Przejdź do zawartości

Wikipedystka:Offeliaa/brudnopis pisarz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

12 lutego 1865
Ludźmierz

Data i miejsce śmierci

18 stycznia 1940
Warszawa

Zawód, zajęcie

poeta, powieściopisarz, nowelista

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Kawaler Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry)
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Kazimierz Przerwa-Tetmajer (ur. 12 lutego 1865 w Ludźmierzu, zm. 18 stycznia 1940 w Warszawie[1]) – polski poeta, nowelista, powieściopisarz, przedstawiciel Młodej Polski, brat przyrodni malarza Włodzimierza Tetmajera.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Rodzina

[edytuj | edytuj kod]

Właściwym gniazdem Tetmajerów był Tarnów i ziemia tarnowska, jednak nie znane jest ich pochodzenie ani narodowość. W liście do Marii Konopnickiej z 15 lipca 1907, Kazimierz napisał[2]:

Pochodzenie mego pradziada przywiezionego do Galicji z Litwy przez Lubomirskich jest tak tajemnicze, że naprawdę mam się za Polaka, ale kim właściwie z rasy jesteśmy, nie wiem.

Pradziadek Kazimierza, Stanisław Tetmajer-Przerwa, był konsyliarzem forum nobilium w Tarnowie. Wraz z braćmi Wojciechem i Aleksandrem podniesieni zostali do stanu szlacheckiego w październiku 1794 roku. Jego syn Karol, dziadek poety, był adwokatem. Początkowo mieszkał w Tarnowie a później przeniósł się do Krakowa. Ożenił się z Marcyną Szligą Nejmanowską z Kwiatonowic, gdzie w tamtejszym dworze urodził się ich syn Adolf (1813-1892), ojciec Kazimierza i Włodzimierza. Był on posłem do Sejmu Krajowego Galicji III kadencji (1870–1876), marszałkiem powiatu nowotarskiego i właścicielem Ludźmierza i Lasek[3].

Tetmajerowie prócz szlachectwa i tradycji udziału w walkach niepodległościowych przekazywali sobie zainteresowania literackie. Pradziad Stanisław tłumaczył działa z literatury klasycznej oraz niemieckiego pisarza Wielanda Sokrates mainomenos, czyli rozmowy Diogenesa z Synope, wydane we Lwowie w 1787 roku. Dziad Karol wydał w 1811, w Krakowie komedię Zgoda w oberży a rok później Zbiór bajek. Józef Przerwa-Tetmajer (1804-1880), stryjeczny brat Adolfa, ojca Kazimierza, uczestnik powstania listopadowego, wydał dwa tomy wierszy: Pieśni (Lwów 1829) i Poezje liryczne (Lwów 1830). W pierwszym z tych tomów znalazł się tekst popularnej pieśni wojskowej Jak wspaniała nasza postać.

Matką Kazimierza była Julia Grabowska, córka bogatego kupca z Warszawy, właściciela pałacu Teppera[3]. Miała trzy siostry: Wandę, żonę kompozytora Władysława Żeleńskiego i matkę Tadeusza Boya; Marię, żonę Władysława Kwietniewskiego, matematyka, docenta Szkoły Głównej oraz Zofię, tłumaczkę z języka angielskiego powieści dla młodzieży[4]. W domu Grabowskich, przy ulicy Miodowej, mieszkało też wiele znanych osób, m.in: Narcyza Żmichowska[5].

Dzieciństwo i wczesne lata

[edytuj | edytuj kod]

Kazimierz urodził się w Ludźmierzu, pod Nowym Targiem. Majątek ten kupił jego ojciec w 1859 roku od Klementyny Homolacsowej, z którą przez wiele lat procesował się o spłacenie całej sumy zakupu. Parcelacja Ludźmierza i innych przyległych majątków, które posiadali Tetmajerowie a także ich sprzedaż odbywała się przez kilka lat. Pierwsza w 1877 roku, następnie w 1880 i 1882 roku. Za większość uzyskanej sumy Adolf Tetmajer kupił majątek Wilkowisko w okolicy Limanowej. Tetmajerowie przenieśli się do Krakowa, gdzie kilka razy zmieniali adres. Mieszkali m.in. przy ulicy Pędzichów, Batorego 24, Długiej 15, Krupniczej 12 i Brackiej 5.

