mamar a dos neños. Asimilar n'otres cultures con nomes distintos como por casu l'Afrodita de los griegos, la Venus romana o la Isis exipcia. Cuntaba con abondosos santuarios en Sidón y Tiro. Ta documentáu un santuariu dedicáu a Astarté n'El Carambolo (Sevilla), fecháu nel sieglu VIII e.C.

Astarté ye la reina del cielu a quien los cananitas quemaren inciensu na Biblia (Jeremías, 44).

Eshmún yera adoráu en Sidón y en Xipre. Asimilar a Apolo y a Esculapio como dios sanador. Cuntaba con dellos templos distribuyíos por tola mariña mediterránea, dende d'El Líbanu hasta España. Ente los templos destaca un gran santuariu pela rodiada de Sidón nun llugar onde brotaba una fonte, y el Templu de Eshmún de la ciudá de Cartago. Nos rituales d'adoración a Eshmún realizábense abluciones y dances. Tamién se conoz qu'esistieron unos xuegos nel so honor y que'l vencedor ganaba una tela púrpura.

Baal (en feniciu 𐤁‏𐤏‏𐤋‏, AFI: [ba'ʕa el], «señor») yera una divinidá (posiblemente solar) de dellos pueblos asitiaos n'Asia Menor y la so influencia: fenicios, cartaxineses, caldeos, babilonios, sidonios y filisteos. El so significáu averar al d'amu o señor. Yera'l dios de l'agua y la guerra. Na Biblia, Baal (בעל Ba'al) yera consideráu polos hebreos como unu de los falsos dioses, sicasí, ellos rindiéron-y cultu en delles ocasiones cuando s'alloñar de la so adoración a Yahvé. Foi adoráu polos fenicios como'l dios más importante del so panteón y amás tuvo una esposa llamada Baalit que se representaba como una muyer formosa.

Anat yera la esposa de Baal, yera al empar una diosa semita de la fertilidá y una nueva ya impetuosa diosa de la guerra, a quien se rellacionó cola diosa Hator exipcia y cola Atenea griega. Tamién foi venerada nel Antiguu Exiptu.^[20]

Dios de calter guerreru, dueñu de les calamidaes. Algamó nel Antiguu Exiptu, a partir del Imperiu Nuevu, una gran veneración cuando Amenofis II adoptar como xeniu proteutor, asimilándolo con Montu, el dios exipciu de la guerra, y acomuñar a Astarté.^[21]

Consideráu como'l primeru de los navegantes de la humanidá, los fenicios creíen qu'esti dios construyera'l palaciu de Baal, considérase-y tamién el descubridor de la pesca y de les construcciones navales, amás de ser el dios de ferreros y armeros.

Dios del aire, de la nube, los rescamplos, l'agua y el vientu. Según les creencies de los marineros fenicios, la so voz sonaba nes nubes.

N'orixe, Melkart foi una divinidá fenicia de la ciudá de Tiro, siendo la forma fenicia del dios Baal. Orixinariamente yera un dios agrícola, del campu, la vexetación, la fecundidá y la primavera, polo que'l so ritual entendía una serie de ritos de muerte y resurreición cíclicos añales, coincidentes coles estaciones del añu; Sicasí, tamién yera una deidá marina, pos yera una divinidá de calter sincréticu. Pasó depués a ser consideráu «rei de la ciudá», que ye'l significáu etimolóxicu del so nome (melk, «rei»; qart, «ciudá»), y como patronu de la ciudá de Tiro, tresformóse tamién en dios de la colonización y de la proteición de la navegación. Los tirios consideráben-y el guía de los sos viaxes marítimos y esploraciones, de cuenta que-y consagraron el templu fundáu coles mesmes que la ciudá de Cádiz nel otru estremu de la islla mayor, onde güei s'atopa'l castru de Sancti Petri y nel que, según la lleenda, Aníbal fixo'l xuramentu d'odiu eternu a los romanos antes de colar escontra Sagunto y empecipiar la segunda guerra púnica. Anque tamién se dicía que lo fixo siendo un neñu en Cartago. Foi conocíu na antigüedá como'l santuariu d'Heracles o Heraclión.

El llugar onde foi asitiáu'l templu inicial en Cádiz, cerca del estrechu de Xibraltar, fomentó la lleenda de la separación de les Columnes de Hércules, en principiu llamaes Columnes de Melkart polos fenicios, más tarde Columnes de Heracles polos griegos hasta l'actual nome romanu.

Atribuyíase-y la civilización de les tribus selvaxes de les mariñes alloñaes, la fundación de les colonies fenicies y l'introducción de la llei y l'orde ente los homes.

