Nowa Brzeźnica

Nowa Brzeźnica

wieś
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	pajęczański
Gmina	Nowa Brzeźnica
Liczba ludności (2022)	630[2]
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	98-331[3]
Tablice rejestracyjne	EPJ
SIMC	0139643
Położenie na mapie gminy Nowa Brzeźnica Nowa Brzeźnica
Położenie na mapie Polski Nowa Brzeźnica
Położenie na mapie województwa łódzkiego Nowa Brzeźnica
Położenie na mapie powiatu pajęczańskiego Nowa Brzeźnica
51°04′52″N 19°11′00″E/51,081111 19,183333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Nowa Brzeźnica – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie pajęczańskim, w gminie Nowa Brzeźnica, nad Pisią. Siedziba gminy Nowa Brzeźnica. Dawniej miasto; uzyskała lokację miejską w 1287 roku, zdegradowana w 1870 roku^[4]. W końcu XVI wieku jako miasto królewskie położone było w tenucie brzeźnickiej w powiecie radomszczańskim województwa sieradzkiego^[5]. W 1827 roku jako miasto rządowe Królestwa Kongresowego, położone było w powiecie radomskim^[6], obwodzie piotrkowskim województwa kaliskiego^[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

W 1265 Leszek Czarny zezwolił zasadźcom Marcinowi i Przybysławowi na wykarczowanie 42 łanów brzeziny pod nową osadę obok starszej na trakcie handlowym z Rusi na Śląsk. W 1287 osada uzyskała prawa miejskie jako miasto królewskie przeniesione ze Starej Brzeźnicy. Według kronikarza Janka z Czarnkowa król Kazimierz Wielki polecił zbudować w Brzeźnicy murowany zamek, który znajdował się pomiędzy przykościelnym cmentarzem a rzeką^[8].

Na przełomie XIV i XV w. Nowa Brzeźnica przeżywała krótkotrwały rozkwit gospodarczy. W 1417 r. król Władysław Jagiełło ufundował tu murowany kościół parafialny, którego relikt (w postaci gotyckiej dzwonnicy) można odnaleźć do dziś w bryle obecnej świątyni. W 1459 r. miasteczko wystawiło 15 zbrojnych na wojnę pruską. Zachowana spora lista zwolnień z opłat celnych świadczy, że mieszkańcy w dużym stopniu zajmowali się handlem. W 1564 r. było tu 4 rzeźników, 9 szewców, 9 piekarek, 2 karczmy i 2 młyny. Miasto miało przywilej na 4 jarmarki. W 1563 r. podatek zapłaciło 32 rzemieślników. W pierwszej połowie XVII wieku miasto ucierpiało od epidemii i klęski głodowej, która w ciągu jednego roku spowodowała śmierć 90 mieszkańców. We wrześniu 1665 r., tuż przed klęską swych wojsk podczas starcia z rokoszaninem Jerzym Lubomirskim, w Nowej Brzeźnicy przebywał król Jan Kazimierz. W 1717 r. Sejm Rzeczypospolitej przekazał tutejsze starostwo niegrodowe klasztorowi ojców Paulinów z Częstochowy. Dochody z dóbr przeznaczano na pokrycie kosztów utrzymania twierdzy na Jasnej Górze.

Rozwój miasteczka zahamowały w XVII i w pocz. XVIII w. liczne pożary, epidemie oraz przemarsze wrogich wojsk. Pożar w 1727 r. pochłonął 70 domów, następny w 1790 r. strawił większą część zabudowań miejskich. Ostatecznie w 1868 r., pod pretekstem udziału mieszkańców w powstaniach 1830-31 i 1863-64 Nowa Brzeźnica, podobnie jak wiele innych miasteczek ziemi łódzkiej, utraciła prawa miejskie i do dzisiaj pozostaje wsią.

W 1904 r. przy rynku zbudowano kościół neogotycki, a w jego mury wkomponowano wieżę z dawnego kościoła. W 500. rocznicę śmierci Jana Długosza wmurowano na kościele pamiątkową tablicę. Do drugiej wojny światowej znaczny odsetek mieszkańców stanowili Żydzi (w 1921 r. 406 osób – 21%).