Pod tym ostatnim adresem Julia Tetmajerowa założyła stancję z domową kuchnią, w której mieszkali głównie studenci. Kazimierz uczęszczał do Gimnazjum św. Anny, szkoły z tradycjami i bardzo dobrą kadrą naukową. Oprócz języka i literatury niemieckiej uczono go łaciny i greki. Weteran powstania styczniowego Michał Starzewski udzielał lekcji szermierki, w której Kazimierz wykazywał duże zdolności. W wieku piętnastu lat ponownie zachorował na szkarlatynę, która spowodowała u niego duże osłabienie pamięci, trwające następne kilka lat. Maturę zdał dopiero za trzecim razem, w 1884 roku jako dwudziestoletni chłopak. Koledzy nazywali go "głupim Kaziem". Jego brat Włodzimierz, starszy trzy lata, wcześniej uczęszczał do tego samego gimnazjum i zdał maturę w 1881. Wakacje spędzał w Ludźmierzu i Wilkowisku, gdzie bawił się z chłopskimi dziećmi. Jeździł też do swojej ciotki Olzingerowej, a jej wnuk Adaś Lange był jedynym przyjacielem jego wczesnej młodości. Ze względu na stan zdrowia wożono go do Szczawnicy, najczęściej jednak przebywał w Zakopanem, w sanatorium doktora Kazimierza Kruszyńskiego.


i jego drugiej żony, Julii z Grabowskich[6]. Uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie przeniósł się w 1883 roku z rodziną. W latach 1884–1886 studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego[1].

Studia i wczesna twórczość

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1884-1888 studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zadebiutował w 1886 roku nowelą góralską Rekrut. W tym samym roku opublikowano w krakowskim Ziarnie (nr 1-2) poematem prozą Illa, podpisany kryptonimem Jot. Ka. Er. Niedługo po tym wydano jako osobny druk. W kolejnym roku ukazała się w Krakowie jego Allegoria, poemat podpisany już czytelniejszym pseudonimem Kazimierz Przerwa. Wydany został Nakładem Grona Młodzieży Akademickiej.

28 lutego 1881 roku, szesnastoletni wówczas Kazimierz zaczął prowadzić dziennik. Z całego pamiętnika zachował się tylko ostatni, szósty, zeszyt zawierający zapisy od marca 1888 roku do kwietnia 1889 roku. W tym samym roku zaczęła się znana dziś korespondencja poety z Hoesickiem. Rok wcześniej datowane są pierwsze listy między Kazimierzem a matką.

Studia ukończył w 1888 roku. Czas spędzał głównie w domu, gdzie dużo czytał i pisał. Sięgał do literatury klasycznej: Bayrona, Lermontowa, Ajschylosa, Shelleya, Heine, Musseta. Był po wrażeniem Prometeusza wyzwolonego Shelleya, którego cenił ponad Bayrona. Najczęstszym tematem wierszy była wówczas Nina, czyli Janina Gniazdowska. Uczęszczała w Krakowie do znanej pensji panny Żeleszkiewicz. W 1887 wyjechała do Warszawy.

W 1886 roku zaczął pisać opowiadanie prozą Jasiek zbójnik. Zaczął też duży poemat oktawami, obliczony na dziesięć tysięcy wierszy, noszący tytuł Jerzy, którego bohater otrzymał imię na po Bayroie, którego fotografia stała wówczas na stoliku Tetmajera. Pierwszą połowę 1888 roku poświęcił pracy nad poematem, do którego stworzył sześć pieśni. Nachodziły go jednak wątpliwości i zniechęcenie. W końcu przerwał pracę i napisał kilka wierszy i wprawek. W listopadzie stworzył wiersz, który zdobył pierwszą nagrodę na konkursie mickiewiczowskim organizowanym prez stowaryszenie Czytelnia Akademicka. Policja zgłosiła jednak zastrzeżenia i po pewnych skrótach zgodziła się na publiczną deklamację. Wiersz na uczczenie pamięci Adama Mickiewicza został wydany w tym samym roku nakładem Komitetu urządzającego Wieczór Mickiewiczowski. Podpisany był już pełnym nazwiskiem Kazimierz Przerwa-Tetmajer. W roku następnym poeta znów uzyskał pierwszą nagrodę w konkursie Czytelni Akademickiej przedstawiając Wiersz ku uczczeniu pamięci J.I. Kraszewskiego w związku ze śmiercią powieściopisarza. W maju 1889 roku zaczął pisać od nowa poemat Jerzy, ale w zamyśle krótszy, do dwóch tysięcy wierszy o zabarwieniu humorystycznym. Do poematu wprowadził też Ninę i umieścił ją w tytule: Jerzy i Nina. Nie zachował się jednak żaden z rękopisów.

W kwietniu 1888 roku zamieszkał na stancji Julii Tetmajerowej przy ul. Krupniczej 12 Ferdynand Hoesick, dwa lata młodszy od Kazimierza, syn księgarza warszawskiego, który przez wiele lat był najbliższym przyjacielem i powiernikiem poety. Po przeszło roku, razem z Tetmajerami przeniósł się na ulicę Bracką 5. Z Kazimierzem mieli podobne zainteresowania literackie i erotyczne. U Tetmajerów mieszkał też m.in. Karol Potkański, późniejszy historyk i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, malarz Stanisław Radziejowski, historyk Henryk Gross, mieszkał też z nimi krewny, student medycyny Józef Kruszyński. Oprócz studentów przez jadalnię Tetmajerów przewijały się różne postacie, uczeni, artyści i naukowcy. Często na herbatę przychodził Karol Baykowski.

Po wyjeździe Hoesicka do Warszawy Tetmajer prosił go o wiadomości o Ninie i przesłanie jej fotografii.