En diversos restos arqueolóxicos, ente los que destaquen les monedes, represéntase-y de cutiu acaballando nun hipocampu. Na dómina tardida de la civilización fenicia, tamién se-y consideraba'l dios del Sol que s'atopaba n'unión con Baal y Moloch, les fuercies malinu y benignu del cielu, respeutivamente. Alloñaba la hostilidá ente dambos y por tanto, amenorgaba l'efeutu de la reblaneda solar y de los fríos ivernizos. Ye por ello que nel so altar tenía d'haber un fueu perenne.

Acaldía siguía a tornar Astarté hasta qu'él la atopaba nun puntu remotu d'Occidente y se esposaron. Matrimoniu que traxo la perdición de la diosa y tresformar na duce Ashera.

Los griegos llamábenlu Melicertes y comparábenlu con Heracles, polos atributos guerreros que-y caracterizaben.

Dios proteutor de la infancia,^[22] la vida y la casa importáu dende Exiptu.^[23] Consideráu dios tutelar d'Eivissa.^[22]

Méntase-y na Biblia, cuando fala del dios Dagón al que rindieron cultu nel templu de Asdot (I Samuel 5, 1-7), o ocupando'l so templu como baños públicos.

Ye posible que realmente'l nome utilizárase pa denominar a tres dioses distintos: un Ben Dagón, qu'apaez nos primeros testos ugaríticos en llucha contra'l dios Baal; un segundu Dagan, dios sumeriu de la fertilidá, veneráu por tol Oriente Antiguu; y, a lo último, en Fenicia, Dagón, un dios marín, un ser a medies home y pez. El posible tracamundiu puede ser aniciada por una etimoloxía dudosa. La pallabra caldea dagan traducir por 'granu', 'trigu' o 'grana' y si derivar del hebréu antiguu dag, significa 'pez'.

Acordies cola interpretación que se cree más probable, Dagón yera descritu con cara y manes, y una parte del so cuerpu yera paecida a un pexe, "el tueru de Dagón" (versículu 5). Del testu recibíu de los Setenta paez que tamién tenía pies, anque la edición Swete da a esti puntu una llectura distinta. Na traducción griega esta frase amosar coles carauterístiques de tener un aspeutu de rellumu pulíu. La descripción de la Biblia coincide cola que puede trate nes monedes de delles ciudaes, filistees o fenicies; na mayoría d'elles Dagón represéntase como una figura compuesta, la parte cimera del cuerpu ye humana, y l'inferior ye de pez. D'ello paez deducise que Dagón yera un dios pexe, fechu que nun sospriende no más mínimo, yá que paez ser la deidá principal de ciudaes marítimes, tales como, Asdod, Gaza (los llugares orixinales supónse que tán soterraos so les dunes de sable que cuerren a lo llargo de la vera), Ascalón, y Arvad. Nos monumentos, y tamién probablemente nel cultu popular, Dagón ta acomuñáu dacuando con una deidá fema tamién mediu pexe, Derceto o Atargatis, de cutiu identificaes como Astarté.

Dellos especialistes, sicasí, nun dan valor a estos datos, y consideren que Dagón yera'l dios de l'agricultura. La so opinión ta basada na siguiente afirmación filu bíblica: "Dagón, esto ye, espiga ' [la pallabra hebrea pa espiga ye dagan]. "Dagón, dempués d'afayar el trigu y l'aráu, foi llamáu Zeus del aráu" (2, 16). El mesmu escritor diznos (n'Eusebio, Prep. Evang. 1, 6) que, según una lleenda fenicia antigua, Dagón yera unu de los cuatro fíos nacíos del matrimoniu de Anú, el señor de cielu, cola so hermana, la tierra. Ye más, nun sellu que tien ciertes señales simbóliques hai una provisión de trigu, puede lleese escritu en calteres fenicios el nome de Baal-Dagón pero non la imaxe d'un pexe. Ye posible cuestionar si estos argumentos tienen más valor que los que sofiten la otra opinión; pa quien acepten la interpretación etimolóxica filu bíblica'l posible error ye por cuenta de una equivocación nel nome. Tamién pudiera almitise que nel intre del tiempu, a lo llargo de la vera mediterránea, desenvolvióse una concepción y representación doble de Dagón como resultáu de la supuesta doble derivación del nome. Tolos estudiosos tán d'alcuerdu en que tanto'l nome como'l cultu de Dagón importar de Babilonia.

Les cartes de Amarna (ca. 1480-1450 e.C. ), qué apurrieron los nomes de Yamir-Dagan y Dagan-takala, gobernantes de Ascalón, dan testimoniu de l'antigüedá del cultu a Dagón ente los habitantes de Palestina. Sabemos pola Biblia que la deidá tenía templos en Gaza (Xueces, 16, 21, 23) y Asdod (I Samuel 5, 1-7); Suponemos qu'esistieron estanques igualmente n'otres ciudaes filistees. El cultu a Dagón paez que s'estendiera inclusive más allá de les llendes de la so confederación. El testimoniu de los monumentos ye positivu pa la ciudá fenicia de Arvad; entá más, el Llibru de Josué menta dos pueblos llamaos Bét Dagón, unu nel territoriu de Xudá (Josué 15, 41), y l'otru na frontera de Aser (Josué 19, 27); Josefo tamién fala d'un Dagón "más allá de Xericó" (Antiq. Jud., XIII, 8, 1; De Bel. Jud. I, 2, 3): toos estos nomes son anteriores a la conquista israelita, y, nun siendo que los derivemos de dagan, dan testimoniu d'a un ampliu espardimientu del cultu de Dagón a lo llargo de Palestina. Esti cultu caltúvose, a lo menos en ciertes ciudaes filistees, hasta los últimos sieglos e.C. Este yera'l casu de Asdod; el templu de Dagón que taba ellí foi quemáu por Judas Macabéu (l Mac.10, 84; 11, 4).

