Przejdź do zawartości

Wolbórz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wolbórz
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Pałac Biskupów Kujawskich w Wolborzu
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 łódzkie

Powiat

piotrkowski

Gmina

Wolbórz

Prawa miejskie

1273–1870; 2011

Burmistrz

Andrzej Jaros

Powierzchnia

15,18[1] km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


2328[2]
153,4 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 44

Kod pocztowy

97-320

Tablice rejestracyjne

EPI

Położenie na mapie gminy Wolbórz
Mapa konturowa gminy Wolbórz, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wolbórz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wolbórz”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Wolbórz”
Położenie na mapie powiatu piotrkowskiego
Mapa konturowa powiatu piotrkowskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Wolbórz”
Ziemia51°30′03″N 19°49′56″E/51,500833 19,832222
TERC (TERYT)

1010114

SIMC

0556648

Strona internetowa
BIP

Wolbórzmiasto w centralnej Polsce, położone w województwie łódzkim, w powiecie piotrkowskim, w gminie Wolbórz. Miejscowość jest siedzibą gminy Wolbórz. Do 1953 roku miejscowość była siedzibą gminy Bogusławice. W latach 1273–1795 miasto biskupów włocławskich[3] w powiecie piotrkowskim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku[4].

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Wolbórz zamieszkiwało 2328 osób[2].

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość położona jest w rozwidleniu rzek Wolbórki i Moszczanki, przy drodze ekspresowej S8 z Warszawy do Katowic i Wrocławia, pomiędzy Tomaszowem Mazowieckim a Piotrkowem Trybunalskim.

Wolbórz leży w historycznej ziemi sieradzkiej[5]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa piotrkowskiego.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Leszek Czarny wystawia przywilej na lokację na prawie niemieckim m. Wolborza i wsi w jego okręgu, 1273 r.
Monument upamiętniający wymarsz wojsk Władysława Jagiełły pod Grunwald przed Pałacem Biskupów Kujawskich
Plac im. Władysława Jagiełły w centrum miasta
Szkoła podstawowa im. Władysława Jagiełły

Prace wykopaliskowe pokazują, że na terenie dzisiejszego Wolborza osadnictwo istniało już 4 tysiące lat temu. Pierwsza udokumentowana wzmianka o Wolborzu pojawiła się w falsyfikacie mogileńskim antydatowanym na 1065 r. Wolbórz był wtedy centrum opola, a później został przekształcony w kasztelanię.

 Osobny artykuł: Przywilej wolborski.

Wolbórz był miastem rezydencjonalnym biskupów włocławskich. W XIII w. był już znaczącą osadą, co potwierdziło uzyskanie praw miejskich (na prawie średzkim) w 1273 r. (16 lat po Krakowie) z nadania Leszka Czarnego. Lokacja została potwierdzona w 1357 r. (tym razem na prawie magdeburskim), a miasto stało się centrum okolicy. Miasto miało komorę celną i własne władze samorządowe. Rozwijał się handel, rzemiosło i oświata. Wolborzanie jeździli do Krakowa, by kształcić się w tamtejszej Akademii lub korzystali z jej filii zorganizowanej w Wolborzu. Pracowało w niej siedmiu profesorów. Miała prawo nadawania stopni naukowych bakałarza filozofii i nauk wyzwolonych.

9 września 1409 r. Władysław Jagiełło wydał w Wolborzu odezwę skierowaną do duchowieństwa, panów świeckich i książąt chrześcijańskich, przedstawiającą 29 artykułów obwiniających zakon krzyżacki. Miasto było również miejscem koncentracji dla rycerstwa z Małopolski i wschodnich ziem Korony zarówno przed bitwą pod Grunwaldem, jak i przed kolejnymi wyprawami króla Jagiełły przeciwko Krzyżakom[6].

Wiek XV i XVI to dalszy rozwój Wolborza, głównie gospodarczy. Miasto posiadało około 100 warsztatów sukienniczych, liczne warsztaty piwowarskie, rozwijały się inne cechy, zbudowano 6 młynów. Okręg powiększył się terytorialnie o kilka wsi, którym przyznawano prawa lokacyjne.

