กระทรวงกลาโหม (ประเทศไทย)

กระทรวงกลาโหม

Ministy of Defense
เครื่องหมายราชการ ตราจักร สมอ และปีก ภายใต้พระมหามงกุฎ
ตราพระคชสีห์
อาคารศาลาว่าการกระทรวงกลาโหมตรงข้ามวัดพระศรีรัตนศาสดาราม
ภาพรวมกระทรวง
ก่อตั้ง	8 เมษายน พ.ศ. 2430; 137 ปีก่อน (2430-04-08)
กระทรวงก่อนหน้า	กรมยุทธนาธิการ (พ.ศ. 2430 – พ.ศ. 2435)
ประเภท	กระทรวง
เขตอำนาจ	ทั่วราชอาณาจักร
สำนักงานใหญ่	เลขที่ 7 ถนนสนามไชย แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร
งบประมาณต่อปี	200,213,262,600 บาท (พ.ศ. 2568)[1]
รัฐมนตรี	ภูมิธรรม เวชยชัย, รัฐมนตรีว่าการ
รัฐมนตรีช่วย	พลเอก ณัฐพล นาคพาณิชย์, รัฐมนตรีช่วย
ฝ่ายบริหารกระทรวง	พลเอก สนิธชนก สังขจันทร์, ปลัดกระทรวง พลเรือเอก สุพพัต ยุทธวงศ์, รองปลัดกระทรวง พลเอก อดินันท์ ไชยฤกษ์, รองปลัดกระทรวง พลเอก ธราพงษ์ มะละคำ, รองปลัดกระทรวง พลอากาศเอก สุรฤทธิ์ กิจจาทร, รองปลัดกระทรวง
ต้นสังกัดกระทรวง	รัฐบาลไทย
เว็บไซต��	เว็บไซต์ของกระทรวง

กระทรวงกลาโหม (อังกฤษ: Ministry of Defence) เป็นหน่วยงานราชการส่วนกลางประเภทกระทรวงของไทย มีหน้าที่ป้องกันประเทศ เพิ่มขีดความสามารถ และรักษาผลประโยชน์ของชาติ สร้างความร่วมมือด้านความมั่นคงกับประเทศเพื่อนบ้าน ประเทศในกลุ่มอาเซียน และมิตรประเทศ เพื่อลดความหวาดระแวงสร้างสันติภาพ ให้ความสำคัญในการตอบสนองนโยบายเร่งด่วนของคณะรัฐมนตรี ที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินการของกระทรวงกลาโหม ตลอดจนภารกิจอื่นตามที่ได้รับมอบหมายเป็นการเฉพาะ และมีหน้าที่พิทักษ์รักษาสถาบันพระมหากษัตริย์ ทั้งในฐานะที่พระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขของประเทศ และทรงดำรงตำแหน่งจอมทัพไทย รวมทั้งสนับสนุนการดำเนินการตามพระราชประสงค์

กระทรวงกลาโหมตั้งอยู่ที่แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร ตรงข้ามวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เดิมเป็นโรงช้าง โรงม้า และโรงสีข้าวของทหาร ในสมัยรัชกาลที่ 5 จอมพล เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต) ได้กราบบังคมทูลขอพระบรมราชานุญาตสร้างเป็นโรงทหารถาวรขึ้น ต่อมาจึงจัดตั้งเป็นกระทรวงกลาโหม

กลาโหม สัณนิษฐานว่ามาจากคำ 2 คำ คือ กลา แปลว่า สถานที่ และ โหม แปลว่า ไฟ ดังนั้น กลาโหม จึงแปลว่า กองไฟ . เนื่องจากสมัยก่อนในการทำศึก แม่ทัพนายกองจะมาล้อมรอบกองไฟ เพื่อปรึกษาหารือและวางแผนการรบกันที่ข้างกองไฟ จึงเป็นที่มาของชื่อกลาโหม และอีกความหมายหนึ่ง กองไฟในเวลากลางคืน ย่อมทำให้สัตว์ป่า ไม่กล้าเข้าใกล้ทำภยันตรายแก่บุคคลที่เดินป่าอยู่ข้างกองไฟ เปรียบได้กับศัตรูก็ไม่กล้าเข้ามาทำอันตรายคนในแผ่นดินเกิดเพราะเกรงใจการมีอยู่ของทหารกล้าเช่นเดียวกับการมีอยู่ของกองไฟในป่า