Al contrariu de los Baales que, ente los cananitas, yera deidaes esencialmente locales, Dagón paez que yera consideráu polos filisteos como un dios nacional (I Cróniques 10, 10). A él atribuyeron el so ésitu na guerra; diéron-y gracies con grandes sacrificios, ante él se regocijaron pola captura de Sanson (Xueces 16, 23); al so templu llevaron los trofeos de les sos victories, l'Arca (I Samuel 5, 1, 2), l'armadura, y la cabeza de Saúl (1 Samuel 31, 9, 10; I Cróniques 10, 10). Un baxorrelieve de bronce de trabayu asiriu feniciu tamién suxeriría que Dagón tenía una función prominente nes doctrines de la muerte y la vida futura. Avera del ritual del so cultu, poco puede recoyese o de los documentos o de la Escritura. Los alcuerdos detallaos pa devolver l'Arca (1 Samuel 5; 6) pueden tar inspiraos más poles circunstancies que por cualesquier ceremonia del cultu a Dagón. Solo conocemos polos autores antiguos que, por razones relixoses, la mayoría de los sirios abstener de comer peces, una práutica qu'unu inclinar a rellacionar col cultu d'un dios pez.

El significáu de Paam nun ye otru que «falu» y n'honor a él realizaba la prostitución ritual, bien corriente ente los fenicios y otres cultures antigües, que se llevaba a cabu con fines profilácticos.

Moloch yera'l dios supremu y proteutor de la ciudá de Cartago. Los navegantes fenicios esportaron, al traviés del comerciu, los cultos a dellos dioses representaos como deidaes-toru: el dios El, al dios Baal y sobremanera, al sanguinario dios Moloch. La estatua de Moloch representar con cuerpu d'home y cabeza de toru con cuernos. Cada añu zarrábense dientro nuevos que se-y ufiertaben como sacrificiu y quemar.^[24] Moloch apaez mentáu delles vegaes na Biblia, rellacionáu con sacrificios infantiles.^[25][26]

• Agricultura en Mesopotamia
• Cartago
• Circunnavegación fenicia d'África
• Arte fenicio
• Templu de Eshmún
• Malaka
• Gadir
• Adra
• Antigua Grecia
• Tartessos
• Xacimientu arqueolóxicu de Doña Blanca

• Aubet, M. Y.: Tiro y les colonies fenicies d'Occidente, Barcelona, 1987.
• Belmonte Marín, Juan Antonio: Cuatro estudio sobre los dominios territoriales de les ciudaes estáu fenicies, Bellaterra, 2003.
• Blázquez, José María: Historia d'Oriente antiguu. Madrid: Cátedra, 1992.
• Corzu, Ramón: Los fenicios, señores del mar. Madrid: Información y Revistes, 1988.
• Frankenstein, Susan: Arqueoloxía del colonialismu: l'impautu feniciu y griegu nel sur. Barcelona: Grijalbo - Mondadori, 1997.
• García y Bellido, Antonio: Fenicios y cartaxineses n'Occidente. Madrid, 1942.
• Gras M., P. Rouillard, J. Teixidor: L'univers phénicien. París: Hachette, 1995.
• Herm Gerhard: Fenicios, l'imperiu de la púrpura na antigüedá. Barcelona: Destín, 1976.
• Llidó i Herrero, Joan (1999). Huella del espíritu na prehistoria castellonense. Universitat Jaume I. ISBN 9788480212632.
• Martín, J. A.: Catálogu documental de Los Fenicios n'Andalucía. Xunta d'Andalucía, 1995.
• Penela, J. R.: Elissa, la Colorada. Barcelona: edición personal, 2006.
• Prado Martínez, Fernando: Los fenicios, del monte El Líbanu a les Columnes de Hércules. España: Marcial Pons, 2007.
• Thiollet, J-P.: Je m'appelle Byblos. París: H. & D., 2005.
• Tsirkin, J. B.: The phoenician civilization in roman Spain, Gerión 3, 1985, páxs. 245-270.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Fenicia.
• Centru d'Estudios Fenicios y Púnicos
• Enciclopedia Phoenicia.
• «Los fenicios en Vélez-Málaga».