İçeriğe atla

COVID-19 aşısı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
En az 1 doz aşı olan kişi oranları
Onay durumuna göre ülkeler
  Genel kullanım için onaylandı, toplu aşılamaya başlanıldı
  Acil durum kullanımı onaylandı, toplu aşılamaya başlanıldı
  Acil durum kullanımı onaylandı, sınırlı aşılamaya başlanıldı
  Genel kullanım için onaylandı, toplu aşılama planlandı
  Acil durum kullanımı onaylandı, toplu aşılama planlandı
  Acil durum kullanımı onayı bekliyor
Bir şişe Pfizer – BioNTech COVID-19 Aşısı

COVID‑19 aşısı, COVID-19 hastalığına karşı kazanılmış bağışıklık sağlamayı amaçlayan bir biyoteknoloji ürünüdür.

Ağustos 2020'de, Sputnik V Vac adlı bir Rus aşısı Rusya'da tescil edildi.[1][2] Uluslararası bilim çevreleri, Gam-COVID-Vac aşısına dair klinik testlerin yayımlanmamış olmasından ötürü aşının Rusya'da tescillenmesine tepki gösterdi.[3] Aşının güvenilirliğine, efektif dozuna veya COVID-19 enfeksiyonlarına karşı işe yarar olup olmadığına dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. Aşının 2020'de Faz III araştırmalarının başlanacağı duyurulmuştur, ancak I. ve II. fazların sonuçları akran değerlendirmesi yapılarak yayımlanmamıştır.[4][5]

Daha önce SARS ve MERS hastalıklarına karşı bir aşı geliştirme girişimleri sayesinde koronavirüslerin yapısı ve işlevi hakkında önemli bilgiler sağlanmıştır. Ancak önceki tüm koronavirüs aşı adayları erken aşamadaki klinik denemelerde başarısız oldu ve hiçbiri ruhsatlandırma aşamasına gelmedi.[6]

Nisan ayında, bir aşının acil kullanım protokolleri kapsamında 12 aydan daha kısa bir süre içinde veya 2021'in başlarında mevcut olabileceği belirtilmiştir.[7] DSÖ, aşama II – III klinik denemelerine ulaşan birkaç aşı adayının eş zamanlı değerlendirilmesi için uluslararası bir "Dayanışma denemesi"nin konuşlandırıldığını da duyurdu.[8]

Covid-19 aşısı yan etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugüne kadar COVID-19 aşılarına yönelik gerek yürütülen klinik çalışmalarda gerekse mevcut aşı uygulamalarında ciddi yan etkilere rastlanmamıştır. Aşılama sonrasında görülen yan etkiler sıklıkla hafiftir.

Bunlar; yorgunluk, baş ağrısı, ateş, titreme, kas/eklem ağrısı, kusma, ishal, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik gibi hafif yan etkilerdir.[9][10]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şubat 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), SARS-CoV-2'ye karşı bir aşının 18 aydan kısa bir süre içinde piyasaya çıkmasını beklemediğini açıkladı.[11]

Kuşlarda bulaşıcı bronşit virüsü, köpek koronavirüsü ve kedi koronavirüsü dahil olmak üzere koronavirüslerin neden olduğu çeşitli hayvan hastalıklarına karşı aşılar üretilmiştir.[12]

İnsanları etkileyen Coronaviridae ailesindeki virüsler için aşı geliştirmeye yönelik önceki projeler, şiddetli akut solunum sendromu (SARS) ve Orta Doğu solunum sendromunu (MERS) hedefliyordu. SARS[13] ve MERS[14]'e karşı aşılar insan dışı hayvan modellerinde test edilmiştir.

SARS için, 2020 itibarıyla insanlarda hem güvenli hem de etkili olduğu gösterilen bir tedavi veya koruyucu aşı yoktur.[15][16] 2005 ve 2006'da yayınlanan araştırma makalelerine göre, SARS'ı tedavi etmek için yeni aşıların ve ilaçların tanımlanması ve geliştirilmesi, o zamanlar dünya çapında hükûmetler ve halk sağlığı kurumları için bir öncelikti.[17][18][19]

MERS'e karşı kanıtlanmış bir aşı da yoktur.[20] MERS yaygınlaştığında, mevcut SARS araştırmasının bir MERS-CoV enfeksiyonuna karşı aşılar ve terapötikler geliştirmek için yararlı bir şablon sağlayabileceğine inanılıyordu.[21][22] Mart 2020 itibarıyla, fazı tamamlayan, DNA bazlı bir MERS aşısı vardı.[23][24]

Küresel olarak hızlandırılmış geliştirme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aralık 2019'da yeni bir koronavirüs pnömonisi tespit edildikten sonra,[25] COVID‑19'un genetik dizisi 11 Ocak 2020'de yayınlandı ve bu da salgına hazırlanmak ve önleyici bir aşının geliştirilmesini hızlandırmak için acil bir uluslararası tepkiyi tetikledi.[26][27][28] 2020'nin başlarında dünya çapında hızla artan COVID‑19 enfeksiyon oranı, uluslararası ittifakları ve hükûmetin kısa zaman çizelgelerinde birden çok aşı yapmak için kaynakları acil olarak organize etme çabalarını teşvik etti,[29] dört aşı adayı Mart ayında insan değerlendirmesine giriyor.[30]

Bulaşıcı bir hastalık için bir aşı, birkaç yıldan daha kısa bir sürede hiç üretilmemiştir ve insanda bir koronavirüs enfeksiyonunu önlemek için hiçbir aşı yoktur.[31] Nisan ayı itibarıyla CEPI, COVID‑19'a karşı 115 aşı adayından altısının aşamalı geliştirme için uluslararası koalisyonlar tarafından seçilmesi gerektiğini tahmin ediyor.[32][33] Başka bir analiz, lisanslamaya giden son yol için seçilmiş birkaç adayın seçilmesinden önce, 10 adayın eşzamanlı ilk geliştirmeye ihtiyaç duyacağını tahmin ediyor.

Aşı çabası, güvenlik ve etkililik için titiz klinik değerlendirmenin hızı, finansmanı ve milyarlarca doz üretmeyi planlaması ve nihayetinde dünya çapında dağıtım ve gelişmiş ve gelişmemiş ülkeler arasında eşit erişim için önceliklendiriliyor.[33] DSÖ, CEPI ve Gates Vakfı, devam eden COVID‑19 enfeksiyonunu önlemek için birkaç aşıya ihtiyaç duyulacağı olasılığı için para ve kurumsal kaynak ayırmaktadır. Aşılar, enfekte vatandaşların bulunduğu 200 ülkenin tamamında özel formülasyon, özel paketleme, nakliye ve depolama gerektirecek.[34] WHO, COVID‑19 enfeksiyonlarını önlemek için farklı teknolojilere ve dağıtıma sahip üç veya daha fazla aşı paketi geliştirmek için toplam maliyeti 8 milyar dolar olarak tahmin ediyor.[35][36][37]

Uluslararası organizasyonlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

DSÖ de dahil olmak üzere bazı kuruluşlar, Mayıs ayının başından itibaren 8,1 milyar dolarlık taahhüt toplayarak, tarihte benzeri görülmemiş bir ölçekte işbirliğini, hızlandırılmış araştırmayı ve uluslararası iletişimi kolaylaştıran, aşı geliştirmeyi hızlandırmak ve dağıtıma hazırlamak için uluslararası ittifaklar kurdular.[38] WHO ayrıca küresel aşı gelişimini koordine etmek için yeni yöntemler uyguladı.[39] Temmuz ayında, DSÖ, dünya nüfusunun %60'ını temsil eden 165 ülkenin, nihai ruhsatlı bir aşının adil ve eşit bir şekilde dağıtılmasına yönelik bir COVAX planını kabul ettiğini ve her bir katılımcı ülkenin 2021 sonuna kadar nüfusunun en savunmasız %20'sini aşılaması için gerekli doz payını alacağını garanti ettiğini açıkladı.[40]

Salgın Hazırlık Yenilikleri Koalisyonu (CEPI), 8 milyar dolarlık bir kaynak daha yaratmak için uluslararası sağlık otoriteleri ve aşı geliştiricileriyle birlikte çalışıyor.[32][33][41] Birleşik Krallık, Kanada, Belçika, Norveç, İsviçre, Almanya ve Hollanda zaten Mayıs başında CEPI'ye 915 milyon dolar bağışlamıştı.[42][43] Aşı araştırma ve dağıtımına adanmış özel bir hayır kurumu olan Bill & Melinda Gates Vakfı (Gates Vakfı), COVID‑19 aşıları konusunda araştırma ve halkın eğitim desteği için CEPI'ye 250 milyon dolarlık bağış yaptı.[44][45][46][47] Bulaşıcı Hastalıklara Hazırlık için Küresel Araştırma İşbirliği (GLoPID-R), COVID‑19 aşısı için gerekli araştırma önceliklerinin spesifik finansmanını belirlemek için DSÖ ve üye devletlerle yakın bir şekilde çalışmakta ve güncel bilgileri korumak için uluslararası finansman ve araştırma kuruluşları arasında koordinasyon sağlamaktadır.[48][49] Uluslararası Şiddetli Akut Solunum ve Ortaya Çıkan Enfeksiyon Konsorsiyumu, nihai aşı dağıtımına ilişkin halk sağlığı politikasını bilgilendirmek için COVID‑19 araştırmaları hakkında klinik bilgiler organize etmekte ve yaymaktadır.[50]

2025'e kadar az gelişmiş ülkelerde 300 milyon çocuğun aşılanması için, 4 Haziran'da İngiltere'nin Londra kentinde, aralarında G7 ve G20 ülkelerinden 35 devlet başkanının da bulunduğu 52 ülkenin özel ve hükûmet temsilcileri arasında 8,8 milyar dolar toplamak için sanal bir zirve koordine edildi.[51][52][53] Başlıca katkılar Gates Vakfı'ndan[54] 1,6 milyar dolar ve Birleşik Krallık hükûmeti tarafından beş yıl boyunca yılda 330 milyon pound olarak açıklandı.

