Cabrales

Cabrales
bandera de Cabrales Escudu de Cabrales
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Llanes
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	Carreña
Alcalde de Cabrales	Carlos Javier Puente Fernández
Nome oficial	Cabrales (es)
Xeografía
Coordenaes	43°18′58″N 4°50′45″W / 43.316062°N 4.845833°O / 43.316062; -4.845833
Superficie	238.29 km²
Llenda con	Onís, Llanes, El Valle Altu de Peñamellera, Tresviso, Cillorigo de Liébana, Camaleño y Posada de Valdeón
Altitú media	307 m
Demografía
Población	1918 hab. (2023)
Densidá	8,05 hab/km²
Xentiliciu
Viviendes	1149 (2001)
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
cabrales.es

Cabrales^[1] ye un conceyu del Principáu d'Asturies. Llenda al norte con Llanes, al sur con Cantabria y Lleón, al este con El Valle Altu de Peñamellera y al oeste con Onís.

La capital municipal ye Carreña, y el conceyu acueye una población de 1918 hab. (2023)^[2][3], con una estensión de 238,29 quilómetros cuadraos^[4]. Ta trevesáu por estremaes carreteres, l'AS-114, l'AS-345 que va hacia El Valle Altu de Peñamellera, y l'AS-264 que va hacia Poncebos.

Ye un conceyu fondamente ganaderu, pola orografía y les sos paciones, teniendo ameritada sonadía'l so lleche, col que se fai'l Quesu de Cabrales, de fama internacional.

Ye'l conceyu que tien la orografía más accidentada d'Asturies, la metá del so territoriu ye parte del Macizu Central de los Picos d'Europa, con elevaciones que perpasen los 2.000 metros, y con picos como los de Dobresengo, Cabrones, La Torre Cerréu, que ye'l techu con 2.648 metros. Otros picos rescamplaos son: Horcados Rojos, etc. Tol so territoriu ye montés, sacante la depresión prellitoral ente los Picos d'Europa y la sierra'l Cuera. Entrambes, tenemos les vegues de los ríos Casañu y Cares, que ye la zona onde s'alluga los más de la so población.

El 95% del so tarrén tien desniveles superiores al 20%. Ye rescampláu'l Picu Urriellu, un mitu del alpinismu, con 2.519 metros, teniendo la so famosa cara oeste, con cayíes verticales de más de 600 metros.

La prehistoria nel conceyu cuenta con bayura d'esquicios del paleolíticu superior que ofrecen abondantes muestres d'instrumentos líticos y óseos. Asina na cueva de Las Canes, hai grabaos fechos nes paredes y el techu. Rescamplen tamién estremaes cueves con muestres de pintures como son: la Covaciella, y El Bosque, toes elles con dibuxos d'animales. Na cueva de los Canes amás de les sos pintures, hai un recintu funerariu con trés sepultures.

De la edá del bronce apaecen dos hachos que-y darán nome a esti tipu y que pasarán a denomase como hachu Cabrales.

De la dómina prerromana y romana, son práuticamente inesistentes los restos nel conceyu. Otres noticies, faen referencia a la fuxida per esti conceyu de les tropes musulmanes, vencíes por Pelayu en Cuadonga.

Entamen a topase más datos de magar la Edá Media, como una donación que se fai a la ilesia de San Pedro en Camarmeña. Onde alcontramos una gran documentación, y se describe a Cabrales como entidá territorial, yá nel sieglu XII. Pero nesta dómina esti conceyu tará fuera de la política real, que dirá creando pueblos y villes per estremaos conceyos d'Asturies. Cabrales nunca tuvo carauterizáu por tener grandes señoríos llaicos, nin eclesiásticos.

Ye nel sieglu XIV, cuando yá apaez Cabrales como conceyu, acudiendo los sos representantes a l'aconceyamientu convocáu nel monesteriu uvieín de Santa María de Vega, p'apoyar al rei don Pedro. Tamién participó na Xunta Xeneral que se celebró nel conventu de San Francisco en 1444. Nesta dómina l'alministración conceyil ta dominada poles poderoses families llocales, como son los Barcena y los González de Buerdo, demientres el sieglu XVI. Yá nel sieglu XVII, los cargos conceyiles yeren nomaos cada añu por caún de los cuatro distritos nos que taba xebráu'l territoriu.