Rodzice pragnęli by poślubił Helenę Kaplińską, daleką kuzynkę, która była zakochana w Kazimierzu. Trzy lata młodsza od Kazimierza była uczennicą a następnie nauczycielką pensji Łucji Żeleszkiewicz w Warszawie.

Lato 1887 roku Kazimierz spędził, jak zwykle, w Zakopanem. We wrześniu 1888 roku znów wyruszył do Zakopanego

1889-1891

[edytuj | edytuj kod]

Kazimierz już na studiach związany był ze stowarzyszeniem Czytelnia Akademicka, wokół którego koncentrowały się różne odłamy młodzieży akademickiej. Po spokojnych latach 1884-1888 nastąpiło ożywienie spowodowane napływem prądów społecznych i politycznych, które władze uniwersyteckie starały się tłumić. Z "Czytelni" wyłoniła się też redakcja "Ogniska". W marcu ukazał się prospekt pisma, a w następnym miesiącu pierwszy numer. Redaktorem został Kazimierz Tetmajer, ale motorem pisma byli zafascynowani socjalizmem: Ludwik Janikowski, Gabriel Górski i Franciszek Nowicki. Był to jedyny numer nieskonfiskowany przez policję, taki los spotkał następne wydania, które miały już innych redaktorów. Ogółem ukazało się w Krakowie sześć numerów tego miesięcznika. Po konfiskacie drugiego Tetmajer wycofał się z prac redakcji. Pismo było bezkompromisowe, o socjalistycznym programie ktory wzbudzał ostre reakcje w dziennikach krakowskich oraz konserwatywnych władz uczelni. W konsekwencji decyzją senatu trzej przywódcy zostali relegowani z uczelni, co wywołało masowe protesty studentów, a sprawę ich przejął prokurator. Tetmajer sympatyzował z ruchami socjalistycznymi, ale nie był na tyle zaangażowany, aby samemu działać.

Poeta wyjechał do Warszawy w poszukiwaniu etatowego zajęcia. Został zatrudniony przez męża ciotki Władysława Kwietniewskiego, który był dyrektorem Stacji Meteorologicznej w Warszawie. Praca była mało absorbująca, polegająca głównie na zajmowaniu się rachunkami około dwóch godzin dziennie. Do Warszawy dotarł 12 maja 1889 roku. Poeta chciał także przerwać przeciągającą sie, bez jakichkolwiek szans na szczęśliwe zakończenie nić sympatii między Heleną Kaplińską a nim. Historię rozstania przez wyjazdem do Warszawy przedstawił znający ją z pierwszej ręki Hoesick w opowiadaniu "Przy świetle księżyca", które zostało opublikowane w dwóch grudniowych numerach "Kłosów". Dla kręgu znajomych opowiadanie miało czytelny klucz, zaś Tetmajer odniósł się krytycznie jako sprawiający jedynie przykrość Helence.

Rozpoczął współpacę z "Kurierem Polskim", w pierwszym miesiącu pobytu poety w Warszawie ukazaly się dwa jego wiersze, potem kilka krecencji a nawet sprawozdanie z wyścigów konnych. Nie otrzymał obiecanego etatu. W listopadzie pisał do matki o zarobkach w redakcji gazety:

Odebrałem z redakcji 13 rb, zrobiłem zbytek, bo kupiłem kapelusz i niewiele zostało.

25 listopada 1889 roku zmarł wielki aktor Alojzy Żółkowski. Trzy dni pózniej odbył się pogrzeb w ktrym wzięło ponad sto tysięcy osób. Tetmajer ponzał tam Manię, która została jego kochanką.

W 1881 roku jednak prawdopodobnie jego faktycznym debiutem była nowela pt. "Rekrut" (tekst zaginął). W 1888 roku Tetmajer zdobył nagrodę literacką za wiersz ku czci Mickiewicza, a rok później za wiersz ku czci Kraszewskiego[7]. W latach 1888–1893 podjął współpracę z pismami „Tygodnik Ilustrowany”, „Kurier Warszawski” i krakowskim „Czasem”[8][9][1]. Wydał osiem serii Poezji, z których najbardziej wartościowe to druga (1894 rok), trzecia (1898 rok) i czwarta (1900 rok). Nastrojowa poezja Tetmajera odpowiadała dekadentom i bohemie młodopolskiej[10][11].

Mieszkając w młodości w Ludźmierzu, poznał dobrze Podhale, Spisz, Liptów i Tatry. W latach 1881–1891 odbył wiele wycieczek w Tatry z bratem, Franciszkiem Henrykiem Nowickim, Karolem Potkańskim, Michałem Kirkorem, Klimkiem Bachledą, Tadeuszem Boyem-Żeleńskim[12], Januszem Chmielowskim, Jerzym Żuławskim. W 1892 roku wziął udział w pierwszym wejściu na Staroleśny Szczyt oraz Baniastą Turnię. Ponadto dokonał wraz z Tadeuszem Boyem-Żeleńskim i przewodnikami pierwszego odnotowanego wejścia na Furkot około 1889-1893 roku. Po 1896 roku, z powodu problemów ze zdrowiem, nie zdobywał już szczytów Tatr, ale za to wędrował po dolinach tatrzańskich, a także po Podhalu. W 1902 roku taternicy nadali nazwę Przełęcz Tetmajera przełęczy między Gerlachem a Zadnim Gerlachem, a Towarzystwo Tatrzańskie nadało mu honorowe członkostwo.