Ulusal hükümetler

[değiştir | kaynağı değiştir]

2020'den itibaren aşı araştırma, geliştirme ve üretimine ulusal veya uluslararası yatırımlar için kaynak ayıran ulusal hükûmetler arasında, 275 milyon Kanada Doları vereceğini açıklayan Kanada hükûmeti de yer alıyor. Başka bir koronavirüs salgını meydana gelirse kullanılabilecek birkaç yeni aşıdan oluşan bir "aşı bankası" kurmayı planlayan Kanadalı şirketler ve üniversitelerdeki 96 araştırma aşısı araştırma projesi için milyonlarca dolarlık fon sağlanıyor.[55][56] Kanada'daki klinik deneyleri desteklemek ve aşılar için üretim ve tedarik zincirlerini geliştirmek için 1.1 milyarlık ek yatırım da eklenmiştir.[57] 4 Mayıs'ta, Kanada hükûmeti, Dünya Sağlık Örgütü'nün COVID ‑ 19 aşıları ve hazırlıklar için 8 milyar dolar toplama girşimine 850 milyon kanada doları ile destek vereceğini taahhüt etti.[58] Çin'de hükûmet, merkez bankası aracılığıyla aşı geliştiricilerine düşük oranlı krediler sağlıyor ve üretim tesisleri kurmak için arazi transferlerini mümkün kılıyor.[59] Haziran 2020 itibarıyla, erken aşama insan testindeki on bir COVID‑19 aşı adayından altısı Çinli kuruluşlar tarafından geliştirildi.[60] Üç Çinli aşı şirketi ve araştırma enstitüsü, güvenlik yerine hızlı etkinlik kanıtlarına öncelik verirken, araştırmaları finanse etmek, klinik deneyler yürütmek ve en umut verici aşı adaylarını üretmek için hükûmet tarafından destekleniyor.[61] 18 Mayıs'ta Çin COVID‑19'a karşı programlar için WHO'nun genel çabalarını desteklemek üzere 2 milyar dolar destek sözü verdi.[62]

Avrupa Birliği ülkeleri arasında Fransa, Institut Pasteur, Themis Bioscience (Viyana, Avusturya) ve Pittsburgh Üniversitesi'ni içeren bir COVID‑19 aşı araştırma konsorsiyumuna 4,9 milyon dolar yatıracağını duyurdu.[63][64] Mart ayında Avrupa Komisyonu, mRNA aşısı geliştirmek için bir Alman biyoteknoloji şirketi olan CureVac'a 80 milyon dolar yatırım yaptı.[65] Alman hükûmeti Haziran'da CureVac'e 300 milyon dolar yatıracağını duyurdu.[66] Belçika, Norveç, İsviçre, Almanya ve Hollanda, Avrupa'daki COVID‑19 aşı araştırmasına yönelik CEPI çabasına başlıca katkıda bulunan ülkeler olmuştur.[67]

Nisan ayında, Birleşik Krallık hükûmeti, İngiltere hastanelerinde klinik deneme yerleştirme, onay düzenlemeleri dahil olmak üzere aşı geliştirme hattında endüstri, üniversiteler ve devlet kurumlarının işbirliğiyle hızla bir aşı geliştirme ve nihai üretim çabalarını teşvik etmek için bir COVID‑19 aşı görev gücü oluşturdu.[68] Oxford Üniversitesi ve Londra Imperial Koleji'ndeki aşı geliştirme girişimleri Nisan ayında 44 milyon pound ile finanse edildi.[69][70]

Geleneksel bir aşı geliştirme zaman çizelgesini olası bir hızlandırılmış zaman çizelgesiyle karşılaştıran ABD Hükümeti Sorumluluk Ofisi diyagramı

Hastalıkla mücadele teknolojisine fon sağlayan federal bir kurum olan Birleşik Devletler Biyomedikal Gelişmiş Araştırma ve Geliştirme Kurumu (BARDA), COVID‑19 aşısı geliştirmeyi desteklemek ve en umut verici adayları üretmeye hazırlık için yaklaşık 1 milyar dolar yatırım yapacağını açıkladı. 16 Nisan'da BARDA, aşı geliştiricisi Moderna ve ortağı Johnson & Johnson'a 483 milyon dolarlık yatırım sağladı.[67][71] BARDA, Sanofi Pasteur ve Regeneron gibi şirketler tarafından aşı geliştirmeye harcanacak ve 2020-21 yılları arasında klinik çalışmalarda yer alacak altı ila sekiz aşı adayının geliştirilmesi için diğer Amerikan yatırımlarında fazladan 4 milyar dolar ile rol alacak.[72] 15 Mayıs'ta, ABD hükûmeti, 2020 sonbaharına kadar çeşitli aşı adaylarını klinik denemelere yerleştirmeyi ve 300 üretmeyi hedefleyen Warp Speed Operasyonu adlı hızlı bir program için federal fon sağladığını duyurdu. Proje baş danışmanı Moncef Slaoui ve Baş Operasyon Sorumlusu Ordu Generali Gustave Perna'dır.[73][74] Haziran ayında Warp Speed ekibi, COVID‑19 aşı adayların�� geliştiren yedi şirketle çalışacağını söyledi: AstraZeneca ile işbirliği içinde Moderna, Johnson & Johnson, Merck, Pfizer ve Oxford Üniversitesi ve diğer ikisi.[75]

WHO COVID-19 çalışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nisan 2020'de, DSÖ bir "Yeni Koronavirüs için Ar-Ge Planı" (Taslak) yayınladı. Taslak, "umut vadeden her bir aşının yararlarının ve risklerinin, denemeye sunulmasından itibaren 3-6 ay içinde eşzamanlı olarak değerlendirilmesine" olanak sağlamak için "geniş, uluslararası, çok bölgeli, bireysel randomize kontrollü klinik çalışma" tanımı yaptı. Taslakta, güvenli ve etkili aşıların olumlu özelliklerini tanımlayan COVID‑19 için bir Küresel Hedef Ürün Profili 12 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (TPP) iki geniş kategori altında listelendi:

"Sağlık çalışanları” gibi daha yüksek COVID-19 riski taşıyan kişilerin uzun vadeli korunması için aşılar ve “yeni salgınlarda” hızlı bağışıklık yanıtı sağlamak için diğer aşılar.[76]

Uluslararası TPP ekibinin oluşturulma amacı şunlardır

1) en umut verici aday aşıların gelişimini değerlendirmek;

2) geliştirilmekte olan aşıların sık güncellenen bir "peyzajını" yayınlayarak, dünya çapında aday aşıların haritasını çıkarmak;[77]

3) insanlarda test edilmeden önce eşzamanlı olarak en umut vadeden aday aşıları hızla değerlendirip taramak;

4) klinik deneyler kapsamında farklı aşı adaylarının yararlarının ve risklerinin bulunduğu ülkelerde aşı çalışmalarının eş zamanlı değerlendirilmesi için çok bölgeli, uluslararası randomize kontrollü bir "Dayanışma Çalışması” hazırlamak ve koordine etmek olarak açıklandı.[76]

Dayanışma Çalışması için uyarlanabilir tasarım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halihazırda devam eden bir klinik araştırma tasarımı, çalışmada biriken veriler tedavinin olumlu veya olumsuz etkinliği hakkında erken bilgiler sağlıyorsa "uyarlanabilir tasarım" olarak değiştirilebilir.[78][79] 2020 boyunca devam eden birçok klinik aşı çalışmalarında, tüm çalışma alanlarında sonuçlar ortaya çıktıkça, çalışma parametrelerini DSÖ Dayanışma çalışmasına hızla uyarlayabileceklerdir. Aday aşılar, eğer öncelikli kriterleri karşılıyorsa, kullanılabilir hale geldikçe Dayanışma çalışmasına alınabilecekken, zayıf güvenlik veya etkinlik kanıtı olan diğer aşı adayları uluslararası çalışmadan çıkarılacaktır. Aşı adayları üzerinde devam etmekte olan Faz II – III klinik denemelerdeki uyarlanabilir tasarımlar, deneme sürelerini kısaltabilir ve daha az denek kullanabilir, muhtemelen erken sonlandırma veya başarı için kararları hızlandırabilir, araştırma çabalarının tekrarlanmasını önleyebilir ve Uluslararası Dayanışma çalışması için tasarım değişikliklerini yapabilir.[78][80]

Ortaklıklar, rekabet ve dağıtım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Johnson & Johnson, AstraZeneca ve GlaxoSmithKline (GSK) dahil olmak üzere geniş ölçekte aşı üretim deneyimi olan büyük ilaç şirketleri, etkili bir aşıya doğru ilerlemeyi hızlandırmak için biyoteknoloji şirketleri, ulusal hükûmetler ve üniversitelerle ortaklıklar kuruyorlar.[81] Örneğin, GSK ve Sanofi, güçlendirilmiş aşı teknolojisi için finansal ve üretim imkanlarını birleştirmek amacıyla, çok uluslu şirketlerde nadir görülen bir işbirliği yaptılar.[82] Bill Gates’e göre aşı üreten ülkeler, üretim için en yüksek teklifi vereni veya kendi ülkelerine ilk hizmeti vereni tercih etmeye ikna edilebilir.[83][84] Oxford Üniversitesi aşı geliştirme ekibi ve Birleşik Krallık hükümeti, AstraZeneca ile yaptıkları anlaşma uyarınca, kendi vatandaşlarının vergi mükelleflerinin finanse ettiği üniversite tarafından geliştirilen yeni bir COVID‑19 aşısına ayrıcalıklı erişim elde edemeyeceklerini, bunun yerine rıhsatlı bir aşının DSÖ ile iş birliği içinde çok uluslu olarak dağıtılmasını kabul ettiler.[85] Birkaç şirket, başlangıçta düşük maliyetle bir aşı üretmeyi, ardından daha sonra yıllık aşılara ihtiyaç duyulursa ve ülkeler gelecekteki ihtiyaçlar için stok oluştururken kârlılık için maliyetleri artırmayı planlıyor. DSÖ ve CEPI, birkaç güvenli, etkili COVID‑19 aşısının küresel yayılımı için finansal kaynaklar ve kılavuzlar geliştiriyor ve ihtiyacın ülkeler ve nüfus segmentleri arasında farklılıkları olduğunu kabul ediyorlar.[86] Örneğin, başarılı COVID‑19 aşıları muhtemelen ilk olarak COVID‑19 enfeksiyonundan ciddi hastalık ve ölüm riski en yüksek olan sağlık personeline ve yaşlılar veya yoğun nüfuslu yoksul insanlar gibi popülasyonlara tahsis edilecektir. DSÖ, CEPI ve GAVI, varlıklı ülkelerin nihai COVID‑19 aşılarının küresel arzına öncelikli erişim almaması gerektiğine dair endişelerini dile getirdiler; bunun yerine, halk sağlığı endişelerini gidermek ve pandeminin ekonomik etkisini azaltmak için sağlık personelini ve enfeksiyon riski yüksek olan kişileri korumaya ihtiyaç vardır.[87]

Sıkışık zaman çizelgeleri ve güvenlik endişeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Jeopolitik sorunlar, risk altındaki gruplar için güvenlik endişeleri ve milyarlarca doz üretmenin önündeki üretim zorlukları, bazı durumlarda klinik deneme adımlarını hızlandırıp birleştirerek, normalde yıllar süren standart aşı geliştirme zaman çizelgelerini kısaltmaya yol açmaktadır. Bill Gates 1 Mayıs 2020'de yaptığı bir açıklamada "gelecek vadeden 8 ila 10 koronavirüs aşı adayı olduğunu ve en az birinin 9 ay gibi kısa bir sürede hazır olabileceğini" ön görmüştü.[88] Herkes COVID‑19 salgını için hızlandırılmış bir zaman çizelgesini takip ederek bir aşı sağlama acelesi içinde görülüyor; araştırmacılar ve hükümetler aşı geliştirme sürecinde bir "kısa devre" riskinin yüksek olduğunu kabul ediyor ve bir şirket yöneticisi şöyle dedi: “Dünya o kadar büyük ki, bu hastalığı durdurmak için şimdi her birimizin maksimum risk alması gerekecek".[87] Aşının geliştirme sürecinde aşının kabul edilebilir güvenlik seviyesi, risk altındaki gruplar hedefleme, etkinliğini iyileştirme ihtiyacı, koruma süresi, özel dağıtım sistemleri, doz rejimi (enjeksiyon yerine, oral veya nazal gibi) dahil olmak üzere, stabilitesi ve saklama özellikleri, ruhsatlandırılmadan önce acil kullanım izni, milyarlarca doza ölçeklendirme için optimal üretim ve ruhsatlı aşının dağıtılması gibi birçok adım değerlendirilir.

2006-2015 yılları arasında yapılan Faz I klinik çalışmalardan 21 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., aşı adaylarının %84-90'ı ve Faz III'ten %25,7'si geliştirme sırasında nihai onaya ulaşmayı başaramadı ve başarısız oldu.[89] Özellikle COVID‑19 durumunda, pandemiyi durdurmak için %70'lik bir aşı etkinliği yeterli olabilir, ancak aşı %60 etkinliğe sahipse salgınlar devam edebilir; %60'ın altındaki bir etkinlik, tek başına virüsün yayılmasını durdurmak için yeterli sürü bağışıklığı sağlamayacaktır.[83]

Aşıların teknoloji altyapıları

[değiştir | kaynağı değiştir]

CEPI bilim insanları 2020 boyunca, COVID‑19'a karşı etkili bir aşı oluşturmak için dokuz farklı teknoloji altyapısının araştırma ve geliştirme altında olduğunu bildirdi. CEPI'ye göre Eylül ayı itibarıyla klinik çalışmalarda aşı adaylarının altyapılarının çoğu, COVID‑19 enfeksiyonunun birincil antijeni olan koronavirüs diken proteini ve varyantlarına odaklanmıştır.[86]

2020'de geliştirilen alt yapılar nükleik asit teknolojilerini (RNA ve DNA), replike olmayan viral vektörleri, peptidleri, rekombinant proteinleri, canlı zayıflatılmış virüsleri ve inaktive edilmiş virüsleri içerir. COVID‑19 için geliştirilen birçok aşı teknolojisi, gripten korunmak için halihazırda kullanılan aşılar gibi değildir, COVID‑19 enfeksiyon mekanizmalarında "yeni nesil" stratejiler kullanılmaktadır. Geliştirilmekte olan aşı altyapıları, sağlık çalışanları, yaşlılar, çocuklar, hamile kadınlar ve mevcut zayıf bağışıklık sistemi olan kişiler gibi hassas popülasyon alt gruplarında, COVID‑19 hastalık mekanizmalarını yok etmek için etkinliği ve antijen manipülasyonu için esnekliği geliştirebilir.[90][91]

COVID‑19: Aşı Teknoloji Altyapısı, Eylül 2020![92]Moleküler Altyapısı
Toplam Aday İnsan Çalışması olan Adaylar
Replike olmayan viral vektör 31 4[a]
RNA Tabanlı 31 3[a]
İnaktive virüs 14 3[a]
Protein altünitesi 76 3[a]
DNA tabanlı 19 0
Replike olan viral vektör 21 0
Virüs benzeri partikül 13 0
Canlı zayıflatılmış virüs 4 0
Açıklanmayan / Bilinmeyen Yüzlerce Bilinmiyor
  1. ^ a b c d En az bir tanesi Faz II / Faz III aşamasında

Aşı Adayları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: COVID-19 aşıları listesi

CEPI, aşılar için geliştirme aşamalarını "keşif amaçlı" (bir adayı planlama ve tasarlama, in vivo değerlendirmeye sahip olmayan), "klinik öncesi" (insanlarda test etmek üzere bir bileşiğin üretilmesi için in vivo değerlendirme) veya Faz I güvenlik çalışmalarının başlatılması olarak sınıflandırır. 2020 Eylül ayı itibarıyla toplam 321 aşı adayı ya klinik çalışmalarda onaylanmış projeler olarak ya da erken aşama "deneysel" veya "klinik öncesi" geliştirme aşamasındaydı.[86]

Faz I çalışmaları, birkaç düzine sağlıklı denekte öncelikle aşıları güvenlik ve ön dozlama için test eder;

Faz II çalışmaları; (Faz I'deki başarıyı takiben) yüzlerce kişide immünojenisiteyi, doz seviyelerini (biyobelirteçlere dayalı etkinlik) ve aday aşının yan etkilerini test eder. Faz I – II çalışmaları, ön güvenlik ve immünojenisite testinden oluşur, tipik olarak randomize, plasebo kontrollüdür ve daha kesin, etkili dozlar belirlenir.

Faz III çalışmaları birden fazla sahada daha da fazla katılımcıyı ve ayrıca bir kontrol grubunu içerir ve hastalığı önlemek için aşının etkinliğini test eder (bunlar "girişimsel" veya "önemli" çalışmalardır), aynı zamanda optimum dozda yan etkileri izler.

Aşı güvenliğinin, etkililiğinin ve bir Faz III çalışmasında klinik son noktaların tanımı, yan etkilerin derecesinin, enfeksiyonun veya bulaşma miktarının tanımlanması ve aşının orta veya şiddetli COVID'i önleyip önlemediği gibi farklı şirketlerin denemeleri arasında değişebilir.[93][94]

Ülkelere göre onaylanan aşı adayları

Ülkelere göre COVID-19 aşısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

21 Nisan 2021 itibarıyla en az bir ülkede onaylanmış ve kullanımına başlanmış 14 aşı bulunmaktadır.[95]

Ülkelere göre COVID-19 aşı istatistikleri
Sıra Ülke Veri Tarihi [a] Aşılama

Başlangıç Tarihi

Toplam Aşılama Günlük Aşılama [b] 100 Kişi

Başına Aşı

%70 Oranla

İki Doz Aşı [c]

Aşılar Kaynak
1
Afganistan Afganistan 28 Eylül 2022 22 Şubat 2021 11.881.035 6.583 29,9 Hayır CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V [96]
2
Almanya Almanya 28 Eylül 2022 27 Aralık 2020 185.622.356 45.509 221,48 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [97]
3
Amerika Birleşik Devletleri Amerika Birleşik Devletleri 27 Eylül 2022 14 Aralık 2020 619.765.972 266.274 186,71 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech [98]
4
Andorra Andorra 11 Eylül 2022 8 Mart 2021 154.235 5 199,53 Evet Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [99]
5
Angola Angola 4 Eylül 2022 1 Mart 2021 22.297.104 10.081 66,55 Hayır Oxford/AstraZeneca [100]
6
Anguilla Anguilla 30 Eylül 2022 4 Şubat 2021 24.408 38 161,98 Evet Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [101]
7
Antigua ve Barbuda Antigua ve Barbuda 16 Eylül 2022 17 Şubat 2021 136.512 201 141,62 Evet Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V [102]
8
Arjantin Arjantin 1 Ekim 2022 29 Aralık 2020 109.587.019 12.257 240,33 Evet CanSino, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [103]
9
Arnavutluk Arnavutluk 18 Eylül 2022 29 Mart 2021 2.974.247 571 103,81 Hayır Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V [104]
10
Aruba Aruba 30 Eylül 2022 10 Ocak 2021 173.442 8 161,82 Evet Pfizer/BioNTech, [105]


