28 Dywizja Piechoty (II RP)

28 Dywizja Piechoty

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Pierwszy	gen. bryg. Mieczysław Norwid-Neugebauer
Ostatni	gen. bryg. Władysław Bończa-Uzdowski
Działania zbrojne
kampania wrześniowa bój pod Pabianicami (7 IX)
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Warszawa[1]
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Dowództwo OK I MSWojsk. Armia „Łódź” (1939) GO„Piotrków” (od 8 IX)
Skład	15 pułk piechoty 36 pułk piechoty 72 pułk piechoty 28 pułk artylerii lekkiej
Multimedia w Wikimedia Commons

28 Dywizja Piechoty (28 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

W okresie międzywojennym dowództwo 28 DP stacjonowało w Warszawie. W jej skład w 1923 wchodziły: 15 pp, 36 pp i 72 pułk piechoty^[2].
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Łódź”. Od chwili wybuchu wojny biła się na przedpolu głównej linii obronnej w rejonie Wielunia, a później na pozycji głównej nad Widawką. W odwrocie poniosła duże straty koło Chechła i Ksawerowa. Próbowała przebić się do Warszawy z rejonu Pruszkowa; wycofała się ostatecznie do Modlina, gdzie broniła odcinka „Pomiechówek”^[3].

28 Dywizja Piechoty została sformowana jesienią 1921 roku, w ramach przejścia Wojska Polskiego z organizacji wojennej na pokojową. Dowództwo 28 DP znajdowało się w Warszawie^[1]. W skład dywizji zostały włączone trzy pułki piechoty i pułk artylerii polowej:

• 15 pułk piechoty „Wilków” został wyłączony ze składu 9 Dywizji Piechoty i w dniach 19–21 sierpnia 1921 roku przetransportowany do Dęblina, jako pokojowego garnizonu;
• 36 pułk piechoty w Warszawie został wyłączony ze składu 8 Dywizji Piechoty;
• 72 pułk piechoty został wyłączony ze składu 18 Dywizji Piechoty i w dniach 7–8 października 1921 roku przetransportowany z Brześcia do Warszawy;
• 28 pułk artylerii polowej został utworzony 7 września 1921 roku w Zambrowie, a w dniach 19–21 września 1921 roku przeniesiony do garnizonu Radom.

W latach 1921–1926 dywizja była podporządkowana dowódcy Okręgu Korpusu Nr I.

W 1922 roku 28 pap został dyslokowany z Radomia do Zajezierza pod Dęblinem.

24 kwietnia 1922 roku 72 pp został przeniesiony z Warszawy do Radomia.

W 1932 została zorganizowana kompania telegraficzna 28 DP, w 1937 przemianowana na kompanię łączności 28 Dywizji Piechoty.

Sztab dywizji stacjonował w Warszawie^[4].

• 
  Sztab dywizji podczas defilady^[a]
• 
  Rozmieszczenie 28 DP w 1938

28 Dywizja Piechoty pod dowództwem gen. bryg. Władysława Bończy-Uzdowskiego wchodziła w skład Armii „Łódź”^[5].

Dywizja przyjęła ugrupowanie typowe do prowadzenia działań opóźniających. Obsadziła wojskami węzły dróg, wzgórza i kompleksy leśne. Nie przewidywano kontrataków na korzyść oddziału wydzielonego lub sąsiadów. Nastawiano się na działania obronne^[6]. Dywizja wystawiła oddział wydzielony i wysunęła go nad granicę. W jego skład weszły: 36 pułk piechoty z kawalerią dywizyjną, dywizyjna kompania kolarzy i I/28 pułku artylerii lekkiej. O świcie 30 sierpnia OW obsadził rejon pośredni Borowiec – Piskornik, a następnie węzły dróg w miejscowościach: Skomlin, Ożarów, Wierzbie, Dzietrzniki. II/36 pułku piechoty (bez 4 kompanii) z drużyną kolarzy z pułkowej kompanii rozpoznawczej i 2/28 pułku artylerii lekkiej zajął pozycję w miejscowościach Mokrsko – Komorniki. Swoje ubezpieczenia wysłał do Skomlina, Toplina i Wróblewa. I batalion 36 pp z dywizyjną kompanią kolarzy i I/28 pal (bez 2 baterii) zajął stanowiska północ Wierzbie – południe Grębień. Jego 3 kompania obsadziła południowy skraj lasu Ożarów, a kompanię kolarzy Dzietrzniki. 3/36 pp stanowił odwód dowódcy pułku i rozwinął się na południe od Wielunia^[7].
Siły główne dywizji ugrupowane były następująco: 15 pułk piechoty ze 117 dywizyjną kompanią ckm i III/28 pułku artylerii lekkiej bronił się na rubieży: Łagiewniki – Raczyn – Staw; 72 pułk piechoty z II/28 pal i 28 dywizjonem artylerii ciężkiej na rubieży: Masłowice – południowy skraj lasu Kraszkowice^[7].

