Katiusza

Ten artykuł od 2016-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy pojazdu wojskowego. Zobacz też: Katiusza (utwór).

Katiusza (ros. Катюша) – wspólna nazwa obejmująca radzieckie wyrzutnie rakietowe BM-8 kalibru 82 mm, BM-13 kalibru 132 mm, BM-31 kalibru 310 mm i ich modyfikacje wprowadzane na uzbrojenie Armii Czerwonej począwszy od 21 czerwca 1941 roku podczas II wojny światowej.

Katiusza to zdrobnienie popularnego w Rosji żeńskiego imienia Jekatierina (Katarzyna), „Kasieńka”, „Kaśka” – taki też tytuł nosiła popularna podczas wojny w Związku Radzieckim piosenka mówiąca o tęsknocie dziewczyny do ukochanego, który odbywa służbę wojskową.

Niemcy nadali katiuszom nie mniej poetycką nazwę organów Stalina^[1].

Po raz pierwszy katiusze zostały użyte w boju w lipcu 1941 roku w trakcie walk o Smoleńsk. Według radzieckiej historiografii, zadebiutowały 14 lipca, niszcząc zupełnie 112 rakietami niemieckie pociągi wojskowe na stacji Orsza. Debiut broni stał się szeroko znany w literaturze radzieckiej, lecz późniejsi autorzy podają jednak w wątpliwość skutek ataku i to, czy celem nie stały się porzucone radzieckie składy, gdyż nie zostało to odnotowane w niemieckich źródłach^[2]. Tego dnia jeszcze ostrzelano niemiecką przeprawę przez rzekę Orszyca^[2]. Już 8 sierpnia 1941 powołano w Armii Czerwonej osiem pułków artylerii rakietowej, wyposażonych w trzydzieści sześć wyrzutni każdy^[2]. Po uzyskaniu przez Związek Radziecki przewagi na froncie, zmasowany ogień katiusz był stałym elementem artyleryjskiego przygotowania natarcia każdej sowieckiej ofensywy.

Mimo niewielkiej celności prowadzonego ognia, ostrzał pozycji wroga z użyciem katiusz był bardzo efektywny, a to dzięki jego koncentracji na stosunkowo niewielkiej powierzchni i masowemu użyciu. Dochodził do tego czynnik psychologiczny – charakterystyczny dźwięk wydawany przez startujące pociski wzbudzał w niemieckich żołnierzach uczucie panicznego lęku.

Wyrzutnie rakietowe zgrupowane były w dywizjonach (4 wyrzutnie), brygadach i dywizjach. Brygada artylerii rakietowej w czasie odpalania jednej salwy, co trwało 7-10 sekund, mogła wystrzelić do 1152 pocisków, a dywizja – 3456 pocisków. Niektóre dywizje wchodziły w skład korpusów uderzeniowych naczelnego odwodu, których używano do przełamywania frontu na szczególnie ważnych kierunkach natarcia.

W dniu 1 stycznia 1944 roku Armia Czerwona posiadała:

• BM-8, 489 szt.
• BM-13, 2167 szt.
• Rama M-31, 5335 szt.

natomiast dnia 1 maja 1945 na stanie było:

• BM-8, 364 szt.
• BM-13, 2527 szt.
• Rama M-31, 2771 szt.
• BM-31-12, 1047 szt.

W ludowym Wojsku Polskim wyrzutnie BM-8, 13, 31 i inne były na wyposażeniu samodzielnych dywizjonów i pułków artylerii rakietowej. W zależności od potrzeb jednostki te przydzielane były do oddziałów 1 i 2 Armii Wojska Polskiego.

Podczas strzelania obsługa kryła się w pewnej odległości od wyrzutni.

Szynowa wyrzutnia rakietowa montowana na podwoziach samochodów ZiS-6, podwoziach czołgów lekkich T-60 oraz amerykańskich ciężarówek m.in. Studebaker US-6^[3], dostarczanych Sowietom w ramach umowy Lend-Lease. Produkowane były wersje z prowadnicami szynowymi na 24, 36, 48 lub 72 pociski.

• zasięg 5000–5500 m zależnie od wersji pocisku
• kaliber 82 mm

Niemcy skopiowali wyrzutnię BM-8 i wprowadzili ją do swojego uzbrojenia pod nazwą 8 cm Raketen-Vielfachwerfer.

Szynowa wyrzutnia rakietowa montowana na podwoziach samochodów ZIS oraz zagranicznych dostarczanych z Zachodu. Rakiety M-13 montowane były w dwóch rzędach po osiem w każdym, M-13DD i M-20 tylko w jednym rzędzie, ze względu na dużą masę.

Parametry:

• zasięg pocisku M-13 5520–9470 m, w zależności od wersji
• zasięg pocisku M-20 5000 m
• zasięg pocisku M-13DD 11 800 m
• kaliber 132 mm
• długość pocisku 1,42 m (M-13), 2,09 m (M-20), 2,23 m (M-13DD)
• kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej – od 7° do 40°
• kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej – 42°
• masa pocisku 41,5 – 44,5 kg (M-13), 57,6 kg (M-20), 62,8 kg (M-13DD)
• masa materiału wybuchowego 4,9 kg (M-13, M-13DD), 18,4 kg (M-20)
• szybkostrzelność 16 strzałów w ciągu 7-10 sekund
• czas powtórnego ładowania 5-10 min

Koszowa 12-prowadnicowa wyrzutnia rakiet, produkowana od 1944 roku, montowana na podwoziu samochodowym. Łączna jej masa bez pocisków wynosiła 7100 kg.
Parametry pocisku M-31:

• zasięg 4000 m
• kaliber 300 mm
• długość pocisku 1,7 m
• masa pocisku 91,5-92,4 kg (M-31), 94,8 kg (M-31UK)
• napęd silnik rakietowy na paliwo stałe
• prędkość maksymalna pocisku 255 m/s (M-31), 245 m/s (M-31UK)

Na zachodzie termin Katiusza używany jest dla określenia wszelkiego rodzaju wyrzutni rakietowych wzorowanych na sowieckich oryginałach. W szczególności dotyczy to wyrzutni używanych przez oddziały partyzanckie w Wietnamie, ugrupowania Hezbollahu, partyzantów w Iraku i Talibów.^{[potrzebny przypis]}

W okresie powojennym powstały jeszcze m.in. wyrzutnie:

• BM-14 (lata 50.), kaliber 140 mm
• BM-21 Grad (lata 60.), kaliber 122 mm
• BM-27 Uragan (lata 70.), kaliber 220 mm
• BM-30 Smiercz (od 1987), kaliber 300 mm
• TOS-1

Zobacz multimedia związane z tematem: Katiusza

Zobacz hasło katiusza w Wikisłowniku

• T-60
• Nebelwerfer
• Fliegerfaust

• Wilhelm Adam, Otto Rühle: Trudna decyzja. Z Paulusem pod Stalingradem. Łódź: 2017. ISBN 978-83-7731-259-9.
• Władimir Bieszanow. Artyleria rakietowa RKKA. „Nowa Technika Wojskowa: Historia”. Nr specjalny 5/2013(11), 2013. Warszawa: Magnum X. ISSN 2080-9743.