11
Avustralya Avustralya 29 Eylül 2022 15 Şubat 2021 58.494.109 3.387 226,87 Evet Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [106]
12
Avusturya Avusturya 30 Eylül 2022 27 Aralık 2020 19.353.950 12.256 214,34 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [107]
13
Azerbaycan Azerbaycan 28 Ağustos 2022 17 Ocak 2021 13.857.111 1.313 136,0 Hayır Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V [108]
14
Bahamalar Bahamalar 30 Eylül 2022 17 Mart 2021 362.109 64 91,27 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [109]
15
Bahreyn Bahreyn 1 Ekim 2022 23 Aralık 2020 3.471.134 116 198,55 Evet CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V [110]
16
Bangladeş Bangladeş 1 Ekim 2022 27 Ocak 2021 303.634.786 761.943 183,23 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac [111]
17
Barbados Barbados 26 Eylül 2022 15 Şubat 2021 318.281 9 110,65 Hayır Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing [112]
18
Batı Sahra Batı Sahra
19
Belarus Belarus 18 Eylül 2022 28 Aralık 2020 15.582.410 28.913 169,44 Evet CoviVac, Sinopharm/Beijing, Sputnik Light, Sputnik V [113]
20
Belçika Belçika 27 Eylül 2022 28 Aralık 2020 27.249.339 83.223 238,33 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [114]
21
Belize Belize 30 Eylül 2022 28 Şubat 2021 500.424 128 123,66 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing [115]
22
Benin Benin 18 Eylül 2022 12 Mayıs 2021 3.690.703 212 29,67 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [116]
23
Bermuda Bermuda 8 Temmuz 2022 10 Ocak 2021 132.042 13 214,46 Evet Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [117]
24
Bhutan Bhutan 25 Eylül 2022 27 Mart 2021 1.975.592 6.905 259,77 Evet Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing [118]
25
Birleşik Arap Emirlikleri Birleşik Arap Emirlikleri 20 Haziran 2022 10 Ocak 2021 24.922.054 849 250,33 Evet Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sputnik V [119]
26
Birleşik Krallık Birleşik Krallık 4 Eylül 2022 10 Ocak 2021 151.248.820 10.904 222,2 Evet Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [120]
27
Bolivya Bolivya 24 Ağustos 2022 28 Ocak 2021 14.499.985 7.222 124,95 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [121]
28
Bosna-Hersek Bosna Hersek 29 Ocak 2022 11 Şubat 2021 1.924.950 50.460 440,02 Evet Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V [122]
29
Botsvana Botsvana 11 Eylül 2022 25 Mart 2021 2.891.400 2.871 123,18 Hayır Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [123]
30
Brezilya Brezilya 28 Eylül 2022 16 Ocak 2021 472.972.308 145.500 221,3 Evet Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [124]
31
Britanya Virjin Adaları Britanya Virjin Adaları 16 Eylül 2022 21 Mayıs 2021 41.453 5 136,52 Hayır Oxford/AstraZeneca, [125]
32
Brunei Brunei 9 Eylül 2022 2 Nisan 2021 1.273.212 616 291,63 Evet Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [126]
33
Bulgaristan Bulgaristan 1 Ekim 2022 29 Aralık 2020 4.550.010 1.152 66,0 Hayır Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [127]
34
Burkina Faso Burkina Faso 28 Ağustos 2022 2 Haziran 2021 3.740.943 38.037 23,67 Hayır Oxford/AstraZeneca, [128]
35
Burundi Burundi 18 Eylül 2022 19 Ekim 2021 21.467 29 0,18 Hayır Johnson&Johnson, Sinopharm/Beijing [129]
36
Cayman Adaları Cayman Adaları 26 Ağustos 2022 27 Aralık 2020 148.160 27 224,32 Evet Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [130]
37
Cebelitarık Cebelitarık 21 Nisan 2022 10 Ocak 2021 119.855 39 374,78 Evet Pfizer/BioNTech [131]
38
Cezayir Cezayir 4 Eylül 2022 29 Ocak 2021 15.267.442 634 34,26 Hayır Oxford/AstraZeneca, Sputnik V [132]
39
Cibuti Cibuti 27 Eylül 2022 17 Nisan 2021 260.427 554 26,29 Hayır BBIBP-CorV, Oxford/AstraZeneca, Sinovac, Sputnik V [133]
40
Cook Adaları Cook Adaları 6 Haziran 2022 25 Mart 2021 39.780 10 233,12 Evet Pfizer/BioNTech [134]
41
Curaçao Curaçao 30 Eylül 2022 29 Mart 2021 255.764 7 155,21 Evet Moderna, Pfizer/BioNTech [135]
42
Çad Çad 28 Ağustos 2022 10 Haziran 2021 3.876.928 224 22,97 Hayır Moderna, Pfizer/BioNTech [136]
43
Çekya Çek Cumhuriyeti 1 Ekim 2022 27 Aralık 2020 18.084.963 5.818 168,71 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [137]
44
Çin Çin 1 Ekim 2022 15 Aralık 2020 3.436.966.000 119.142 237,99 Evet Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac [138]
45
Danimarka Danimarka 29 Eylül 2022 18 Aralık 2020 13.196.850 301 227,03 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech [139]
46
Doğu Timor Doğu Timor 28 Eylül 2022 15 Nisan 2021 1.820.082 1.654 135,98 Hayır Oxford/AstraZeneca, Sinovac [140]
47
Dominika Dominika 30 Eylül 2022 12 Şubat 2021 67.639 9 93,75 Hayır Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [141]
48
Dominik Cumhuriyeti Dominik Cumhuriyeti 30 Eylül 2022 16 Şubat 2021 16.035.018 2.337 146,44 Evet Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac [142]
49
Ekvador Ekvador 22 Ağustos 2022 22 Ocak 2021 37.260.948 21.152 213,19 Evet Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [143]
50
Ekvator Ginesi Ekvator Ginesi 24 Temmuz 2022 17 Mart 2021 488.738 150 34,44 Hayır Sinopharm/Beijing [144]
51
El Salvador El Salvador 18 Eylül 2022 17 Şubat 2021 21.467 29 0,18 Hayır Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [145]
52
Endonezya Endonezya 26 Temmuz 2022 12 Ocak 2021 11.127.982 7.179 178,25 Evet Moderna, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sinovac [146]
53
Eritre Eritre
54
Ermenistan Ermenistan 22 Mayıs 2022 31 Mart 2021 2.150.112 125 73,0 Hayır Oxford/AstraZeneca, Sinovac, Sputnik V [147]
55
Estonya Estonya 26 Eylül 2022 27 Aralık 2020 2.047.989 773 154,96 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [148]
56
Esvatini Esvatini 11 Eylül 2022 30 Mart 2021 773.579 184 66,32 Hayır Oxford/AstraZeneca [149]
57
Etiyopya Etiyopya 31 Temmuz 2022 8 Nisan 2021 52.509.414 4.575 44,79 Hayır Oxford/AstraZeneca [150]
58
Falkland Adaları Falkland Adaları 14 Nisan 2021 7 Şubat 2021 4.407 12 307,37 Evet Oxford/AstraZeneca [151]
59
Faroe Adaları Faroe Adaları 18 Şubat 2022 29 Ocak 2021 103.894 25 223,34 Evet Moderna, Pfizer/BioNTech [152]
60
Fas Fas 28 Eylül 2022 28 Ocak 2021 55.269.802 3.851 148,05 Evet Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [153]
61
Fiji Fiji 26 Eylül 2022 17 Mart 2021 1.541.594 191 170,87 Evet Oxford/AstraZeneca [154]
62
Fildişi Sahili Fildişi Sahili 18 Eylül 2022 1 Mart 2021 18.547.812 17.391 69,49 Hayır Oxford/AstraZeneca [155]
63
Filipinler Filipinler 15 Eylül 2022 28 Şubat 2021 164.304.227 81.440 149,24 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V [156]
64
Filistin Devleti Filistin 9 Ağustos 2022 30 Mart 2021 3.741.181 185 71,83 Hayır Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V [157]
65
Finlandiya Finlandiya 28 Eylül 2022 31 Aralık 2020 12.828.674 2.829 231,44 Evet Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [158]
66
Fransa Fransa 29 Eylül 2022 27 Aralık 2020 149.999.355 18.428 222,11 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [159]
67
Fransız Guyanası Fransız Guyanası Pfizer/BioNTech, Moderna [160]
68
Fransız Polinezyası Fransız Polinezyası 15 Ağustos 2022 2 Şubat 2021 465.418 1.210 185,47 Evet Johnson&Johnson, Pfizer/BioNTech [161]
69
Gabon Gabon 18 Eylül 2022 22 Mart 2021 569.829 0 25,01 Hayır Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [162]
70
Gambiya Gambiya 7 Ağustos 2022 9 Mart 2021 815.861 63 32,95 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [163]
71
Gana Gana 18 Eylül 2022 2 Mart 2021 19.340.804 5.526 61,2 Hayır Oxford/AstraZeneca, Sputnik V [164]
72
Gine Gine 18 Eylül 2022 31 Mart 2021 7.472.471 728 55,44 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik V [165]
73
Gine-Bissau Gine-Bissau 18 Eylül 2022 12 Mayıs 2021 673.091 0 33,4 Hayır Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [166]
74
Grenada Grenada 30 Eylül 2022 11 Şubat 2021 90.251 5 79,87 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [167]
75
Grönland Grönland 7 Mart 2022 27 Ocak 2021 79.745 2 140,96 Evet Moderna [168]
76
Guadeloupe Guadeloupe Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [169]
77
Guatemala Guatemala 30 Eylül 2022 25 Şubat 2021 19.670.066 9.664 107,91 Hayır Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V [170]
78
Guyana Guyana 27 Temmuz 2022 11 Şubat 2021 1.017.969 129 129,9 Hayır Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [171]
79
Güney Afrika Cumhuriyeti Güney Afrika 30 Eylül 2022 16 Şubat 2021 37.641.904 4.908 62,71 Hayır Johnson&Johnson, Pfizer/BioNTech [172]
80
Güney Kore Güney Kore 29 Eylül 2022 26 Şubat 2021 129.316.832 7.470 252,11 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [173]
81
Güney Sudan Güney Sudan 18 Eylül 2022 5 Nisan 2021 2.085.469 13.448 20,03 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca [174]
82
Gürcistan Gürcistan 23 Ağustos 2022 14 Mart 2021 2.921.949 300 73,72 Hayır Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac [175]
83
Haiti Haiti 16 Eylül 2022 16 Haziran 2021 470.964 176 4,11 Hayır Johnson&Johnson, Moderna [176]
84
Hırvatistan Hırvatistan 30 Eylül 2022 30 Aralık 2020 5.300.573 1.435 129,95 Hayır Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [177]
85
Hindistan Hindistan 1 Ekim 2022 15 Ocak 2021 2.186.955.246 1.801.950 157,13 Evet Corbevax, Covaxin, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Sputnik V [178]
86
Hollanda Hollanda 2 Eylül 2022 9 Ocak 2021 36.104.942 1.974 210,59 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [179]
87
Honduras Honduras 30 Eylül 2022 28 Şubat 2021 16.107.153 73.017 161,83 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V [180]
88
Hong Kong Hong Kong 30 Eylül 2022 22 Şubat 2021 16.107.153 73.017 161,83 Evet Pfizer/BioNTech, Sinovac [181]
89
Irak Irak 22 Eylül 2022 1 Mart 2021 19.264.920 11.932 47,09 Hayır CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V [182]
90
İran İran 26 Eylül 2022 8 Şubat 2021 154.418.093 11.023 181,69 Evet COVIran Barekat, Covaxin, FAKHRAVAC, Oxford/AstraZeneca, Razi Cov Pars, Sinopharm/Beijing, Soberana02, SpikoGen, Sputnik V [183]
91
İrlanda İrlanda 28 Eylül 2022 28 Aralık 2020 11.053.765 1.205 221,93 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [184]
92
İspanya İspanya 28 Eylül 2022 4 Ocak 2021 95.783.126 2.866 204,93 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [185]
93
İsrail İsrail 30 Eylül 2022 19 Aralık 2020 18.230.627 437 196,23 Evet Moderna, Pfizer/BioNTech [186]
94
İsveç İsveç 29 Eylül 2022 3 Ocak 2021 24.087.351 33.514 238,24 Evet Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [187]
95
İsviçre İsviçre 26 Eylül 2022 21 Aralık 2020 16.012.626 845 183,8 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech [188]
96
İtalya İtalya 1 Ekim 2022 27 Aralık 2020 140.789.803 16.966 233,26 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [189]
97
İzlanda İzlanda 29 Mart 2022 30 Aralık 2020 805.469 61 237,91 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [190]
98
Jamaika Jamaika 30 Eylül 2022 9 Mart 2021 1.491.497 208 50,18 Hayır Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [191]
99
Japonya Japonya 29 Eylül 2022 17 Şubat 2021 323.830.101 115.557 257,23 Evet Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [192]
100
Kamboçya Kamboçya 16 Eylül 2022 9 Şubat 2021 43.822.585 31.784 261,68 Evet Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sinovac [193]
101
Kamerun Kamerun 11 Eylül 2022 11 Nisan 2021 1.893.318 796 7,02 Hayır Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [194]
102
Kanada Kanada 30 Eylül 2022 7 Ocak 2021 90.133.630 74.913 237,23 Evet Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [195]
103
Karadağ Karadağ 26 Ağustos 2022 20 Şubat 2021 679.171 91 108,68 Hayır Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [196]
104
Karayip Hollandası Karayip Hollandası 1 Eylül 2021 9 Nisan 2021 35.845 200 435,36 Evet Moderna, Pfizer/BioNTech [197]
105
Katar Katar 28 Eylül 2022 22 Aralık 2020 7.491.345 2.583 256,04 Evet Pfizer/BioNTech [198]
106
Kazakistan Kazakistan 30 Eylül 2022 31 Ocak 2021 22.240.535 863 117,1 Hayır QazVac, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [199]
107
Kenya Kenya 18 Eylül 2022 4 Mart 2021 21.281.086 11.179 39,0 Hayır Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing [200]
108
Kıbrıs Cumhuriyeti Kıbrıs Cumhuriyeti 27 Eylül 2022 6 Ocak 2021 1.794.533 49 200,31 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [201]
109
Kırgızistan Kırgızistan 1 Ekim 2022 28 Mart 2021 3.256.790 1.693 49,17 Hayır Sinopharm/Beijing, Sputnik V [202]
110
Kiribati Kiribati 12 Eylül 2022 1 Haziran 2021 159.883 90 133,23 Hayır Oxford/AstraZeneca [203]
111
Kolombiya Kolombiya 19 Ağustos 2022 17 Şubat 2021 87.566.541 23.194 172,82 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [204]
112
Komorlar Komorlar 31 Temmuz 2022 21 Nisan 2021 804.403 0 90,54 Hayır Covaxin, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [205]
113
Kongo Cumhuriyeti Kongo Cumhuriyeti 31 Temmuz 2022 14 Nisan 2021 833.210 9 14,74 Hayır Moderna, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [206]
114
Kongo Demokratik Cumhuriyeti Kongo Demokratik Cumhuriyeti 18 Eylül 2022 18 Nisan 2021 5.286.630 37.842 6,31 Hayır Oxford/AstraZeneca [207]
115
Kosova Kosova 1 Ekim 2022 28 Mart 2021 1.836.216 19 103,04 Hayır Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [208]
116
Kosta Rika Kosta Rika 16 Eylül 2022 24 Aralık 2020 11.913.344 7.479 234,21 Evet Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [209]
117
Kuveyt Kuveyt 28 Eylül 2022 28 Aralık 2020 8.214.656 545 189,83 Evet CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V [210]
118
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Kuzey Kıbrıs [d] 26 Kasım 2021 15 Ocak 2021 617.389 6.011 761,77 Evet Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac [211]
119
Kuzey Kore Kuzey Kore [212]
120
Kuzey Makedonya Kuzey Makedonya 11 Eylül 2022 16 Şubat 2021 1.861.305 35 89,41 Hayır Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac, Sputnik V [213]
121
Küba Küba 29 Eylül 2022 31 Mart 2021 42.052.954 21.539 372,29 Evet Abdala, Soberana Plus, Soberana02 [214]
122
Laos Laos 11 Ağustos 2022 17 Mart 2021 11.111.066 2.251 152,17 Evet Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V [215]
123
Lesotho Lesotho 17 Temmuz 2022 9 Mart 2021 1.077.116 783 52,7 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [216]
124
Letonya Letonya 11 Temmuz 2022 28 Aralık 2020 2.895.716 119 155,64 Evet Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [217]
125
Liberya Liberya 18 Eylül 2022 12 Mayıs 2021 3.657.724 15.475 74,92 Hayır Oxford/AstraZeneca [218]
126
Libya Libya 21 Eylül 2022 17 Nisan 2021 3.710.544 134 53,35 Hayır CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V [219]
127
Lihtenştayn Lihtenştayn 23 Eylül 2022 21 Aralık 2020 71.443 0 186,76 Hayır Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Pfizer/BioNTech [220]
128
Litvanya Litvanya 1 Ekim 2022 27 Aralık 2020 4.502.482 206 167,4 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [221]
129
Lübnan Lübnan 26 Eylül 2022 13 Şubat 2021 5.778.363 702 85,43 Hayır CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V [222]
130
Lüksemburg Lüksemburg 25 Eylül 2022 28 Aralık 2020 1.346.902 223 212,47 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [223]
131
Macaristan Macaristan 27 Eylül 2022 28 Aralık 2020 16.536.726 37 171,65 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V [224]
132
Madagaskar Madagaskar 18 Eylül 2022 12 Mayıs 2021 1.871.165 4.424 6,81 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing [225]
133
Makao Makao 15 Eylül 2022 7 Nisan 2021 1.507.144 842 231,14 Evet Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing [226]
134
Malavi Malavi 18 Eylül 2022 17 Mart 2021 4.575.245 18.006 24,61 Hayır Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca [227]
135
Maldivler Maldivler 26 Eylül 2022 2 Şubat 2021 950.888 9 174,93 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik V [228]
136
Malezya Malezya 1 Ekim 2022 24 Şubat 2021 72.137.996 1.931 220,1 Evet CanSino, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac [229]
137
Mali Mali 18 Eylül 2022 30 Mart 2021 3.126.178 9.706 15,66 Hayır Oxford/AstraZeneca [230]
138
Malta Malta 30 Eylül 2022 17 Ocak 2021 1.335.388 45 258,77 Evet Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [231]
139
Man Adası Man Adası 23 Haziran 2022 21 Ocak 2021 189.994 3 222,81 Evet Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech [232]
140
Marshall Adaları Marshall Adaları 28 Eylül 2022 90.208 390 154,21 Evet [233]
174
Saint Kitts ve Nevis Saint Kitts ve Nevis 5 Ağustos 2022 22 Şubat 2021 64.225 253 147,55 Evet Oxford/AstraZeneca [234]
197
Şili Şili 29 Eylül 2022 13 Ocak 2021 62.374.909 7.214 324,8 Evet CanSino, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac [235]
206
Türkiye Türkiye 1 Ekim 2022 13 Ocak 2021 152.317.553 7.829 179,12 Evet Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V [236]
  1. ^ Yerel zaman.
  2. ^ Son raporlanan tarihe ait
  3. ^ En az iki doz aşı alanların ülke nüfusuna oranının %70'e ulaşıp ulaşmadığını gösterir.
  4. ^ Kuzey Kıbrıs, Türkiye dışında hiçbir ülke tarafından egemen devlet olarak tanınmıyor.

