Xabarovsk oʻlkasi
| Rossiya Federatsiyasi subyekti | |
| Хаба́ровский край Xabarovsk oʻlkasi | |
|---|---|
 |
 |
| Xabarovsk oʻlkasi bayrogʻi | Xabarovsk oʻlkasi gerbi |
.svg) | |
| Administrativ markaz | Xabarovsk |
| Maydon | 787 633 km² (4-chi) |
| - suv qismi | 1,1% |
| Aholi | 1 342,1 ming kishi (35-chi) |
| - maʼlumot olingan vaqt | 2013 |
| - zichlik | 1,7 kishi / km² |
| YaIM | 351,3 mlrd rub. (34-chi) |
| - maʼlumot olingan vaqt | 2010 |
| - jon boshiga | 194,8 ming rub. |
| Federal okrug | Uzoq-Sharq |
| Iqtisodiy tuman | Uzoq-Sharq |
| Gubernator | Vyacheslav Ivanovich Shport |
| RF subyekti kodi | 27 |
| Vaqt mintaqasi | MSK+7 (UTC+11) |
Xabarovsk oʻlkasi – Rossiya Federatsiyasi tarkibidagi oʻlka. 1938-yil 20-oktabrda tashkil etilgan. Rossiya Federatsiyasi Uzoq Sharqi-janubiy yarmining markaziy qismida. Janubiy-gʻarbda Xitoy bilan chegaradosh, sharqda Oxota va Yapon dengizlariga tutashgan. Tatar va Nevel boʻgʻozlari orqali Saxalin orolidan ajralib turadi. Maydoni 788,6 ming km². Aholisi 1435,4 ming kishi (2002), asosan, ruslar (86%), shuningdek, ukrain, belorus, tatar, nanay, evenk, ulchi, nivx va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Shahar aholisi 80,6%. Markazi – Xabarovsk shahri. Boshqa yirik shaharlari – KomsomolskAmur, Amursk. Tarkibiga 17 ta maʼmuriy tuman, 7 ta shahar, 25 ta shaharcha, Shantar va boshqa orollar kiradi.[1]
Xabarovsk oʻlkasi qirgʻoklari kam oʻyilgan. Qirgʻoq chizigʻining uzunligi 2500 km chamasida. Relyefining 70% dan koʻproq qismi togʻlardan iborat (SixoteAlin, Jugjur va boshqalar). Bu togʻlar Oxota va Yapon dengiziga parallel choʻzilgan. Oʻlkaning eng baland joyi – SuntarXayata choʻqqisi (2933 m). Shimoli-gʻarbida YudomMay togʻligi bor. Yirik pasttekisliklari: Quyi va Oʻrta Amur,Evorontugur (janubiy va markaziy qismida), Oxota (shimolida). Foydali qazilmalardan oltin, qalay, alyuminiy, temir, qoʻngʻir koʻmir konlari, grafit, qurilish materiallari mavjud. Iqlimi moʻtadil, mussonli iqlim. Qishi sovuq, qor kam yogʻadi, yozi iliq, sernam. Yanvarning oʻrtacha temperaturasi –22°dan (janubda) – 40°gacha (shimolda); dengiz sohilida – 15°dan –25°gacha, iyulniki 16°dan (dengiz boʻyi qismida) 21° gacha (ichki janubiy rayonlarda). Yillik yogʻin 400 mm dan (shimolda) 800 mm gacha (janubda), SixoteAlinning sharqiy yon bagʻirlarida 1000 mm gacha. Vegetatsiya davri oʻlkaning janubida 170-180 kun. Eng yirik daryosi – Amur va uning irmoqlari (Bureya, Tunguska, Goryun, Amgun, Ussuri, Anyuy, Gur). Yirik koʻllari: Bolon, Padali, Xummi, Kadi, Udil, Oryol, Evoryan.[1]
Chimli podzol, oʻtloqibotqoq, qoʻngʻir, qoʻngʻiroʻrmon tuproqlar tarqalgan. Xabarovsk oʻlkasi tayga zonasida joylashgan. Oʻrmonlar oʻlka hududining 50% ni egallagan. Dauriya tilogʻochi, rayan qoraqaragʻayi, oqqaragʻay, daryo sohillarida koreya kedri, shumtol, zarang, grab, qayin, joʻka oʻsadi. Taygada los, shimol bugʻusi, qoʻng'ir ayiq, silovsin, boʻri, sobol, tulki, suvsar, yelik, kolonok; qushlardan karqur, chil yashaydi. Koʻl va daryolarida baliqning 100 dan ortiq turi bor (jumladan, amur choʻrtani, amur, bakrabaliq, [[tovonbaliq], [[laqqa], taymen, leshch, sazan, yelimbaliq va boshqalar). Xabarovsk oʻlkasida Bolshe xexuir, Botchi, Bureya, Jugjur, Komsomolsk qoʻriqxonalari tashkil etilgan.[1]
Sanoatining asosiy tarmoklari: mashinasozlik va metallsozlik (okean va dare kemalari, samolyotsozlik, „Daldizel“ korxonasi, metall kesuvchi stanoklar, kuyuv mashinalari va boshqalar), qora metallurgiya (qora metall prokati, poʻlat – „Amurstal“ korxonasi), oʻrmon, yogʻochsozlik va sellyulozaqogʻoz (fanera, sellyuloza va boshqalar), konchilik (kumir, rangli metallar rudasi, qalay va misning boyitilgan rudalari), kimyo (oltingugurt, kislorod, shina taʼmirlash, sintetik yuvuvchi vositalar, kimyo farmatsevtika, gidroliz va biokimyo zavodlari), baliq hamda oziq-ovqat va yengil sanoatlar. Asosiy sanoat markazlari – Xabarovsk, Komsomolsk-Amur, Sovetskaya Gavan, Nikolayevsk-Amur, Amursk.[1]
Qishloq xoʻjaligida suli, arpa, bugʻdoy, soya, kartoshka, sabzavot ekiladi. Chorvachiligi, asosan, sut yetishtirishga ixtisoslashgan. Parrandachilik, asalarichilik rivojlangan (asaL va asalari mumi eksport qilinadi). Oʻlkaning shimolida bugʻuchilik bilan shugʻullaniladi, darrandachilik va ov xoʻjaligi xam muxim tarmoq hisoblanadi. Transport yoʻlilar uz. 2307 km. Oʻlkaning jan. kismidan Transsibir, markaziy qismidan BaykalAmur temir yoʻl magistrallari oʻtadi. Qattiq qoplamali avtomobil yoʻllar uz. 4389 km. Dengiz transporti rivojlangan. Portlari: Vanino, NikolayevskAmur, Oxotsk. Amur daryosida kemalar qatnaydi. Xabarovskda xalqaro aeroport faoliyat koʻrsatadi. 2 ilmiy tadqiqot instituta, 10 ga yaqin oliy oʻquv yurti, 34 ilmiy muassasa, muzey, 4 teatr bor. 10 dan ziyod sanatoriykurort va dam olish muassasalari, shu jumladan, mineral suvlari kurorta mavjud.[1]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 "Xabarovsk oʻlkasi" OʻzME. K-harfi (Wayback Machine saytida 2020-06-09 sanasida arxivlangan) Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |