Czubajka kania

Czubajka kania

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	pieczarkowate
Rodzaj	czubajka
Gatunek	czubajka kania
Nazwa systematyczna
Macrolepiota procera (Scop) Singer Pap. Mich. Acad. Sci. 32: 141 (1948)
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Czubajka kania (Macrolepiota procera (Scop.) Singer) – gatunek grzybów należący do rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)^[1].

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Macrolepiota, Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1772 Joannes Antonius Scopoli nadając mu nazwę Agaricus procerus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1948 Rolf Singer, przenosząc go do rodzaju Macrolepiota^[1].

Ma ponad 40 synonimów naukowych. Niektóre z nich^[2]:

Nazwę polską podał Stanisław Chełchowski w 1898 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako bedłka wyniosła, bedłka wysoka, bedłka parasolowata, czubajka wyniosła, czubajka sowa, stroszka strzelista, stroszka cielista^[3]. Nazwy regionalne: stroszka strzelista, parasolowiec, parasolnik, czubaj, czubak, gularka, gapa, sowa, drop, kania^[4].

Kapelusz

W kształcie parasola o średnicy 10–30 cm z garbkiem na środku, z popękaną, łuszczącą się skórą. Za młodu jajowaty i zamknięty, potem stożkowaty, niskołukowaty, na koniec płaski i rozpostarty. U młodych kapelusz w całości jest brązowy, u starszych białawy z dużymi, brązowymi łuskami. Brzeg kapelusza postrzępiony, zazwyczaj biały^[5].

Blaszki

Blaszki gęste, szerokie, niedochodzące do trzonu^[6]. U starszych okazów mają ochrowy nalot^[5].

Trzon

O długości 15–40 cm i grubości do 2 cm, walcowaty, zakończony u dołu bulwą o średnicy do 4 cm. Jest łatwy do wyłamania. Początkowo jest pełny i gąbczasty, na starszych owocnikach pusty w środku. Posiada ruchomy pierścień. Powyżej pierścienia skórka trzonu jest białawo-brązowa i gładka, poniżej występują ciemniejsze poprzeczne prążki^[5].

Miąższ

W kapeluszu miękki, w trzonie łykowaty. Jest biały, nie zmienia barwy po uszkodzeniu. Smak łagodny, przyjemny. Wydziela delikatny grzybowo-owocowy zapach^[5]

Wysyp zarodników

Biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, o rozmiarach 15–20 × 10–13 μm^[6].

Gatunki podobne

Najbardziej podobna jest tzw. czubajka czerwieniejąca (Chlorophyllum rhacodes). Różni się brakiem łusek na trzonie, a jej miąższ czerwienieje po uszkodzeniu^[5]. Bardzo podobna jest również czubajka gwiaździsta (Macrolepiota konradii), która jest znacznie mniejsza, posiada mniej, za to większych łat na kapeluszu i inny wzór na trzonie. Najczęściej nie jest odróżniana przez grzybiarzy, ale taka pomyłka nie jest niebezpieczna. Przez niewprawnych grzybiarzy czubajka kania bywa mylona ze śmiertelnie trującym muchomorem zielonawym (sromotnikowym), głównie z jego białymi odmianami i z tego powodu przez wielu grzybiarzy nie jest zbierana. Notowane są przypadki poważnych zatruć muchomorem plamistym^[7] oraz grzybami z rodzaju czubajeczka^[8], omyłkowo wziętymi za czubajkę. Podobny i trujący jest także sinoblaszek trujący Chlorophyllum molybdites. Gatunek ten pochodzi z Ameryki Północnej, w Polsce nie występuje.

Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Korei, Japonii i na Nowej Zelandii^[9]. W Polsce jest dość pospolity na obszarze całego kraju^[3].

Rośnie na brzegach lasów liściastych i iglastych, na polanach leśnych i zrębach, na łąkach, w parkach, na poboczach szos, na cmentarzach. Unika siedlisk kwaśnych i wilgotnych, rośnie najczęściej na glebach gliniastych i zasobnych w wapń. Owocniki wytwarza od lata do późnej jesieni^[10].

Kulinarne

Saprotrof^[3]. Grzyb jadalny, uważany za bardzo smaczny. Jadalne są kapelusze. Dzięki silnemu aromatowi często jest używany jako grzyb przyprawowy. Najczęściej kanie przyrządza się poprzez panierowanie w formie kotleta. Można też jeść smażone kapelusze z chlebem^[4].

Czubajkę kanię łatwo uprawiać w ogrodzie. Preferuje miejsca słoneczne lub lekko zacienione i obniżenia terenu, w których zbiera się woda spływowa. Uprawia się ją na płytkiej pryzmie z odpadów drewnianych, trocin i liści, którą należy regularnie zasilać dodatkową biomasą, np. skoszoną trawą, gałęziami itp. Grzybnię zaszczepia się na pryzmie przy użyciu zarodników zebranych bezpośrednio z dojrzałych kapeluszy lub poprzez dolne części trzonu, zawierające fragmenty grzybni. Czubajka kania jest też przyjazna mrówkom i można w ten sam sposób zaszczepiać mrowiska gatunków z rodzaju Formica^[11].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 31 sierpnia 2012 r. znaczek pocztowy przedstawiający czubajkę kanię, o nominale 3 zł, w serii Grzyby w polskich lasach. Wydrukowano 300 000 sztuk, techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek posiadał przywieszkę z muchomorem plamistym^[12].