Türkiye'de COVID-19 aşı çalışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de COVID-19 pandemisine karşı 2020 yılında 12 aşı çalışması başlatıldı. Bu aşı çalışmalarında Aralık 2020 itibarıyla sadece bir tanesi Klink Faz I'e geçmiş durumdaydı.

Pre-Klinik Aşamadaki Türk Covid-19 Aşı çalışmaları:

  1. Selçuk Üniversitesi RNA teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; 15 Haziran 2020)[237]
  2. Ege Üniversitesi DNA teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; Mart 2020)[238]
  3. Ankara Üniversitesi replike olmayan viral vektör teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; 22 Mart 2020, Bitiş; 8 Temmuz 2020)[239]
  4. Erciyes Üniversitesi replike olmayan viral vektör teknolojik alt yapılı aşı çalışması
  5. Koçak Farma İlaç San AŞ inaktif virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama: Mart 2020 ?, Bitiş; Ekim 2020 ?)[240]
  6. Selçuk Üniversitesi inaktif virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; 2020, Bitiş; Ekim 2020 ?)[241]
  7. Ali Aydınlar Üniversitesi ve Acıbadem Labmed Sağlık Hizmetleri canlı-atenüe virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; Nisan 2020 ?)[242]
  8. Boğaziçi Üniversitesi protein alt ünite (mikrokürecik) teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; Ağustos 2020 ?),[243][244]
  9. İzmir Biotıp ve Genom Merkezi protein alt ünite teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; ?)[245]
  10. Bezmialem Vakif Üniversitesi virüs benzeri partikül teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama: ?)[246]
  11. Orta Doğu Teknik Üniversitesi virüs benzeri partikül teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama ?)[247]

Klinik Faz I Aşamadaki Türk Covid-19 Aşı çalışmaları:

