Czubajnik czerwieniejący

Czubajnik czerwieniejący
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	pieczarkowate
Rodzaj	czubajnik
Gatunek	czubajnik czerwieniejący
	Nazwa systematyczna
	Chlorophyllum rhacodes (Vittad.) Vellinga 2002; Mycotaxon 83: 416 (2002)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czubajnik czerwieniejący (Chlorophyllum rhacodes (Vittad.) Vellinga) – gatunek grzybów z rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Chlorophyllum, Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1835 r. Carlo Vittadini nadając mu nazwę Agaricus rachodes. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadała mu w 2002 r. Else Vellinga przenosząc go do rodzaju Chlorophyllum^[1].

Synonimy naukowe według Index Fungorum^[2]:

Agaricus procerus b rhacodes (Vittad.) Rabenh. 1844
Agaricus rhacodes Vittad. 1835
Agaricus rhacodes Vittad. var. candidus Bagl. 1886
Lepiota procera var. rhacodes (Vittad.) Massee 1893
Lepiota rhacodes (Vittad.) Quél. 1872
Lepiota rhacodes f. riograndensis Rick 1937
Lepiotophyllum rhacodes (Vittad.) Locq. 1942
Leucocoprinus rhacodes (Vittad.) Pat. 1900
Macrolepiota rhacodes (Vittad.) Singer 1951
Mastocephalus rhacodes (Vittad.) Kuntze 1891

Dawną polską nazwę, czubajka czerwieniejąca nadał Franciszek Błoński w 1890 r., wówczas bowiem gatunek ten zaliczany był do rodzaju Macrolepiota (czubajka)^[3]. W 2002 r. został przeniesiony do rodzaju Chlorophyllum, tak więc nazwa podana przez F. Błońskiego jest już niespójna z nową nazwą naukową^[1]. W niektórych atlasach grzybów jest opisywany jako kumulatka obszarpana, brak jednak potwierdzenia tej nazwy w opracowaniach naukowych. W 2015 r. grupa mykologów w publikacji Karasińskiego i in. zaproponowała nazwę czubajnik czerwieniejący^[4], a jej używanie Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała w 2021 r.^[5]

W niektórych opisach funkcjonuje nazwa Chlorophyllum rachodes jednak jest ona błędem w pisowni popełnionym przez autora taksonu^[1]^[6].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 8–15 cm, u młodych owocników kulisty, u starszych parasolowaty. Skórka ma kolor szarobrązowy lub brązowy i pokryta jest włóknistymi, okółkowo ustawionymi, brunatnymi, ciemniejszymi i wyraźnie odstającymi łuskami^[7].

Blaszka

Białe, czasami są na nich krople cieczy, po wyschnięciu zmieniają barwę na oliwkowozieloną. Pod wpływem nacisku czerwienieją^[8].

Trzon

Wysokość do 15 cm, grubość 1–1,5 cm. U podstawy rozszerza się w kształt bulwy; prawie gładki, początkowo koloru białego, z czasem staje się bardziej brązowy, bez śladu pręgowań. Pod kapeluszem biały pierścień, który daje się przesuwać wzdłuż trzonu. Po uszkodzeniu barwi się na czerwonawo^[7].

Miąższ

Białawy, po uszkodzeniu zmienia kolor na pomarańczowoochrowy. W smaku łagodny, bez zapachu^[7].

Wysyp zarodników

Biały. Zarodniki gładkie, elipsoidalne, o rozmiarach 9–12 × 6–7 μm^[7].