Zafascynowany góralskim folklorem napisał cykl opowieści Na skalnym Podhalu, a ponadto epopeję tatrzańską Legenda Tatr, składającą się z dwóch części: Maryna z Hrubego i Janosik Nędza Litmanowski[13].

W 1896 roku przebywał w Heidelbergu, pełniąc funkcję osobistego sekretarza Adama Krasińskiego. Podróżował po Włoszech, Szwajcarii, Francji i Niemczech[1]. Po I wojnie światowej mieszkał w Krakowie, Zakopanem, wreszcie osiadł na stałe w stolicy. W latach 1918–1919 interesował się sporem polsko-czechosłowackim o granicę w Tatrach i na Podtatrzu, brał udział w przygotowaniach do plebiscytu na Spiszu i Orawie; napisał na ten temat broszurę pt. O Spisz, Orawę i Podhale (1919 rok). Pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich (1921 rok)[1], w 1928 roku przyznano mu nagrodę literacką miasta Warszawy, a w 1934 roku został członkiem honorowym Polskiej Akademii Literatury[1]. W roku 1931 obchodzono uroczyście czterdziestopięciolecie[14][15], a w 1937 roku pięćdziesięciolecie jego twórczości[16][17].

Kazimierz Przerwa-Tetmajer, pocztówka wyd. w 1933 r.
Grób Kazimierza Przerwy-Tetmajera na Pęksowym Brzyzku
Symboliczny grób Przerwy-Tetmajera na Starych Powązkach

Ze względu na pogarszający się stan zdrowia (utrata wzroku i nasilająca się choroba umysłowa, będąca efektem kiły) musiał wycofać się z życia społecznego i twórczości literackiej. Miał zapewniony byt dzięki ofiarności społecznej oraz emerytury, finansowanej od 1925 przez miasto Bydgoszcz[18]. W styczniu 1940 został przetransportowany z Hotelu Europejskiego na oddział chirurgiczny Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie, gdzie zmarł 18 stycznia[19]. Przyczyną zgonu (jak wykazała sekcja) był nowotwór przysadki mózgowej, niedokrwistość i niewydolność krążenia[20]. Pochowano go wtedy zgodnie z jego życzeniem w grobie syna na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Obecnie spoczywa na zakopiańskim Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku[21][22][23].

Był przyrodnim, młodszym bratem Włodzimierza Tetmajera, a przez matkę, Julię z Grabowskich[a], kuzynem Tadeusza Boya-Żeleńskiego.

Mimo że kilkakrotnie był zaręczony (m.in. z Laurą Rakowską, z myślą o której napisał wiersz A kiedy będziesz moją żoną), nigdy się nie ożenił. Ze związku z nieznaną z nazwiska aktorką[b] miał nieślubnego syna Kazimierza Stanisława, do którego przez kilka lat, do roku 1906, nie przyznawał się. Później zaczął starać się o rozwój talentów syna, ten jednak, popadłszy w alkoholizm i zaraziwszy się chorobą weneryczną, w wieku 33 lat popełnił samobójstwo[c]. Tetmajer miał kilkuletni romans z góralką Marią Palider, która była pierwowzorem Maryny z Hrubego z Legendy Tatr[24][25][26].

Kazimierz Przerwa-Tetmajer walnie przyczynił się do debiutu literackiego Władysława Orkana. Nie tylko załatwił druk „Nowel”, ale napisał entuzjastyczną przedmowę i pochwałę młodszego od siebie o dziesięć lat autora[27].

Kazimierz Przerwa-Tetmajer w kulturze

[edytuj | edytuj kod]

Wiersze Kazimierza Przerwy-Tetmajera były wielokrotnie opracowywane muzycznie, m.in. przez Mieczysława Karłowicza[28], Władysława Żeleńskiego i Karola Szymanowskiego[29].