  1. Erciyes Üniversitesi inaktive virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (TURKOVAC - Üretici Koçak Farma AŞ) (Faz 1 Başlama; 5 Kasım 2020 Bitiş; 14 Aralık 2020)[248]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ ""Гам-КОВИД-Вак": Россия первой в мире зарегистрировала вакцину от коронавируса" (Rusça). 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  2. ^ "Минздрав России зарегистрировал первую в мире вакцину от COVID-19" (Rusça). Ministry of Health of the Russian Federation. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  3. ^ Callaway, Ewen (11 Ağustos 2020). "Russia's fast-track coronavirus vaccine draws outrage over safety". Nature (İngilizce). doi:10.1038/d41586-020-02386-2. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. This is a reckless and foolish decision. Mass vaccination with an improperly tested vaccine is unethical. Any problem with the Russian vaccination campaign would be disastrous both through its negative effects on health, but also because it would further set back the acceptance of vaccines in the population. 
  4. ^ Lovelace Jr., Berkeley (11 Ağustos 2020). "Scientists worry whether Russia's Sputnik V' coronavirus vaccine is safe and effective". CNBC (İngilizce). 10 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  5. ^ Kate Kelland (11 Ağustos 2020). "Scientists ask: Without trial data, how can we trust Russia's COVID vaccine?". Reuters (İngilizce). 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  6. ^ Diamond (13 Mayıs 2020). "The challenges of vaccine development against a new virus during a pandemic". Cell Host and Microbe. 27 (5): 699-703. doi:10.1016/j.chom.2020.04.021. 
  7. ^ Thanh Le (9 Nisan 2020). "The COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery. 19 (5): 305-06. doi:10.1038/d41573-020-00073-5. ISSN 1474-1776. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2020. 
  8. ^ "Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". World Health Organization. 27 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. It is vital that we evaluate as many vaccines as possible as we cannot predict how many will turn out to be viable. To increase the chances of success (given the high level of attrition during vaccine development), we must test all candidate vaccines until they fail. [The] WHO is working to ensure that all of them have the chance of being tested at the initial stage of development. The results for the efficacy of each vaccine are expected within three to six months and this evidence, combined with data on safety, will inform decisions about whether it can be used on a wider scale. 
  9. ^ "COVID-19 Aşısı Sonrası Yan Etkiler". covid19asi.saglik.gov.tr. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2021. 
  10. ^ "Covid-19 tedavisinde denenen ilaç ve aşı çalışmaları ne durumda? | Teyit". teyit.org. 7 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "Here's Why It's Taking So Long to Develop a Vaccine for the New Coronavirus". ScienceAlert. 17 Şubat 2020. 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020. 
  12. ^ "Severe acute respiratory syndrome vaccine development: experiences of vaccination against avian infectious bronchitis coronavirus". Avian Pathology. 32 (6): 567-82. Aralık 2003. doi:10.1080/03079450310001621198. PMID 14676007. 
  13. ^ "Effects of a SARS-associated coronavirus vaccine in monkeys". Lancet. 362 (9399): 1895-96. Aralık 2003. doi:10.1016/S0140-6736(03)14962-8. PMID 14667748. 
  14. ^ "Immunogenicity of an adenoviral-based Middle East Respiratory Syndrome coronavirus vaccine in BALB/c mice". Vaccine. 32 (45): 5975-82. Ekim 2014. doi:10.1016/j.vaccine.2014.08.058. 
  15. ^ "Development of SARS vaccines and therapeutics is still needed". Future Virology. 8 (1): 1-2. Ocak 2013. doi:10.2217/fvl.12.126. 
  16. ^ "SARS (severe acute respiratory syndrome)". National Health Service. 5 Mart 2020. 9 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2020. 
  17. ^ "Development and characterization of a severe acute respiratory syndrome-associated coronavirus-neutralizing human monoclonal antibody that provides effective immunoprophylaxis in mice". The Journal of Infectious Diseases. 191 (4): 507-14. Şubat 2005. doi:10.1086/427242. 
  18. ^ "Monoclonal antibodies to SARS-associated coronavirus (SARS-CoV): identification of neutralizing and antibodies reactive to S, N, M and E viral proteins". Journal of Virological Methods. 128 (1-2): 21-28. Eylül 2005. doi:10.1016/j.jviromet.2005.03.021. PMID 15885812. 
  19. ^ "Therapy with a severe acute respiratory syndrome-associated coronavirus-neutralizing human monoclonal antibody reduces disease severity and viral burden in golden Syrian hamsters". The Journal of Infectious Diseases. 193 (5): 685-92. Mart 2006. doi:10.1086/500143. PMID 16453264. 
  20. ^ Shehata (20 Ocak 2016). "Middle East respiratory syndrome coronavirus: a comprehensive review". Frontiers of Medicine. 10 (2): 120-36. doi:10.1007/s11684-016-0430-6. PMID 26791756. 
  21. ^ "Development of SARS vaccines and therapeutics is still needed". Future Virology. 8 (1): 1-2. Ocak 2013. doi:10.2217/fvl.12.126. PMC 7079997 $2. PMID 32201503. 
  22. ^ "SARS veterans tackle coronavirus". Nature. 490 (7418): 20. Ekim 2012. doi:10.1038/490020a. PMID 23038444. 
  23. ^ "Safety and immunogenicity of an anti-Middle East respiratory syndrome coronavirus DNA vaccine: a phase 1, open-label, single-arm, dose-escalation trial". The Lancet. Infectious Diseases. 19 (9): 1013-22. Eylül 2019. doi:10.1016/S1473-3099(19)30266-X. PMID 31351922. 
  24. ^ "Recent Advances in the Vaccine Development Against Middle East Respiratory Syndrome-Coronavirus". Frontiers in Microbiology. 10: 1781. 2019. doi:10.3389/fmicb.2019.01781. PMID 31428074. 
  25. ^ "World Health Organization timeline – COVID-19". World Health Organization. 27 Nisan 2020. 29 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  26. ^ Thanh Le (9 Nisan 2020). "The COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery. 19 (5): 305-06. doi:10.1038/d41573-020-00073-5. ISSN 1474-1776. PMID 32273591. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2020. 
  27. ^ "Responding to Covid-19: A once-in-a-century pandemic?". The New England Journal of Medicine. 382 (18): 1677-79. Şubat 2020. doi:10.1056/nejmp2003762. 
  28. ^ "Covid-19: Navigating the uncharted". The New England Journal of Medicine. 382 (13): 1268-69. Mart 2020. doi:10.1056/nejme2002387. 
  29. ^ "Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". World Health Organization. 27 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. It is vital that we evaluate as many vaccines as possible as we cannot predict how many will turn out to be viable. To increase the chances of success (given the high level of attrition during vaccine development), we must test all candidate vaccines until they fail. [The] WHO is working to ensure that all of them have the chance of being tested at the initial stage of development. The results for the efficacy of each vaccine are expected within three to six months and this evidence, combined with data on safety, will inform decisions about whether it can be used on a wider scale. 
  30. ^ Gavin Yamey, Marco Schäferhoff, Richard Hatchett, Muhammad Pate, Feng Zhao, Kaci Kennedy McDade (2 Mayıs 2020). "Ensuring global access to COVID‑19 vaccines" (PDF). The Lancet. 305: 1405-06. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  31. ^ "The vaccine race explained: What you need to know about the COVID-19 vaccine". The Gates Notes. 30 Nisan 2020. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  32. ^ a b Thanh Le (9 Nisan 2020). "The COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery. 19 (5): 305-06. doi:10.1038/d41573-020-00073-5. ISSN 1474-1776. PMID 32273591. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2020. 
  33. ^ a b c Gavin Yamey, Marco Schäferhoff, Richard Hatchett, Muhammad Pate, Feng Zhao, Kaci Kennedy McDade (2 Mayıs 2020). "Ensuring global access to COVID‑19 vaccines" (PDF). The Lancet. 305: 1405-06. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  34. ^ Sanger (2 Mayıs 2020). "With Pressure Growing, Global Race for a Vaccine Intensifies". The New York Times. ISSN 0362-4331. 11 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  35. ^ "Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". World Health Organization. 17 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. It is vital that we evaluate as many vaccines as possible as we cannot predict how many will turn out to be viable. To increase the chances of success (given the high level of attrition during vaccine development), we must test all candidate vaccines until they fail. [The] WHO is working to ensure that all of them have the chance of being tested at the initial stage of development. The results for the efficacy of each vaccine are expected within three to six months and this evidence, combined with data on safety, will inform decisions about whether it can be used on a wider scale. 
  36. ^ "Commitment and call to action: Global collaboration to accelerate new COVID-19 health technologies". World Health Organization. 24 Nisan 2020. 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  37. ^ "Landmark global collaboration launched to defeat COVID-19 pandemic". CEPI. 24 Nisan 2020. 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. The global nature of a pandemic means that any vaccine or medicine that is successfully developed will be needed immediately all over the world. That means that the challenge we face is not only one of R&D but one of manufacturing at scale, and equitable access. 
  38. ^ "World leaders urge cooperation in vaccine hunt, raise $8 billion". Yahoo Finance. 4 Mayıs 2020. 29 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020. 
  39. ^ "Commitment and call to action: Global collaboration to accelerate new COVID-19 health technologies". World Health Organization. 24 Nisan 2020. 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  40. ^ "More than 150 countries engaged in COVID-19 vaccine global access facility". World Health Organization. 15 Temmuz 2020. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2020. COVAX is the only truly global solution to the COVID-19 pandemic. For the vast majority of countries, whether they can afford to pay for their own doses or require assistance, it means receiving a guaranteed share of doses and avoiding being pushed to the back of the queue, as we saw during the H1N1 pandemic a decade ago. Even for those countries that are able to secure their own agreements with vaccine manufacturers, this mechanism represents, through its world-leading portfolio of vaccine candidates, a means of reducing the risks associated with individual candidates failing to show efficacy or gain licensure. 
  41. ^ "Landmark global collaboration launched to defeat COVID-19 pandemic". CEPI. 24 Nisan 2020. 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. The global nature of a pandemic means that any vaccine or medicine that is successfully developed will be needed immediately all over the world. That means that the challenge we face is not only one of R&D but one of manufacturing at scale, and equitable access. 
  42. ^ "World leaders urge cooperation in vaccine hunt, raise $8 billion". Yahoo Finance. 4 Mayıs 2020. 29 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020. 
  43. ^ Julie Steenhuysen (27 Nisan 2020). "Special Report: Countries, companies risk billions in race for coronavirus vaccine". Reuters. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  44. ^ "Responding to Covid-19: A once-in-a-century pandemic?". The New England Journal of Medicine. 382 (18): 1677-79. Şubat 2020. doi:10.1056/nejmp2003762. PMID 32109012. 
  45. ^ "The vaccine race explained: What you need to know about the COVID-19 vaccine". The Gates Notes. 30 Nisan 2020. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  46. ^ Sanger (2 Mayıs 2020). "With Pressure Growing, Global Race for a Vaccine Intensifies". The New York Times. ISSN 0362-4331. 11 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  47. ^ Hamilton (1 Mayıs 2020). "Bill Gates thinks there are 8 to 10 promising coronavirus vaccine candidates and one could be ready in as little as 9 months". Business Insider. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  48. ^ "GloPID: Novel coronavirus COVID-19". glopid-r.org. 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  49. ^ "Government of Canada's research response to COVID-19". Government of Canada. 23 Nisan 2020. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020. 