กระทรวงกลาโหมมีตราที่ใช้เป็นสัญลักษณ์ของกระทรวงอยู่ 2 อย่าง ได้แก่

ในพระธรรมนูญใช้ตรากล่าวไว้ว่า ตราพระคชสีห์เป็นตราของเจ้าพระยามหาเสนาบดี ผู้ดำรงตำแหน่งสมุหพระกลาโหมในระบบการปกครองแบบจตุสดมภ์ มีทั้งตราใหญ่ ตรากลาง และตราน้อย เมื่อมีการจัดรูปแบบการบริหารราชการแผ่นดินส่วนกลางเป็น 12 กระทรวงในปี พ.ศ. 2435 ตำแหน่งสมุหพระกลาโหมได้เปลี่ยนแปลงมาเป็นตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงกลาโหม มีหน้าที่ดูแลกิจการทหารทั้งหมดของประเทศ ตราพระคชสีห์จึงใช้เป็นตราประจำตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงกลาโหมสืบมาจนกระทั่งถึงสมัยเปลี่ยนแปลงการปกครอง จึงมีการเปลี่ยนแปลงแบบตราสำหรับตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมเสียใหม่ในปี พ.ศ. 2482 (ตามหลักฐานที่ปรากฏในราชกิจจานุเบกษา) อย่างไรก็ตาม ตราพระคชสีห์ยังคงนับเป็นหนึ่งในสัญลักษณ์ของกระทรวงกลาโหม และถูกใช้เป็นองค์ประกอบในการออกแบบตราสัญลักษณ์ต่าง ๆ เพื่อสีอความหมายถึงข้าราชการฝ่ายทหารสืบมาจนถึงปัจจุบัน

• 
  ตราพระคชสีห์
• 
  รูปคชสีห์ (ซ้าย) ในตราแผ่นดินสมัยรัชกาลที่ 5
• 
  รูปคชสีห์ (ซ้าย) ในเครื่องหมายราชการของกรมทหารราบที่ 1 มหาดเล็กรักษาพระองค์
• 
  รูปคชสีห์ (ขวา) ในเครื่องหมายราชการของสำนักนายกรัฐมนตรี

ตราจักรสมอปีกปรากฏหลักฐานครั้งแรกในประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง กำหนดภาพเครื่องหมายราชการ ตามพระราชบัญญัติเครื่องหมายราชการ พุทธศักราช 2482 ลงวันที่ 10 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2482 ตีพิมพ์ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 56 วันที่ 11 มีนาคม พ.ศ. 2482 หน้า 2373 ซึ่งบรรยายลักษณะไว้ดังนี้

เครื่องหมายราชการส่วนรวมแห่งกระทรวงกลาโหม

ตราประจำรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม เป็นรูปจักร มีสมอสอดขัดในวงจักร ด้านซ้ายขวามีรูปปีกนกกางอยู่ภายใต้รูปพระมหามงกุฎ (ไม่จำกัดสีและขนาด)

นอกจากนี้ในประกาศดังกล่าวยังลงภาพเครื่องหมายราชการของกระทรวงกลาโหมในหน่วยที่ไม่ขึ้นหน่วยกองทัพ ตีพิมพ์ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 56 วันที่ 11 มีนาคม พ.ศ. 2482 หน้า 2375 ซึ่งบรรยายลักษณะของเครื่องหมายไว้ว่า

เครื่องหมายราชการในหน่วยที่ไม่ขึ้นหน่วยกองทัพ เป็นรูปจักรมีสมอสอดขัดในวงจักร ด้านซ้ายขวามีรูปปีกนกกาง (ไม่จำกัดสีและขนาด)