W 1901 r. Teatr Miejski w Krakowie wystawił Zawiszę Czarnego Kazimierza Przerwy-Tetmajera w reżyserii Józefa Kotarbińskiego. Kolejna inscenizacja tego dramatu miała miejsce w 1912 r. w Teatrze Wielkim w Warszawie (w związku z hucznie obchodzonym jubileuszem 25-lecia twórczości Tetmajera)[30]. W 1922 r. zespół i instytucja teatralna Reduta wystawiła Judasza K. Przerwy-Tetmajera ze Stefanem Jaraczem w roli tytułowej[31]. W 1928 r. Władysław Lenczewski nakręcił film Romans panny Opolskiej na podstawie powieści Kazimierza Przerwy-Tetmajera[32]. W 1958 r. Jan Wilkowski przy współpracy scenografa Adama Kiliana przygotował na deskach Teatru Lalka w Warszawie słynne przedstawienie O Zwyrtale Muzykancie według opowiadania K. Przerwy-Tetmajera[33]. W 1964 r. czechosłowacki reżyser Martin Ťapák nakręcił film telewizyjny Balada o Vojtovej Marine na podstawie opowiadania Tetmajera. W latach sześćdziesiątych XX w. Tadeusz Różewicz napisał wiersz Kazimierz Przerwa-Tetmajer[34]. W 1973 r. został wyprodukowany przez Zespół Filmowy X na podstawie opowiadania Tetmajera film telewizyjny Myśliwy w reżyserii Krzysztofa Wierzbiańskiego. W 1978 Martin Ťapák ponownie sięgnął po twórczość Tetmajera, tym razem realizując film pt. Krutá ľúbosť[35]. W 1981 roku w Teatrze Telewizji zrealizowano spektakl oparty na życiu i twórczości Tetmajera Kocham Cię za to, że Cię kochać muszę w reż. Andrzeja Maja. W 1983 Jacek Koprowicz nakręcił kontrowersyjny film biograficzny o Tetmajerze pt. Przeznaczenie. W 1984 roku Wanda Kwietniewska z zespołu Wanda i Banda nagrała piosenkę Ulica Tetmajera. W 1994 roku na ekrany kin weszła Legenda Tatr w reżyserii Wojciecha Solarza, oparta głównie na opowiadaniach z cyklu Na Skalnym Podhalu[36]. W 2003 roku na deskach Teatru Scena STU w Krakowie została wystawiona Śleboda, czyli powaby życia według Kazimierza Przerwy-Tetmajera w adaptacji i reżyserii Waldemara Śmigasiewicza[37].

Ksiądz Józef Tischner w kazaniach spod Turbacza – w trakcie odprawianych Mszy Ludzi Gór – wielokrotnie nawiązywał do twórczości Kazimierza Przerwy-Tetmajera[38].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]
Szkice
  • O żołnierzu polskim lata 1795–1915[39],
  • Notatki literackie[40],
  • Aforyzmy[41],
  • Bajeczny świat Tatr[42],
  • Na śmierć Henryka Sienkiewicza[43].
Opowiadania i nowele
  • cykl opowieści Na skalnym Podhalu[44][45][46]
  • Ksiądz Piotr (nowela nagrodzona w konkursie „Czasu”, Kraków, 1895)[47],
  • Rzeźbiarz Merten,
  • Pan,
  • Tryumf[48],
  • U krawca Baczakiewicza w kuchni (z cyklu W czas wojny),
  • Pan Kopciuszyński (z cyklu W czas wojny).
Powieści
Dramaty
Wiersze (wybór)
  • Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej (z Poezje. Seria druga),
  • Melodia mgieł nocnych (z Poezje. Seria druga),
  • Anioł Pański (z Poezje. Seria trzecia),
  • Lubię, kiedy kobieta (z Poezje. Seria druga)[65],
  • Hej Krywaniu Krywaniu wysoki! (z tomu Na Skalnym Podhalu)[66][67],
  • Mów do mnie jeszcze (dwie wersje: jedna z cyklu Preludia – Poezje. Seria druga, druga z cyklu Gra słów – Poezje. Seria trzecia),
  • W warszawskim salonie (z tomu Z wielkiego domu, Warszawa, 1908)[68],
  • Zdanie sobie sprawy (z tomu Z wielkiego domu)[69][70],
  • Prometeusz (z Poezje. Seria druga)[71],
  • Zacisza (z Poezje. Seria druga)[72],
  • Koniec wieku XIX,
  • Fragment wiersza dla mego synka (z Poezje. Seria szósta)[73],
  • Patryota (pod pseudonimem Szylkret)[74],
  • Wyspa umarłych (ilustracja do „Die Todteninsel” Bocklina)[75],
  • Na sprowadzenie zwłok Słowackiego (ogłoszony w roku 1927 w „Wiadomościach literackich” jest ostatnim znanym badaczom literatury wierszem K. Tetmajera[76]).
Inne utwory
  • poematy: Illa (1886)[77] i Alegoria (1887)[78][79],
  • Z wielkiego domu (wyd. Księgarnia St. Sadowskiego, Warszawa, 1908)[80],
  • Eleonora. Trójhymn duchów smętnych przez Fosforycznego Skalderona (współautor; Wydawnictwo Dekadentów Polskich nr 1, Kraków 1895)[81],
  • Jęk Ziemi. Pantologia Dekadentów Polskich zebrana przez dra Juliana Pogorzelskiego (współautor; Wydawnictwo Dekadentów Polskich nr 2, Kraków 1895)[82],
  • Melancholia (Warszawa, 1899)[83],
  • Wrażenia (Warszawa, 1902)[84],
  • tomiki poezji: Hasła (1901)[85], Poezje współczesne (1906)[86], Cienie (1916)[87].