  50. ^ "ISARIC: COVID-19 clinical research resources". ISARIC. 27 Nisan 2020. 30 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  51. ^ "The vaccine race explained: What you need to know about the COVID-19 vaccine". The Gates Notes. 30 Nisan 2020. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  52. ^ "Global Vaccine Summit 2020: World leaders make historic commitments to provide equal access to vaccines for all". Global Alliance for Vaccines and Immunisation. 4 Haziran 2020. 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020. 
  53. ^ "COVID-19: Gavi steps up response to pandemic". Global Alliance for Vaccines and Immunisation. 27 Nisan 2020. 27 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  54. ^ "Bill & Melinda Gates Foundation pledges $1.6 billion to Gavi, the Vaccine Alliance, to protect the next generation with lifesaving vaccines". The Bill & Melinda Gates Foundation. 4 Haziran 2020. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020 – PR Newswire vasıtasıyla. 
  55. ^ Abedi (23 Mart 2020). "Canada to spend $192M on developing COVID-19 vaccine". Global News. 9 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020. 
  56. ^ "Government of Canada funds 49 additional COVID-19 research projects – Details of the funded projects". Government of Canada. 23 Mart 2020. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020. 
  57. ^ "Government of Canada's research response to COVID-19". Government of Canada. 23 Nisan 2020. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020. 
  58. ^ Aiello (4 Mayıs 2020). "'A global challenge': PM Trudeau commits $850 million to global fight against COVID-19". CTV News. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020. 
  59. ^ Julie Steenhuysen (27 Nisan 2020). "Special Report: Countries, companies risk billions in race for coronavirus vaccine". Reuters. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  60. ^ Sanger (2 Mayıs 2020). "With Pressure Growing, Global Race for a Vaccine Intensifies". The New York Times. ISSN 0362-4331. 11 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  61. ^ Takada (2 Mayıs 2020). "US and China unleash wallets in race for coronavirus vaccine". Nikkei Asian Review. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  62. ^ Yuliya Talmazan, Keir Simmons, Laura Saravia (18 Mayıs 2020). "China's Xi announces $2B for coronavirus response as WHO faces calls for investigation". NBC News. 18 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  63. ^ "CEPI: Our vaccine and platform portfolio". Coalition for Epidemic Preparedness Innovation (CEPI). 30 Nisan 2020. 7 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  64. ^ "CEPI collaborates with the Institut Pasteur in a consortium to develop COVID-19 vaccine". Coalition for Epidemic Preparedness Innovations. 19 Mart 2020. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020. 
  65. ^ "Coronavirus: Commission offers financing to innovative vaccines company CureVac". European Commission. 16 Mart 2020. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  66. ^ "Corona-Impfstoff: Bundesregierung beteiligt sich an Impfstoffhersteller CureVac". www.spiegel.de (Almanca). Der Spiegel. 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020. 
  67. ^ a b Julie Steenhuysen (27 Nisan 2020). "Special Report: Countries, companies risk billions in race for coronavirus vaccine". Reuters. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  68. ^ "Government launches coronavirus vaccine taskforce as human clinical trials start". Pharmafield. 22 Nisan 2020. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  69. ^ Gartner (3 Mayıs 2020). "How close are we to a coronavirus vaccine? Latest news on UK trials". The Telegraph. ISSN 0307-1235. 4 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  70. ^ "Landmark partnership announced for development of COVID-19 vaccine". University of Oxford. 30 Nisan 2020. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  71. ^ Kuznia (1 Mayıs 2020). "In quest for vaccine, US makes 'big bet' on company with unproven technology". CNN. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  72. ^ "Health officials eyeing at least one of 14 potential coronavirus vaccines to fast-track". NBC News. 1 Mayıs 2020. 11 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  73. ^ Cohen (15 Mayıs 2020). "U.S. 'Warp Speed' vaccine effort comes out of the shadows". Science. 368 (6492): 692-93. doi:10.1126/science.368.6492.692. ISSN 0036-8075. PMID 32409451. 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020. 
  74. ^ Justin Sink, Jordan Fabian, Riley Griffin (15 Mayıs 2020). "Trump introduces 'Warp Speed' leaders to hasten COVID-19 vaccine". Bloomberg. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020. 
  75. ^ Riley Griffith, Jennifer Jacobs (3 Haziran 2020). "White House Works With Seven Drugmakers in 'Warp Speed' Push". Bloomberg. 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020. 
  76. ^ a b "Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". who.int. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  77. ^ "Draft landscape of COVID-19 candidate vaccines". who.int. 2 Aralık 2020. 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  78. ^ a b Pallmann, Philip; Bedding, Alun W.; Choodari-Oskooei, Babak; Dimairo, Munyaradzi; Flight, Laura; Hampson, Lisa V.; Holmes, Jane; Mander, Adrian P.; Odondi, Lang’o; Sydes, Matthew R.; Villar, Sofía S. (Aralık 2018). "Adaptive designs in clinical trials: why use them, and how to run and report them". BMC Medicine (İngilizce). 16 (1): 29. doi:10.1186/s12916-018-1017-7. ISSN 1741-7015. PMC 5830330 $2. PMID 29490655. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  79. ^ "Adaptive designs for clinical trials of drugs and biologics: Guidance for industry". fda.gov. 1 Kasım 2019. 1 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  80. ^ "An international randomised trial of candidate vaccines against COVID-19: Outline of Solidarity vaccine trial". who.int. 28 Mayıs 2020. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  81. ^ "Special Report: Countries, companies risk billions in race for coronavirus vaccine". reuters.com. 25 Nisan 2020. 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  82. ^ ""Sanofi, GSK partner to develop adjuvanted COVID-19 vaccine". pharmanewsintel.com. 15 Nisan 2020. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  83. ^ a b ""The vaccine race explained: What you need to know about the COVID-19 vaccine". gatesnotes.com. 30 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  84. ^ Gates, Bill (30 Nisan 2020). "Responding to Covid-19 — A Once-in-a-Century Pandemic?". New England Journal of Medicine (İngilizce). 382 (18): 1677-1679. doi:10.1056/NEJMp2003762. ISSN 0028-4793. 18 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  85. ^ "How close are we to a coronavirus vaccine? Latest news on UK trials". telegraph.co.uk. 3 Mayıs 2020. 3 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  86. ^ a b c Le, Tung Thanh; Cramer, Jakob P.; Chen, Robert; Mayhew, Stephen (Ekim 2020). "Evolution of the COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery (İngilizce). 19 (10): 667-668. doi:10.1038/d41573-020-00151-8. ISSN 1474-1776. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  87. ^ a b "COVAX: Ensuring global equitable access to COVID-19 vaccines". who.in. 28 Ağustos 2020. 18 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  88. ^ "Bill Gates thinks there are 8 to 10 promising coronavirus vaccine candidates and one could be ready in as little as 9 months". businessinsider.com. 1 Mayıs 2020. 1 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  89. ^ "Clinical Development Success Rates 2006-2015" (PDF). bio.org. 23 Mart 2020. 10 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  90. ^ Diamond, Michael S.; Pierson, Theodore C. (Mayıs 2020). "The Challenges of Vaccine Development against a New Virus during a Pandemic". Cell Host & Microbe (İngilizce). 27 (5): 699-703. doi:10.1016/j.chom.2020.04.021. 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  91. ^ Le, Tung Thanh; Andreadakis, Zacharias; Kumar, Arun; Román, Raúl Gómez; Tollefsen, Stig; Saville, Melanie; Mayhew, Stephen (9 Nisan 2020). "The COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery (İngilizce). 19 (5): 305-306. doi:10.1038/d41573-020-00073-5. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  92. ^ "COVID-19 vaccine development pipeline (Refresh URL to update)". Vaccine Centre, London School of Hygiene and Tropical Medicine. 15 Temmuz 2020. 18 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020. 
  93. ^ "Vaccine Safety". vaccines.gov. Şubat 2020. 13 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  94. ^ "drug development process". fda.gov. 26 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020. 
  95. ^ "COVID-19 VACCINE TRACKER". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021. 
  96. ^ "Afghanistan". DSÖ Afganistan COVID-19 Sayfası. 11 Ağustos 2021. 
  97. ^ "Aktueller Impfstatus". impfdashboard.de. 14 Ağustos 2021. 
  98. ^ "COVID-19 Vaccinations in the United States". CDC. 13 Ağustos 2021. 
  99. ^ "CORONAVIRUS INFORMACIO EN CONTINUA REVISIO". Andorra Hükümeti. 13 Ağustos 2021. 
  100. ^ "Angola". DSÖ Angola COVID-19 Sayfası. 9 Ağustos 2021. 
  101. ^ "COVID-19 DASHBOARD Statistics". Covid-19 The Anguillian Response. 27 Temmuz 2021. 
  102. ^ "COVID19.gov.ag". COVID19.gov.ag. 19 Temmuz 2021. 
  103. ^ "Pan American Health Organization". Pan Amerika Sağlık Örgütü Aşı Tablosu. 16 Temmuz 2021. 
  104. ^ "Vaksinimi antiCOVID/ Kryhen 1,082,424 vaksinime". Arnavutluk Sağlık Bakanlığı. 21 Temmuz 2021. 
  105. ^ "Estadisticanan di Vacunacion". arubacovid19.org. 21 Temmuz 2021. 
  106. ^ "VACCINATIONS". covidlive.com.au. 20 Temmuz 2021. 
  107. ^ "Corona-Schutzimpfung in Österreich". Corona-Schutzimpfung in Österreich. 20 Temmuz 2021. 
  108. ^ "AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİ YANINDA OPERATİV QƏRARGAHIN MƏLUMATI: VAKSİNASİYA". koranavirusinfo.az. 17 Nisan 2021. 
  109. ^ "ON THE BANDWAGON: More than 10K people in The Bahamas vaccinated against COVID so far". ewnews.com. 7 Nisan 2021. 
  110. ^ "Daily COVID-19 Report". Bahreyn Krallığı Sağlık Bakanlığı. 17 Nisan 2021. 
  111. ^ "ডোহভ -১৯ ভযাহিন প্রোন সাংক্রান্ত মেহনে তথ্য (ঢাো মিানগি)" (PDF). Bangladeş Sağlık Bakanlığı (Bengali). 15 Nisan 2021. 
  112. ^ "COVID-19 UPDATE: 12 NEW CASES, 10 RECOVERIES". facebook.com. 15 Nisan 2021. 
  113. ^ "Some 92,000 Belarusians get first dose of COVID-19 vaccine". eng.belta.by. 9 Nisan 2021. 
  114. ^ "COVID-19". epistat.wiv-isp.be. 29 Mayıs 2021. 
  115. ^ "COVID-19 Vaccination Report for April 16th, 2021". facebook.com. 16 Nisan 2021. 
  116. ^ "Benin". Dünya Sağlık Örgütü. 8 Haziran 2021. 
  117. ^ "Covid-19: Vaccination hours to be extended, 23 new cases". royalgazette.com. 14 Nisan 2021. 
  118. ^ "National Situational Update on COVID-19". facebook.com. 17 Nisan 2021. 
  119. ^ "UAE CORONAVIRUS (COVID-19) UPDATES". Ulusal Acil Durum Kriz ve Afet Yönetimi Otoritesi. 24 Haziran 2021. 
  120. ^ "GOV.UK Coronavirus (COVID-19) in the UK". Birleşik Krallık Hükümeti Covid-19. 26 Haziran 2021. 
  121. ^ "El Ministerio de Salud y Deportes reporta 373.139 vacunados con la 1ra dosis y 166.091 vacunados con la 2da dosis de vacunas contra la #COVID19 en el país". Bolivya Sağlık Bakanlığı Twitter Adresi. 19 Nisan 2021. 
  122. ^ "Bosnia and Herzegovina: WHO Coronavirus Disease (COVID-19) Dashboard With Vaccination Data". DSÖ COVID-19 Bosna Hersek Sayfası. 13 Temmuz 2021. 
  123. ^ "COVID-19 VACCINATION REPORT". Botsvana Hükümeti Twitter Sayfası. 28 Haziran 2021. 
  124. ^ "COVID-19 Vacinação Doses Aplicadas". Brezilya Sağlık Bakanlığı. 19 Nisan 2021. 
  125. ^ "British Virgin Islands". Dünya Sağlık Örgütü Britanya Virgin Adaları COVID-19 Sayfası. 25 Haziran 2021. 
  126. ^ "TEMPORARY Pause Of Astrazeneca Covid-19 Vaccine". Brunei Sultanlığı Sağlık Bakanlığı. 6 Nisan 2021. 
  127. ^ "Актуална статистика в България". Bulgaristan Birleşik Bilgi Portalı. 19 Nisan 2021. 
  128. ^ "Burkina Faso". Dünya Sağlık Örgütü Burkina Faso COVID-19 Sayfası. 28 Haziran 2021. 
  129. ^ "Burundi". Dünya Sağlık Örgütü Burundi COVID-19 Sayfası. 20 Mayıs 2022. 
  130. ^ "COVID-19 Statistics For The Cayman Islands". www.exploregov.ky. 3 Haziran 2021. 
  131. ^ "COVID-19 Vaccine Information". Cebelitarık Kükümeti Twitter Sayfası. 2 Temmuz 2021. 
  132. ^ "Algeria.. Intensification of the vaccination campaign against Corona". saudi24news.com. 26 Haziran 2021. 
  133. ^ "Djibouti". Dünya Sağlık Örgütü Cibuti COVID-19 Sayfası. 23 Haziran 2021. 
  134. ^ "COVID-19 vaccination". Pasifik Topluluğu İstatiki Veri Gezgini. 23 Mayıs 2021. 
  135. ^ "A BAKUNÁ". Curaçao Aşı Bilgilendirme Sitesi. 23 Haziran 2021. 
  136. ^ "Chad". Dünya Sağlık Örgütü Çad COVID-19 Sayfası. 28 Haziran 2021. 
  137. ^ "COVID‑19: Přehled aktuální situace v ČR". Çek Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Güncel Hastalıklar Web Sayfası. 3 Temmuz 2021. 
  138. ^ "新冠病毒疫苗接种情况". www.nhc.gov.cn/ (Çince). 25 Haziran 2021. 
  139. ^ "Statens Serum Institut - Vaccination". Statens Serum Institut. 17 Temmuz 2021. 
  140. ^ "Timor-Leste". DSÖ Doğu Timor COVID-19 Sayfası. 17 Temmuz 2021. 
  141. ^ "Pan American Health Organization". Pan Amerika Sağlık Örgütü Aşı Tablosu. 16 Temmuz 2021. 
  142. ^ "Plan Nacional de Vacunación". Dominik Cumhuriyeti Ulusal Aşı Sitesi. 19 Temmuz 2021. 
  143. ^ "Pan American Health Organization". Pan Amerika Sağlık Örgütü Ekvador Aşı Sayfası. 16 Temmuz 2021. 
  144. ^ "Indicadores Básicos". Ekvator Ginesi Sağlık Bakanlığı. 17 Temmuz 2021. 
  145. ^ "SITUACIÓN NACIONAL COVID-19". El Salvador Sağlık Bakanlığı. 21 Temmuz 2021. 
  146. ^ "Vaksinasi COVID-19 Nasional". Endonezya Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. 23 Temmuz 2021. 
  147. ^ "Պատվաստումային գործընթացը շարունակվում է". Ermenistan Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. 23 Temmuz 2021. 
  148. ^ "Koroonaviiruse andmestik". Ulusal Sağlık Tablosu. 26 Temmuz 2021. 
  149. ^ "Minister of Health Lizzie Nkosi's #COVID19 update on 26 July 2021:". Esvatini Sağlık Bakanlığı Resmi Twitter Sayfası. 26 Temmuz 2021. 
  150. ^ "COVID-19 CASES REPORTED IN ETHIOPIA Date 26-07-2021". Etiyopya Sağlık Bakanlığı Resmi Twitter Sayfası. 26 Temmuz 2021. 
  151. ^ "Press Statement". Falkland Adaları Hükümeti Facebook Sayfası. 27 Temmuz 2021. 
  152. ^ "Vaccination in the Faroe Islands". corona.fo. 27 Temmuz 2021. 
  153. ^ "Le Portail Officiel du Coronavirus au Maroc". Fas Sağlık Bakanlığı. 30 Temmuz 2021. 
  154. ^ "COVID-19 vaccination". Pasifik Topluluğu İstatistiki Veri Gezgini. 27 Temmuz 2021. 
  155. ^ "COMMUNIQUE DU MINISTERE DE LA SANTE, DE L'HYGIENE PUBLIQUE ET DE LA COUVERTURE MALADIE UNIVERSELLE". Fildişi Sahili Sağlık ve Umumi Hıfzıssıhha Bakanlığı Facebook Sayfası. 28 Temmuz 2021. 
  156. ^ "Philippines: COVID-19 Vaccine Tracker". Filipinler Hükümeti Covid-19 Aşı Sayacı. 28 Temmuz 2021. 
  157. ^ "التقرير الوبائي حول فيروس كورونا في فلسطين خلال الـ24 ساعة الأخيرة- الخميس:". Filistin Sağlık Bakanlığı Facebook Sayfası. 5 Ağustos 2021. 
  158. ^ "COVID-19 vaccinations in Finland". Finlandiya Sağlık ve Refah Enstitüsü. 6 Ağustos 2021. 
  159. ^ "Données relatives aux personnes vaccinées contre la Covid-19". Fransa Halk Sağlığı Enstitüsü. 12 Ağustos 2021. 
  160. ^ "Global > French Guiana". DSÖ Fransız Guyanası COVID-19 Sayfası. 1 Aralık 2021. 
  161. ^ "COVID-19 vaccination". Pasifik Data Hub COVID-19 Aşı Sayfası. 4 Aralık 2021. 
  162. ^ "Global > Gabon". DSÖ COVID-19 Gabon Sayfası. 24 Mayıs 2022. 
  163. ^ "Global > Gambia". DSÖ COVID-19 Gambiya Sayfası. 25 Mayıs 2022. 
  164. ^ "Global > Ghana". DSÖ COVID-19 Gana Sayfası. 27 Mayıs 2022. 
  165. ^ "Global > Guine". DSÖ COVID-19 Gine Sayfası. 27 Mayıs 2022. 
  166. ^ "Global > Guine-Bissau". DSÖ COVID-19 Gine-Bissau Sayfası. 8 Mayıs 2022. 
  167. ^ "Global > Grenada". DSÖ COVID-19 Grenada Sayfası. 20 Mayıs 2022. 
  168. ^ "Global > Greenland". DSÖ COVID-19 Grönland Sayfası. 7 Mart 2022. 
  169. ^ "Global > Guadeloupe". DSÖ COVID-19 Guadeloupe Sayfası. 20 Mayıs 2022. 
  170. ^ "COVID-19 Vaccination in the Americas". Pan Amerikan Sağlık Örgütü (PAHO). 28 Mayıs 2022. 
  171. ^ "COVID-19 Vaccination in the Americas". Pan Amerikan Sağlık Örgütü (PAHO). 28 Mayıs 2022. 
  172. ^ "Latest Vaccine Statistics". Güney Afrika Cumhuriyeti Sağlık Departmanı. 28 Mayıs 2022. 
  173. ^ "예방접종실적 현황( 05.28., 00시 기준)". Kore Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri. 28 Mayıs 2022. 
  174. ^ "Global > South Sudan". DSÖ COVID-19 Güney Sudan Sayfası. 20 Mayıs 2022. 
  175. ^ "ვის შეუძლია ვაქცინაცია". Georgian National Center for Disease Control and Public Health (NCDC). 24 Mayıs 2022. 
  176. ^ "Global > Haiti". DSÖ COVID-19 Haiti Sayfası. 20 Mayıs 2022. 
  177. ^ "Službeno: Umrlo je 40 ljudi, danas imamo 1640 novih slučajeva". index.hr. 5 Mayıs 2021. 
  178. ^ "Co-WIN". cowin.gov.in. 3 Haziran 2022. 
  179. ^ "Global > Netherlands". DSÖ Hollanda COVID-19 Sayfası. 15 Mayıs 2022. 
  180. ^ "Global > Honduras". DSÖ Honduras COVID-19 Sayfası. 20 Mayıs 2022. 
  181. ^ "Daily count of vaccination by age groups". data.gov.hk. 1 Haziran 2022. 
  182. ^ "Global > Iraq". DSÖ COVID-19 Irak Sayfası. 16 Haziran 2022. 
  183. ^ "Health Ministry's Updates on COVID-19 - June 1". GOVERNMENT OF THE ISLAMIC bREPUBLIC OF IRAN. 1 Haziran 2022. 
  184. ^ "Ireland's COVID-19 Data Hub". Ireland's COVID-19 Data Hub. 15 Haziran 2022. 
  185. ^ "Informe_Comunicacion_20220610". sanidad.gob.es. 10 Haziran 2022. 
  186. ^ "נגיף הקורונה בישראל - תמונת מצב כללית". İsrail SAğlık Bakanlığı COVID-19 Özel sayfası. 16 Haziran 2022. 
  187. ^ "Statistik för vaccination mot covid-19". Public Health Agency of Sweden. 16 Haziran 2022. 
  188. ^ "COVID-19 Switzerland". Federal Office of Public Health. 14 Haziran 2022. 
  189. ^ "somministrazioni-vaccini-latest". Extraordinary commissioner for the Covid-19 emergency. 16 Haziran 2022. 
  190. ^ "Bólusetningar við COVID-19 á Íslandi - tölfræði". Directorate of Health. 1 Haziran 2022. 
  191. ^ "COVID-19 Vaccine Implementation Programme – The Ministry of Health & Wellness". Ministry of Health. 16 Haziran 2022. 
  192. ^ "新型コロナワクチンについて". Prime Minister's Office. 15 Haziran 2022. 
  193. ^ "ក្រសួងសុខាភិបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា". Kamboçya Krallığı Sağlık Bakanlığı Facebook Sayfası. 14 Ağustos 2021. 
  194. ^ "Global > Cameroon". DSÖ COVID-19 Kamerun Sayfası. 9 Ağustos 2021. 
  195. ^ "COVID-19 Vaccination Tracker". covid19tracker.ca. 20 Nisan 2021. 
  196. ^ "Praćenje COVID-19 u Crnoj Gori". covidodgovor.me. 21 Haziran 2022. 
  197. ^ "National Institute for Public Health and the Environment" (PDF). rivm.nl. 1 Eylül 2021. 
  198. ^ "National Covid-19 Vaccination Program Data". Katar Sağlık Bakanlığı. 29 Nisan 2021. 
  199. ^ "NПОСЛЕДНИЕ ДАННЫЕ". KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ SAĞLIK BAKANLIĞI. 27 Haziran 2022. 
  200. ^ "Global > Kenya". DSÖ Kenya COVID-19 Sayfası. 28 Haziran 2022. 
  201. ^ "Covid-19 - Στατιστικά Δεδομένα Εμβολιασμού". Kıbrıs Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. 16 Haziran 2022. 
  202. ^ "Главная страница". Kırgız Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı'na bağlı E-Sağlık Merkezi. 26 Haziran 2022. 
  203. ^ "COVID-19 vaccination". Pacific Data Hub. 27 Haziran 2022. 
  204. ^ "Global > Colombia". DSÖ Kolombiya COVID-19 Sayfası. 24 Haziran 2022. 
  205. ^ "Global > Comoros". DSÖ Komorlar COVID-19 Sayfası. 19 Haziran 2022. 
  206. ^ "Global > Congo". DSÖ Kongo COVID-19 Sayfası. 19 Haziran 2022. 
  207. ^ "Global > Democratic Republic of the Congo". DSÖ Kongo Demokratik Cumhuriyeti COVID-19 Sayfası. 19 Haziran 2022. 
  208. ^ "Ministria e Shëndetësisë". Kosova Sağlık Bakanlığı. 19 Haziran 2022. 
  209. ^ "Global > Costa Rica". DSÖ Kosta Rika COVID-19 Sayfası. 24 Haziran 2022. 
  210. ^ "Global > Kuwait". DSÖ Kuveyt COVID-19 Sayfası. 27 Haziran 2022. 
  211. ^ "KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ AŞI TABLOSU". K.K.T.C. Sağlık Bakanlığı. 15 Mayıs 2021. 
  212. ^ "Global > Democratic People's Republic of Korea". DSÖ Kuzey Kore COVID-19 Sayfası. 3 Ocak 2020. 
  213. ^ "Global > North Macedonia". DSÖ Kuzey Makedonya COVID-19 Sayfası. 4 Temmuz 2022. 
  214. ^ "ACTUALIZACIÓN DE LA ESTRATEGIA PARA EL DESARROLLO DE LAS VACUNAS CUBANAS". Küba Sağlık Bakanlığı. 2 Temmuz 2022. 
  215. ^ "ຄະນະສະເພາະກິດ COVID-19". Laos Pnömokok Hastalığı Salgınlarını Önleme, Kontrol Etme ve Ele Alma Görev Gücü (COVID-19). 9 Haziran 2022. 
  216. ^ "Global > Lesotho". DSÖ Lesotho COVID-19 Sayfası. 26 Haziran 2022. 
  217. ^ "Covid-19 vakcinācijas statistika". Letonya Sağlık Bakanlığı. 25 Nisan 2021. 
  218. ^ "Global > Liberia". Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 Liberya Sayfası. 3 Temmuz 2022. 
  219. ^ "Global > Libya". Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 Libya Sayfası. 17 Temmuz 2022. 
  220. ^ "COVID-19 Switzerland". Open Data Swiss. 26 Temmuz 2022. 
  221. ^ "Vakcinuoti gyventojai". Litvanya Sağlık Bakanlığı. 29 Temmuz 2022. 
  222. ^ "Global > Lebanon". Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 Lübnan Sayfası. 19 Temmuz 2022. 
  223. ^ "Données COVID19". Lüksemburg Hükûmeti. 24 Temmuz 2022. 
  224. ^ "6 millió 413 ezer a beoltott, 14 402 az új fertőzött és elhunyt 54 beteg". Macaristan Hükûmeti. 26 Temmuz 2022. 
  225. ^ "Global > Madagascar". Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 Madagaskar Sayfası. 17 Temmuz 2022. 
  226. ^ "Special webpage against Epidemics". Makao Salgınlara karşı özel web sayfası (İngilizce). 2 Mayıs 2021. 
  227. ^ "Global > Malawi". DSÖ Malavi COVID-19 Sayfası (İngilizce). 7 Ağustos 2022. 
  228. ^ "Global > Maldives". DSÖ Maldivler COVID-19 Sayfası (İngilizce). 8 Ağustos 2022. 
  229. ^ "MoH-Malaysia/covid19-public". Malezya Sağlık Bakanlığı GitHub COVID-19 Sayfası (İngilizce). 13 Ağustos 2022. 
  230. ^ "Global > Mali". DSÖ Mali COVID-19 Sayfası (İngilizce). 7 Ağustos 2022. 
  231. ^ "COVID19-Malta/COVID19-Data". Malta GitHub COVID-19 Sayfası (İngilizce). 12 Ağustos 2022. 
  232. ^ "COVID-19 vaccination statistics". Man Adası Hükümeti (İngilizce). 1 Mayıs 2021. 
  233. ^ "Global > Marshal Islands". DSÖ Marshall Adaları COVID-19 Sayfası (İngilizce). 24 Mart 2023. 
  234. ^ "COVID-19 Vaccine FAQS". Saint Kitts ve Nevis Hükümeti (İngilizce). 4 Mayıs 2021. 
  235. ^ "Global >Chile". DSÖ COVID-19 Şili Sayfası (İngilizce). 2 Eylül 2021. 
  236. ^ "T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI COVID-19 BİLGİLENDİRME PLATFORMU". T.C. Sağlık Bakanlığı. 10 Ocak 2022. 
  237. ^ "Türkiye'nin ilk mRNA Aşısı Fakültemizde Çalışılıyor". Selçuk Üniversitesi internet sitesi. 9 Aralık 2002. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  238. ^ "Ege Üniversitesi, COVID-19'a karşı DNA aşısı geliştirilmesine öncülük ediyor". Ege Üniversitesi Haber Ajansı. 27 Mart 2020. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  239. ^ "Koronavirüse karşı aşı çalışmalarında hayvan deneyleri başarı ile sonuçlandı". facebook.com/AnkaraUniversitesi sitesi. 10 Ağustos 2020. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  240. ^ "COVID-19 aşısında insan üzerinde deneme aşamasına geçildi". TRT Haber Sitesi. 4 Ekim 2020. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  241. ^ "Selçuk Üniversitesi umut oldu". Selçuk Üniversitesi. 21 Ekim 2020. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  242. ^ "Ovalı ve ekibi aşı için kampa giriyor". Milliyet haber sitesi. 1 Nisan 2020. 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  243. ^ "Aşı Teknolojisinde Devrim". Boğaziçi Üniversitesi Teknoloji Transfer Ofisi. Mayıs 2020. 29 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  244. ^ "Boğaziçi Üniversitesi, aşı maratonunda hedefe emin adımlarla ilerliyor". Anadolu Ajansı Haber sitesi. 29 Ağustos 2020. 6 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  245. ^ "Mehmet Öztürk: Dünyada aşı için ne yapılıyorsa bizde de yapılıyor..." İzmir Biyotıp ve Genom Merkezi sitesi. 22 Haziran 2020. 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  246. ^ "Türkiye'de koronavirüs aşısı üzerine çalışma var mı? Aşı geliştirmeye en yakın ülke hangisi?". Independent Türkçe haber sitesi. 21 Mart 2020. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  247. ^ "ODTÜ, Bilkent ve Hacettepe üniversiteleri Kovid-19 aşısı için ortak çalışmaya başladı". Milliyet Haber Sitesi. 8 Nisan 2020. 15 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 
  248. ^ "Covid-19'a karşı Üniversitemiz tarafından geliştirilen ve Sağlık Bakanlığı tarafından desteklenen yerli aşımızın Faz-1 ikinci dozlaması bugün tamamlandı". twitter.com. 14 Aralık 2020. 14 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=COVID-19_aşısı&oldid=32816492" sayfasından alınmıştır