Gatunki podobne

tzw. pieczareczka dziewczęca (pieczareczka żółknąca, Leucoagaricus nympharum), o bardziej wysmukłym i delikatnym owocniku pokrytym białymi łuseczkami. Różni się też miąższem, który jest biały i po uszkodzeniu zmienia barwę tylko nieznacznie (lekko czerwienieje)^[7].
czubajka kania (Macrolepiota procera). Ma trzon z zygzakowatym wzorem i jej miąższ nie zmienia barwy po uszkodzeniu, a łuski na kapeluszu nie są tak odstające^[8].
czubajka gwiaździsta (Macrolepiota konradii). Jest mniejsza, jej kapelusz na środku nie jest postrzępiony, łuski są przylegające, zaś powierzchnia trzonu jest jasnobrązowa i pokryta drobnymi łuseczkami. Miąższ w trzonie początkowo różowieje, później brązowieje, ale powoli^[9].
Chlorophyllum molybdites (sinoblaszek trujący). Jest silnie trujący. Gatunek ten dotąd w Polsce nie występował, ale zaczyna się w Europie rozprzestrzeniać^[10].
Bardzo często mogą być z nią mylone inne grzyby z rodzaju Chlorophyllum np. czubajnikiem ogrodowym^[5] (Chlorophyllum brunneum), (dawniej czubajka czerwieniejąca odmiana ogrodowa lub czeska), czubajnikiem ponurym^[5] (Chlorophyllum olivieri) i Chlorophyllum venenatum, z których pierwszy i ostatni są grzybami trującymi^[11].

Występowanie i siedlisko

Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Nowej Zelandii^[12]. W Europie Środkowej jest pospolity^[8], w Polsce również^[9].

Naziemny grzyb saprotroficzny^[3]. Rośnie na brzegach lasów, w parkach i na polanach śródleśnych w lasach liściastych i iglastych^[7].

Znaczenie

Grzyb jadalny^[7], jednak mało smaczny. Nie posiada tak charakterystycznego aromatu, jak czubajka kania. Przez grzybiarzy często jednak bywa z nią mylona. U niektórych wrażliwych osób powoduje przejściowe dolegliwości żołądkowo-jelitowe^[9]. Z uwagi na podobieństwo do trujących gatunków odradza się jej zbieranie^[11].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Index Fungorum – Names Record [online], www.indexfungorum.org [dostęp 2018-09-14] .
↑ Species Fungorum. [dostęp 2018-09-14]. (ang.).
↑ ^a ^b WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .
↑ DariuszD. Karasiński DariuszD. i inni, Grzyby wielkoowocnikowe Kampinoskiego Parku Narodowego, Izabelin: Kampinoski Park Narodowy, 2015, s. 75, ISBN 978-83-61144-95-3 .
↑ ^a ^b ^c Polskie Towarzystwo Mykologiczne [online] [dostęp 2021-06-24] (pol.).
↑ Chlorophyllum rachodes [online], Mycobank [dostęp 2018-09-14] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
↑ ^a ^b ^c Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
↑ ^a ^b ^c Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
↑ Loizides M, Kyriakou T, Tziakouris A. (2011). Edible & Toxic Fungi of Cyprus (in Greek and English). Published by the authors. pp. 132–33. ISBN 978-9963-7380-0-7.
↑ ^a ^b LadislavL. Hagara LadislavL., Ottova Encyklopedia Hub, 2014, ISBN 978-80-7451-408-1 .
↑ Discover Life. [dostęp 2015-12-05]. (ang.).

[if-1] Index Fungorum – Names Record [online], www.indexfungorum.org [dostęp 2018-09-14] .

[sf-2] Species Fungorum. [dostęp 2018-09-14]. (ang.).

[check-3] WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .

[kpn-4] DariuszD. Karasiński DariuszD. i inni, Grzyby wielkoowocnikowe Kampinoskiego Parku Narodowego, Izabelin: Kampinoski Park Narodowy, 2015, s. 75, ISBN 978-83-61144-95-3 .

[:1-5] Polskie Towarzystwo Mykologiczne [online] [dostęp 2021-06-24] (pol.).

[6] Chlorophyllum rachodes [online], Mycobank [dostęp 2018-09-14] (ang.).

[Wojewoda-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.

[Gminder-8] Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.

[snowarski-9] Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.

[10] Loizides M, Kyriakou T, Tziakouris A. (2011). Edible & Toxic Fungi of Cyprus (in Greek and English). Published by the authors. pp. 132–33. ISBN 978-9963-7380-0-7.

[:0-11] LadislavL. Hagara LadislavL., Ottova Encyklopedia Hub, 2014, ISBN 978-80-7451-408-1 .

[12] Discover Life. [dostęp 2015-12-05]. (ang.).

[1]