Cola invasión francesa, hebo dellos actos qu'entemecen ente la historia y tradición, como que los esquicios de los franceses vencíos, reposen na Cueva de los Güesos de la Lloma'l Toro, o como'l refugu de les tropes franceses, al se-yos llanzaes piedres dende la Peña la Cantina. Pero sí pertenez a la realidá histórica, el gran rixu de los numberosos soldaos cabraliegos que morrieron na guerra.

Demientres el sieglu XIX, esti conceyu permaneció al marxe de les tresformaciones qu'hebo n'otros conceyos asturianos. Hasta pasada la segunda metá del sieglu, la so agricultura siguiría siendo deficitaria, la principal riqueza será la ganadería y la so industria más importante sería'l quesu, que se vendía nel restu de los conceyos y provincies, esportándose yá p'América. L'apertura al esterior aporta nel sieglu XIX, cola construcción de la carretera Cangues d'Onís-Panes.

El sieglu XX ta marcáu por una mayor evolución, con nuevos adelantos. Asina rescamplen, la canal del Cares, la central de las Arenas, el banzáu de Poncebos, etc. La Guerra civil española tuvo escasa importancia nesti sieglu, yá qu'esti conceyu, taba alloñáu de los focos industriales y obreros, pero sí tuvo importancia cola cayida del frente oriental, yá que munches persones fuxíes escondiéronse nos Picos d'Europa.

Nel conceyu de Cabrales, dende 1979, el partíu que más tiempu gobernó foi'l PP. De 2011 a 2015 gobernó FAC. Dende 2015, a pesar de resultar el PSOE la llista más votada, gobierna una vegada más el PP, sofitáu polos conceyales de Foru y Somos Cabrales (candidatura venceyada a Podemos), contraviniendo esta postrera la voluntá de la so formación. Tres el pactu, Somos Cabrales anunció nun comunicáu que nun reconoz a la conceyal como'l so representante

		PSOE	PP	URAS	FAC	Otros	Somos	Total
	2003	5	6	0	0	0	-	11
	2007	5	5	1	0	0	-	11
	2011	5	3	0	3	0	-	11
	2015	5	4	-	1	0	1	11

Nᵘ	Nome	Superficie (km²)	% superficie Cabrales	Población	% población Cabrales	Densidá (hab./km²)
1	Arenas	20,15	8,468,46%	744	38,7938,79%	36,92
2	Berodia		n/d	160	8,348,34%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
3	Bulnes		n/d	32	1,671,67%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
4	Carreña	19,95	8,378,37%	390, 388	20 353,9120 353,91%	Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu.
5	Po		n/d	156	8,138,13%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
6	San Roque		n/d	185	9,659,65%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
7	Santolaya		n/d	123, 123	6419,346419,34%	Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu.
8	Sotres		n/d	109	5,685,68%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
9	Tielve		n/d	59	3,083,08%	Error d'espresión: Operador round inesperáu

Población del conceyu de Cabrales  Asturies
Fonte: INE

La so economía ta basada na ganadería, siendo'l vacunu'l más importante siguíu pol cabríu y llanar. La so producción agrícola enantes pervariada, agora, por mor de la falta de mano d'obra, dedíca cuasi dafechamente al autoconsumu, dedicándose la mayor parte'l suelu al pastu.

Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2015)

	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	655	100
Agricultura, ganadería y pesca	179	27,33
Industria	31	4,73
Construcción	62	9,47
Servicios	383	58,47
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

Usos del suelu del conceyu (añu 2014)

Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	0,44
Praderíes	64,74
Terrenu forestal	115,03
Otres superficies	25,83
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

Carauterístiques del sector primariu (añu 2015)

Ganaderíes de bovín	119
Cabeces de ganáu bovín	5.164
Cabeces de ganáu ovín	3.623
Cabeces de ganáu cabrín	3.343
Ganaderos con cuota llechera	13
Quilos de quota llechera	2.619.312
Metros cúbicos de madera valtao	0
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

El so patrimoniu artísticu, ye un mecíu ente esquicios románicos y renacentistes, con nuevos estilos. Son edificaciones antigües a les que se-y amestaron otres construcciones más modernes.