W 1521 r. Wolbórz posiadał 5 kościołów:

  • kościół farny św. Mikołaja
  • kościół św. Krzyża
  • kościół szpitalny św. Leonarda nad Wolbórką (szpital istniał w mieście od 1446 r.)
  • kościoły św. Trójcy i św. Ducha (przy obu istniały szpitale)

W późniejszym czasie wybudowano jeszcze kościół św. Anny. Wszystkie świątynie, oprócz kościoła farnego, były małe i drewniane - niektóre dokumenty nazywają je kaplicami.

W 1536 i 1548 r. miasto było niszczone przez pożary. Jego odbudowę ułatwiły zwolnienia z podatków dotyczące zarówno miasta jak i jego mieszkańców, a także zapomogi przekazywane przez lenników królewskich (m.in. księcia pruskiego Albrechta). W 1538 r. kościół św. Mikołaja stał się prepozyturą, a później (w 1544) kolegiatą.

W latach 1553–1569 wójtem Wolborza był wybitny polski pisarz polityczny okresu renesansu i sekretarz króla Zygmunta I Starego (w latach 1547–1553) – Andrzej Frycz Modrzewski.

Po II rozbiorze Wolbórz znalazł się w granicach Królestwa Pruskiego, w którym pozostawał aż do 1807, kiedy to znalazł się w Księstwie Warszawskim. Gdy kongres wiedeński w 1815 zdecydował o powstaniu Królestwa Kongresowego, Wolbórz znalazł się w jego granicach.

W 1819 r. zaborczy rząd carski, żeby ukarać wolborzan za ich patriotyzm, odebrał świątyni św. Mikołaja tytuł kolegiaty, który odzyskała dopiero w 2008 r.[7]

Mieszkańcy Wolborza brali czynny udział w powstaniu styczniowym, za co karą była utrata praw miejskich. Miasto objął ukaz carski z 30 maja 1870 zmniejszający liczbę miast w guberniach Kraju Priwiślańskiego. Ukaz działał wstecz i odbierał prawa z dniem 23 stycznia przyłączając jednocześnie Wolbórz do gminy Bogusławice.

We wrześniu 1939 walki z wojskami hitlerowskimi znane jako bitwa pod Piotrkowem Trybunalskim[8]. Podczas okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej Niemcy mordowali Polaków a także wywieźli do łódzkiego getta wszystkich miejscowych Żydów.

W dniu 1 stycznia 2011 r., po 140 latach, Wolbórz odzyskał prawa miejskie[9].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Piramida wieku mieszkańców Wolborza w 2014 roku[10].


Ludzie związani z Wolborzem

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Wolborzem.
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Wolborzu.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Kolegiata św. Mikołaja w Wolborzu
Miejski Ośrodek Kultury im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Interesujące[11] jest zabytkowe i nieczęsto spotykane założenie urbanistyczne starej części Wolborza – w formie tak zwanej owalnicy umiejscowionej w widłach dwóch rzek, Moszczanki i Wolbórki, między którymi położona jest najstarsza część Wolborza.

Placówki o charakterze muzealnym

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
  2. a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
  3. Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.
  4. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 67.
  5. Sławomir Jóźwiak i inni, Wojna Polski i Litwy z zakonem krzyżackim w latach 1409–1411, Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2010, s. 290, ISBN 978-83-60518-33-5.
  6. A. Nadolski, Grunwald 1410, Bellona (wydawnictwo), (wyd. II, 2008 r.), str. 34.
  7. Abp 022-776/08 Dekret w sprawie przywrócenia kościołowi św. Mikołaja w Wolborzu tytułu kolegiaty, Łódź 6 lipca 2008 r.
  8. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 332
  9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 2010 r. (Dz.U. z 2010 r. nr 138, poz. 929)
  10. Wolbórz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  11. Tomasz Mazur, Wolbórz, czyli walczący z wojami [online], Nasze Miasto, 18 lipca 2009 [dostęp 2022-05-05] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Stefan Siniarski, Kalendarz z dziejów Wolborza 1065-1982, Warszawa 1984.
  • red. Zenon Puchała, „Wolbórz w latach 1983-2007. Kalendarium, Wolbórz 2009.
  • Halina Irena Szumił, Wolbórz na przestrzeni wieków, Wolbórz-Lublin 2003. ISBN 83-7300-290-1
  • Władysław Ziółek, Dekret w sprawie przywrócenia kościołowi św. Mikołaja w Wolborzu tytułu kolegiaty, Łódź 6 lipca 2008 r. Abp 022-776/08

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]