Źródła[88][89][90][91][92].

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Według badacza Mateusza Miesesa Julia była jedną z czterech córek Jana Andrzeja Grabowskiego, jednego z czterech synów Franciszki z Piaseckich i Mikołaja Grabowskiego, obojga będących pierwszym pokoleniem ochrzczonych frankistów, zob. także Robert Stiller, Żydowskie abecadło twórców literatury polskiej od A do Żet z prawa na lewo, wyd. vis-à-vis, Kraków 2011, s. 108-109.
  2. ↑ J. Krzyżanowski we wstępie do Wyboru poezji K. Tetmajera z serii: Biblioteka Narodowa nr 123 (wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1968, s. XVI) podaje, że matką syna Tetmajera była Izabela Dębowska (szczegóły w: J. Krzyżanowski, Tetmajer i brudna bielizna, „Życie Literackie” 1968 r., nr 39, s. 13); podobną informację podaje R. Węgrzyniak w: Encyklopedia Wesela Stanisława Wyspiańskiego (wyd. Teatr im. Juliusza Słowackiego, Kraków 2001 r., s. 145).
  3. ↑ Śmierć nastąpiła 22 maja 1933 r. w Hotelu Saskim w Warszawie w wyniku zatrucia spirytusem denaturowanym, zob. K. Jabłońska, Kazimierz Tetmajer. Próba biografii, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1969, wkładka przed s. 257 (fotokopia notatki prasowej red. Zyglarskiego).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f Biogram. [dostęp 2011-09-22]. (pol.).
  2. ↑ Januszewski 2015 ↓, s. 6.
  3. ↑ a b Radwańska-Paryska 2004 ↓.
  4. ↑ Januszewski 2015 ↓, s. 9-10.
  5. ↑ Januszewski 2015 ↓, s. 10.
  6. ↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
  7. ↑ Gawędy Skalnego Podhala, opr. W. Wnuk, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975, s. 338.
  8. ↑ M. Spławska-Murmyło, Ilustrowany leksykon pisarzy i poetów polskich, seria „Fascynująca Polska”, wyd. Adamus, Wrocław 2007, s. 45.
  9. ↑ T. Ławecki (tekst), M. Białek (redaktor prowadzący), Pisarze. Najsłynniejsi twórcy literatury polskiej, seria „Wielcy Polacy”, wyd. Carta Blanca Sp. z o.o., Grupa Wydawnicza PWN, Warszawa 2011, s. 34.
  10. ↑ W. Czernianin, W kręgu Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Studia i szkice, Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław 2009, s. 61-108.
  11. ↑ Tadeusz Boy-Żeleński, Początki Młodej Polski w: Boy o Krakowie, opr. Henryk Markiewicz, Wydawnictwo Literackie, wyd. II, Kraków 1974, s. 268.
  12. ↑ T. Boy-Żeleński, W perspektywie czasu, Wydawnictwo ISKRY, Warszawa 2006, s. 276-280.
  13. ↑ J. Skowroński, Dawno temu w Tatrach, wyd. Galaktyka Sp. z o.o., Łódź 2003, s. 43-45.
  14. ↑ A. Hutnikiewicz, Młoda Polska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 103.
  15. ↑ Z. Nałkowska, Dzienniki IV 1930–1939 część 1 (1930–1934), opr. H. Kirchner, Czytelnik, Warszawa 1988, s. 308-309.
  16. ↑ K. Jabłońska, Kazimierz Tetmajer. Próba biografii, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1969, s. 250-251.
  17. ↑ Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut. 16 część pierwsza. Literatura pozytywizmu i Młodej Polski. Hasła osobowe T – Ż. Uzupełnienia haseł osobowych T. 13-15, opr. zespół pod kierownictwem Zygmunta Szweykowskiego i Jarosława Maciejewskiego, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Państwowy Instytut Wydawniczy, MCMLXXXII, s. 82.
  18. ↑ „Cienka herbatka u Przerwy-Tetmajera” [dostęp 10.10.2013].
  19. ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 121. ISBN 978-83-240-1057-8.
  20. ↑ Miałem kiedyś przyjaciół... Wspomnienia o Kazimierzu Tetmajerze, opr. K. Jabłońska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972, s. 566.
  21. ↑ Józef Tischner, Powrót poety. Homilia na sprowadzenie prochów Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Ludźmierz, 13 IV 1986, „Tygodnik Powszechny” z 1986 r., nr 17, s. 7.
  22. ↑ Włodzimierz Wnuk, Kazimierza Przerwy-Tetmajera powrót na skalne Podhale, „Tygodnik Powszechny” z 1986 r., nr 26, s. 1, 2.
  23. ↑ „Podhalanka. Pismo Związku Podhalan”, Numer poświęcony powrotowi Kazimierza Przerwy-Tetmajera na Podhale, Rok V, Ludźmierz, Nr 2(14) 1986.
  24. ↑ K. Jabłońska Kazimierz Tetmajer. Próba biografii, Kraków 1969, s. 127-129.
  25. ↑ W. Wnuk, Moje Podhale. Ku Tatrom, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1971, s. 289-296.
  26. ↑ Miałem kiedyś przyjaciół... Wspomnienia o Kazimierzu Tetmajerze, opr. K. Jabłońska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972, s. 213-221, 601.
  27. ↑ Józef Dużyk, Władysław Orkan, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Wyd. II, Warszawa 1980, s. 59.
  28. ↑ J. Mechanisz, Mieczysław Karłowicz. Życie. Człowiek. Dzieło, Wydawnictwo POLIHYMNIA Sp. z o.o., Lublin 2009, s. 99, 116-120.