Rescamplen:

• La Ilesia de Santa María de Llas: ta n'Arenas. La so cadarma ye de nave única, con capielles a los llaos que da la idea de planta de cruz. La so cubierta ye de bóveda de cañón. Tien esquicios tardorrománicos, como la portada meridional y la cabecera. El restu del edificiu débese a delles ampliaciones.

• La Ilesia de Santa Cruz: ye del periodu barrocu. La so planta ye de nave única rectangular y tien dos capielles llaterales. Ye de rescamplar la torre campanariu nos pies del templu. Nel so llau meridional tien cuatro grandes arcaes que formen un ampliu pórticu.

Ente les construcciones rurales rescamplen:

• El palaciu de Cernuda: del sieglu XVII, perfaese de casa, capiella y muria circundante. La casa ye de planta rectangular y dos pisos, la so fachada principal xébrase en dos partes estremaes. La primera, con un corte más palaciegu, con puerta y dos saeteres una a cada llau, nel pisu primeru trés balcones y sobre'l central l'escudu d'armes de la familia Cernuda. La segunda parte ye más cenciella, na planta baxa, tien una entrada secundaria y con dos ventanes irregulares, nel primer pisu una galería formada por columnes de piedra. El restu de les fachaes nun tienen mayor interés. Esti conxuntu ye Monumentu Histórico-Artísticu.

• El palaciu de Navariegu: del sieglu XVII, anguaño ta mui remocicáu. Nun entamu yera una cadarma persimétrica y cenciella con dos saeteres y dos ventanes na parte baxa. Na parte cimera había trés ventanes cuadraes, ente les qu'había sendos escudos familiares.

• El palaciu del Mayorazu: ye un Monumentu Histórico-Artísticu del sieglu XVIII. De planta rectangular y dos pisos d'inspiración clásica. Ta construyíu en dos tramos estremaos. El primer pisu con puerta adintelada con moldures y dos saeteres. El pisu cimeru con un gran escudu y dos ventanes a los llaos.

• El palaciu de la familia Díaz d'Inguanzo: del sieglu XVIII, ye Monumentu Histórico-Artísticu. Tien un cuerpu central de trés pisos en forma de torre. Ta separáu de los cuerpos llaterales por sendos contrafueos que dan sensación de verticalidá, y los dos cuerpos llaterales son de menor altor, sólo con dos pisos.

El famosu quesu de Cabrales, ye de fechura artesanal. Hai un organismu ocupáu del so control de calidá que ye'l Conseyu Regulador y agrupa a más de 80 queseríes, nes qu'hai un mecíu ente grandes y pequeñes producciones.

Ye'l producto más arraigáu nesti conceyu, y ye un quesu artesanal de pastia azul, elabórase demientres tol añu, con lleche d'oveya, cabra y vaca.

La fama d'esti quesu, vien de va munchos sieglos, siendo reconocíu internacionalmente.

• En xineru: la de San Antón n'Iguanzo.
• En xunu: les de San Xuan y San Pedro n'Arenas.
• En xunetu: la Madalena en Berodia y la de Nuestra Señora en Camarmeña con misa de campaña y procesión.
• N'agostu: las Nieves en Puertas y San Roque en Canales,Ortiguero y la Salce
• En setiembre: La Salú en Carreña, Nuestra Señora en Sotres, y Nuestra Señora de la O na Molina.
• N'ochobre: el Rosario en Tielve.
• En payares: San Andrés en Carreña.

• Esther Prieto (1960), escritora n'asturianu.

• Llista d'alcaldes de Cabrales

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Cabrales.
• Páxina del Conceyu Archiváu 2020-03-19 en Wayback Machine (castellán)