ตราจักรสมอปีกทั้งสองแบบนี้นับเป็นเครื่องหมายราชการตามพระราชบัญญัติเครื่องหมายราชการ พุทธศักราช 2482 ซึ่งส่วนราชการต่าง ๆ ในสังกัดกระทรวงกลาโหมได้ใช้เป็นต้นแบบในการออกแบบเครื่องหมายราชการประจำสังกัดของตนมาถึงปัจจุบัน

• 
  ตราประจำรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม (ภาพจากราชกิจจานุเบกษา)
• 
  ธงประจำตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม
• 
  เครื่องหมายราชการของกองบัญชาการกองทัพไทย
• 
  เครื่องหมายราชการของวิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักร
• 
  สัญลักษณ์ของโรงเรียนช่างฝีมือทหาร

สำหรับความหมายของตราจักรสมอปีก สื่อความหมายถึงเหล่าทัพทั้งสามเหล่าซึ่งรวมกันเป็นกองทัพไทย ได้แก่

• จักร หมายถึงกองทัพบก
• สมอ หมายถึงกองทัพเรือ
• ปีก หมายถึงกองทัพอากาศ

กระทรวงกลาโหม มีการแบ่งส่วนราชการระดับกรมออกเป็น 5 หน่วยงาน ตามพระราชบัญญัติจัดระเบียบราชการกระทรวงกลาโหม พ.ศ. 2551^[2] และพระราชบัญญัติจัดระเบียบราชการกระทรวงกลาโหม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2556^[3] ดังนี้

• สำนักงานรัฐมนตรี มีหน้าที่เกี่ยวกับราชการทางการเมืองของรัฐมนตรี และมีหน้าที่รับผิดชอบกำกับดูแลสำนักงานจเรทหารทั่วไป
• สำนักงานปลัดกระทรวงกลาโหม มีหน้าที่เกี่ยวกับงานนโยบายและยุทธศาสตร์ งานราชการประจำทั่วไปของกระทรวง
• กองทัพไทย มีหน้าที่เตรียมกำลังกองทัพไทย การป้องกันราชอาณาจักรและดำเนินการเกี่ยวกับการใช้กำลังทหารตามอำนาจหน้าที่ของกระทรวงกลาโหม ควบคุมการปฏิบัติงานของกองบัญชาการกองทัพไทย
• หน่วยบัญชาการถวายความปลอดภัยรักษาพระองค์

กระทรวงกลาโหม มีองค์การมหาชน รัฐวิสาหกิจ และองค์การของรัฐในความกำกับดูแล ดังนี้

• องค์การมหาชน
  • สถาบันเทคโนโลยีป้องกันประเทศ (องค์การมหาชน)
• รัฐวิสาหกิจ
  • บริษัท อู่กรุงเทพ จำกัด
• องค์การของรัฐ แต่ ไม่ใช่รัฐวิสาหกิจ.
  • องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก

• องค์การผลิตอาหารสำเร็จรูป
• องค์การแบตเตอรี่
• องค์การฟอกหนัง
• องค์การแก้ว
• องค์การทอผ้า
• กรมราชองครักษ์

• กองทัพไทย
• กองบัญชาการกองทัพไทย
• กองทัพบกไทย
• กองทัพเรือไทย
• กองทัพอากาศไทย
• รัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมของไทย
• รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงกลาโหมของไทย
• ปลัดกระทรวงกลาโหมของไทย
• ที่ปรึกษากระทรวงกลาโหมของไทย

• เว็บไซต์ กระทรวงกลาโหม เก็บถาวร 2021-09-25 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ กระทรวงกลาโหม (ประเทศไทย)
  • ภาพถ่ายดาวเทียมจากวิกิแมเปีย หรือกูเกิลแมปส์
  • แผนที่จากลองดูแมป หรือเฮียวีโก
  • ภาพถ่ายทางอากาศจากเทอร์ราเซิร์ฟเวอร์

13°45′06″N 100°29′42″E / 13.751683°N 100.494862°E / 13.751683; 100.494862