  29. ↑ Encyklopedia Muzyczna PWM Tom 11, wyd. PWM Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2010 r., s. 69-72.
  30. ↑ Miałem kiedyś przyjaciół... Wspomnienia o Kazimierzu Tetmajerze, opr. K. Jabłońska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972, s. 243-250, 268-276.
  31. ↑ D. Kosiński, Słownik teatru, Wyd. Zielona Sowa, Kraków 2006, s. 134, 324.
  32. ↑ Literatura polska. Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 860.
  33. ↑ D. Kosiński, Słownik teatru, wyd. Zielona Sowa, Kraków 2006, s. 176, 335, 449.
  34. ↑ T. Różewicz, Poezje wybrane. Selected poems, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, s. 208-211.
  35. ↑ Krutá ľúbosť. csfd.cz. [dostęp 2017-09-11]. (cz.).
  36. ↑ Józef Tischner, Myślenie w żywiole piękna, wyd. Znak, Kraków 2004 r., s. 95-105.
  37. ↑ Śleboda, czyli powaby życia. e-teatr.pl. [dostęp 2012-05-12]. (pol.).
  38. ↑ Józef Tischner, Słowo o ślebodzie. Kazania spod Turbacza 1981–1997, wyd. Znak, Kraków 2009, s. 17, 37, 58, 75, 88, 104, 115.
  39. ↑ Andrzej Z. Makowiecki, Literatura wobec niepodległości w: Salon niepodległości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 105, 109.
  40. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Notatki literackie, wyd. 1916. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-15].
  41. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Aforyzmy, wyd.1918. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-15].
  42. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Bajeczny świat Tatr : z illustracyami, wyd.1906. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-15].
  43. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Na śmierć Henryka Sienkiewicza, wyd. 1916. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-15].
  44. ↑ J. Kolbuszewski, Wstęp w: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Na Skalnym Podhalu. Wybór, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 290, wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1998.
  45. ↑ K. Sicińska, Styl cyklu opowiadań Na Skalnym Podhalu Kazimierza Tetmajera, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009.
  46. ↑ A. Łempicka, Wstęp w: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Na Skalnym Podhalu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983, s. 7-40.
  47. ↑ J. Zacharska, Lektury młodopolskie, wyd. DiG, Warszawa 1997, s. 47-56.
  48. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Tryumf : nowele, wyd. 1916. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-15].
  49. ↑ Powieść o artyście pod red. E. Owczarz i W. Gutowskiego, Toruń 2006, s. 302-310.
  50. ↑ J. Jakóbczyk, Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Zbliżenia, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2001, s. 174-177.
  51. ↑ Materiały źródłowe do recepcji twórczości Kazimierza Przerwy-Tetmajera w epoce Młodej Polski. Recenzje z lat 1890–1918, wybór, opracowanie i wstęp Wiktor Czernianin, Wrocław 2006, s. 449-457.
  52. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Zatracenie : romans, wyd. 1905. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-15].
  53. ↑ Jan Jakóbczyk, Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Zbliżenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2001, s. 168-169.
  54. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Gra fal : powieść w związku z "Królem Andrzejem", wyd. 1911. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-15].
  55. ↑ A. Hutnikiewicz, Młoda Polska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 102.
  56. ↑ Julian Krzyżanowski, Neoromantyzm polski 1890–1918, wyd. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1980, s. 70-71.
  57. ↑ Andrzej Z. Makowiecki, Słownik postaci literackich. Literatura polska, wyd. Świat Książki, Warszawa 2004, s. 123, 189, 190.
  58. ↑ Kazimierz Wyka, Macie serc waszych wykładaczy..., „Życie Literackie” 1965, nr 14, s. 11.
  59. ↑ J. Wilhelmi, Posłowie w: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Koniec epopei, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976, tom I (Koniec epopei 1-2), tom II (Koniec epopei 3, Waterloo), s. 285-297.
  60. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Zawisza Czarny : fantazya dramatyczna : akty 4. Cz. 1, wyd. 1901. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-15].
  61. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, "Mąż - poeta" : fragment dramatyczny w 1 akcie, grany po raz pierwszy na scenie krakowskiej dnia 30 kwietnia 1892 r., wyd. 1892. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-15].
  62. ↑ Jadwiga Zacharska, Nieporozumienia z Rewolucją, w: Rewolucja lat 1905–1907. Literatura – Publicystyka – Ikonografia, Lublin, 2005, s. 67-76.