We wrześniu 1939 r. dowódca Wołyńskiej Brygady Kawalerii płk dypl. Julian Filipowicz po bitwie pod Mokrą wyznaczył Brzeźnicę na miejsce koncentracji swoich oddziałów.

W 1939 r. Niemcy wcielili miejscowość w granice Rzeszy, a jej nazwę zmieniono potem na Berntal. W 1942 r. brzeźniccy Żydzi wywiezieni zostali do getta w Pajęcznie, a następnie wymordowani. Wojska radzieckie zajęły Nową Brzeźnicę wieczorem 18 stycznia 1945 r.

Na cmentarzu (przy drodze do Łasku) znajdują się groby 12 ułanów wymienionych z nazwiska i 14 nieznanych oraz dwa duże groby żołnierskie z I wojny światowej.

18 maja 1987 roku podczas uroczyści 700 lecia istnienia przed budynkiem Urzędu Gminy odsłonięto pomnik z popiersiem Jana Długosza.

• Kościół św. Jana Chrzciciela z lat 1902–1908 roku przy ul. Zamkowej 1, w stylu neogotyckim, polichromia z 1930 roku, w 1945 roku kościół został uszkodzony, w 1980 roku wymieniono pokrycie dachu z dachówki ceramicznej na blachę^[9]

• Dzwonnica kościelna z przełomu XV/XVI wieku, przebudowana w 1908 r.
• Plebania kościelna z 1884 roku w stylu neoklasycystycznym, wyremontowana w 1975 roku^[10]
• Kapliczka św. Jana Nepomucena
• Zamczysko – miejsce po zamku, o którym pierwsza wiadomość pojawia się w źródłach z roku 1535. W lustracji z lat 1564–1565 odnotowano już tylko istnienie drewnianego dworu na kopcu. Potem w tym miejscu wznoszono tylko kolejne drewniane dwory, będące siedzibą starostów.

Na terenie Nowej Brzeźnicy znajduje się jeden z sześciu w Polsce Terminali Gazu Płynnego należący do Orlen Gaz. Ponadto działa tu również Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, tartak, trzy zakłady kamieniarskie, dwie hurtownie budowlane, dwie apteki, piekarnia, 4 markety spożywcze (m.in. Dino, Lewiatan).

Przez miejscowość przebiega:

• droga krajowa nr 42 relacji Kluczbork – Działoszyn – Pajęczno – Nowa Brzeźnica – Radomsko – Starachowice
• droga wojewódzka nr 483 relacji Łask – Nowa Brzeźnica – Częstochowa

• linia kolejowa nr 146 (Częstochowa) Wyczerpy – Chorzew Siemkowice na której znajduje się stacja kolejowa Brzeźnica nad Wartą.

W Nowej Brzeźnicy działa: Zespół Szkolno-Przedszkolny.

• Dekanat Brzeźnica nad Wartą
  • Parafia św. Jana Chrzciciela w Nowej Brzeźnicy
  • Kościół św. Jana Chrzciciela w Nowej Brzeźnicy
• Synagoga w Nowej Brzeźnicy

• Leszek Czarny – książę sieradzki, założyciel Nowej Brzeźnicy

• Jan Długosz – polski kronikarz, historyk oraz dyplomata.
• Juliusz Łuciuk – polski kompozytor.

• Jan Długosz z Niedzielska
• Adam Kurozwęcki
• Andrzej Męciński
• Wojciech Kazimierz Męciński
• Aleksander Płaza
• Jan Spytek Tarnowski

• neogotycki kościół pw. św. Jana Chrzciciela (w miejscu gotyckiego ufundowanego w 1417 r. przez króla Władysława Jagiełłę, z zachowaną w bryle gotycką dzwonnicą)
• Plebania z 1884,
• Cmentarz grzebalny z początku XIX wieku
• miejsce po zamku (przed 1535) i późniejszych dworach starostów,
• pomnik Jana Długosza przed Urzędem Gminy (1987).

• Brzeźnica nad Wartą
• gromada Brzeźnica Nowa

• Nowa Brzeźnica
• Brzeźnica 1), osiedle, powiat noworadomski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 411 .
• Brzeźnica 1.) osiedle, powiat noworadomski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 247 .