  63. ↑ Stefan Kruk, Dzieje sceniczne i recepcja krytyczna Judasza Kazimierza Przerwy-Tetmajera w: Dramat biblijny Młodej Polski, Wrocław 1992, s. 167-191.
  64. ↑ Edward Jakiel, Młodopolskie portrety biblijne. Wybrane zagadnienia i kreacje, Gdańsk 2007, s. 185-188.
  65. ↑ W. Ratajczak, Literatura polska XIX wieku, seria „Zrozumieć literaturę”, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008, s. 188-189.
  66. ↑ M. Pinkwart, L. Długołęcka-Pinkwart, Zakopane. Przewodnik historyczny, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała, s. 218.
  67. ↑ M. Pinkwart, Przewodnik. Cmentarz na Pęksowym Brzyzku, Wyd. BOSZ, Olszanica 2007, s. 80.
  68. ↑ Kazmierz Przerwa-Tetmajer, Z wielkiego domu, Warszawa 1908, s.96.
  69. ↑ Poezja Kazimierza Tetmajera. Interpretacje pod red. A. Czabanowskiej-Wróbel, P. Próchniaka, M. Stali, Kraków 2003, s. 314.
  70. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Z wielkiego domu, Warszawa 1908, s.99.
  71. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezye T. 2, Warszawa 1901, s.20.
  72. ↑ J. Marx, Młoda Polska, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1997, s. 251.
  73. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje : wydanie zbiorowe. T. 3, Warszawa 1923, s.280.
  74. ↑ J.Bajda: Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia. Wrocław: 2007, s. 323–325.
  75. ↑ J. Bajda, Poezja a sztuki piękne. O świadomości estetycznej i wyobraźni plastycznej Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2003, s. 160-181.
  76. ↑ Poezja Młodej Polski, opr. M. Jastrun, Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, s. 114.
  77. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Illa, wyd. 1886. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-16].
  78. ↑ K. Przerwa-Tetmajer, Błękitne zadumanie, opr. M. Hydzik-Żmuda, A. Żmuda, wyd. Agencja Wydawnicza Ad Oculos, Warszawa – Rzeszów 2003, s. 175.
  79. ↑ K. Przerwa-Tetmajer, Erotyki, opr. M. Koperska, Spółdzielnia Wydawnicza Anagram, Warszawa 2000, s. 210.
  80. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Z wielkiego domu, wyd. 1908. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-16].
  81. ↑ K. Fazan, Szczera poza dekadenta. Kazimierz Tetmajer: między epistolografią a sztuką, Towarzystwo Naukowe SOCIETAS VISTULANA, Kraków 2001, s. 191-197.
  82. ↑ Poezja Kazimierza Tetmajera. Interpretacje, pod red. A. Czabanowskiej-Wróbel, P. Próchniaka, M. Stali, wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków 2003, s. 321-341.
  83. ↑ Kazmierz Przerwa-Tetmajer, Melancholia, wyd. 1899. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-16].
  84. ↑ Hanna Ratuszna, Literackie i malarskie Wrażenia Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Problem syntezy gatunków, w: Z problematyki krótkich form narracyjnych. Nowele młodopolskie, studia pod red. Hanny Ratusznej, Toruń 2006, s. 127-145.
  85. ↑ Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Hasła, wyd. 1901. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-16].
  86. ↑ Kazmierz Przerwa-Tetmajer, Poezje współczesne, wyd. 1906. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-16].
  87. ↑ K. Przerwa Tetmajer, Wybór poezji, opr. I. Sikora, wyd. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 20.
  88. ↑ Bibliografia Literatury Polskiej. Nowy Korbut. 16 część pierwsza, Literatura Pozytywizmu i Młodej Polski. Hasła osobowe T-Ż, uzupełnienia haseł osobowych T. 13-15, opr. zespół pod kierownictwem Z. Szweykowskiego i J. Maciejewskiego, Państwowy Instytut Wydawniczy, MCMLXXXII, s. 31-91.
  89. ↑ Jan Błoński, Kazimierz Tetmajer 1865–1940 w: Literatura okresu Młodej Polski. Tom I, zespół pod red. K. Wyki, A. Hutnikiewicza, M. Puchalskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, s. 279-320.
  90. ↑ Tadeusz Boy-Żeleński, Kazimierz Tetmajer (1865–1940) w: Boy o Krakowie, opr. Henryk Markiewicz, Wydawnictwo Literackie, wyd. II, Kraków 1974, s. 287-289.
  91. ↑ Julian Krzyżanowski, Neoromantyzm polski 1890–1918, wyd. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1980 r., s. 61-71, 431-432.
  92. ↑ Cz. Miłosz, Historia literatury polskiej, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010, s. 391-393.
  93. ↑ a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 750.
  94. ↑ Udekorowanie Kazimierza Przerwy-Tetmajera. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 289 z 15 grudnia 1931. 
  95. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 204.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedystka:Offeliaa/brudnopis_pisarz&oldid=71786832”