Na głównej pozycji obrony Strońsko – Chrząstawa pozostał dowódca piechoty dywizyjnej, płk dypl. Broniewski. Do jej rozbudowy i zabezpieczenia wyznaczono po jednej kompanii z każdego pułku piechoty^[6].

1–2 września

Wysunięte nad granicę siły główne Armii „Łódź” nawiązały od 5.00 1 września styczność bojową z przeważającymi siłami nieprzyjaciela w całym pasie działania Armii^[8]. W dwudziestokilometrowym pasie działania 28 DP jej 36 pułk piechoty, rozwinięty w lasach na północny zachód od Praszki, odrzucił oddziały rozpoznawcze niemieckiej 18 Dywizji Piechoty i pod wieczór wycofało się przed Wieluń. Pozostałe siły dywizji, ugrupowane obronnie na północny zachód od Wielunia, były w ciągu dnia bombardowane z powietrza. Dopiero wieczorem prawoskrzydłowy 15 pułk piechoty wzmocniony II/28 pułku artylerii lekkiej odrzucił atakujące go pododdziały niemieckiej 1 DLek. pod Łagiewnikami^[9].
2 września rozpoczęła nakazany rozkazem dowódcy Armii odwrót za Wartę.

3 września

Późnym wieczorem 2 września gen. Bończa-Uzdowski otrzymał rozkaz dowódcy armii o przegrupowaniu i obsadzeniu pozycji głównej na Warcie i Widawce. Dowódca dywizji postanowił wykonać rozkaz w dwóch etapach i wyznaczył jedną rubież pośrednią na Warcie, na której większość sił dywizji miała stawiać opór do zmroku 3 września. Oddziały dywizji otrzymały następujące zadania^[10]:

• 36 pp miał pozostać do rana 3 września w rejonie Wielgia, osłonić wycofanie się sił głównych dywizji, po czym odejść na wschodni brzegu Widawki na odcinku Kalinowa – Grabno,
• III/15 pp miał zorganizować obronę w rejonie Stolca,
• 15 pp wzmocniony dywizjonem artylerii miał obsadzić pośrednią pozycję na Warcie na odcinku Burzenin – Rychłocice, o zmroku 3 września oderwać się od nieprzyjaciela i obsadzić główną pozycję obrony na Warcie i Widawce na odcinku Strońsko – Górki,
• 72 pp z dywizjonem artylerii w nocy z 2 na 3 września obsadzić pośrednią pozycję obrony na Warcie na odcinku Rychłocice – Konopnica, o zmroku oderwać się od nieprzyjaciela i obsadzić południowy odcinek dywizji na głównej pozycji obrony.

Około 23.00 dywizja rozpoczęła działania opóźniające. 72 pp wykonał marsz nocny i pierwszy osiągnął odcinek rubieży pośredniej. W tym czasie gdy III/72 pp dochodziły do Rychłocic, nieprzyjaciel zbombardował i zniszczył most na Warcie, a batalion został zaatakowany przez pancerny oddział rozpoznawczy 1 Dywizji Lekkiej i utracił znaczną część sprzętu i taboru. Wykorzystując uderzenia lotnictwa, oddziały 1 Dywizji Lekkiej w godzinach popołudniowych rozpoczęły natarcie na kierunku Rychłocic. Zaatakowany II/72 pp odparł niemieckie natarcie i do wieczora 3 września nie dopuścił do sforsowania Warty. O zmroku 72 pp oderwał się od nieprzyjaciela, ześrodkował się w lesie 3 km na wschód od Rychłocic, a w nocy przegrupował się na wschodni brzeg Widawki i obsadził południowy odcinek pasa obrony 28 DP^[11].
Z 15 pułku piechoty doszedł do Warty pod Burzeninem tylko II/15 pp. I/15 pp znajdował się w rejonie Rychłocic, natomiast III/15 pp z 6/28 pal był związany walką o Stolec. Oba te bataliony przybyły na Widawkę dopiero w nocy z 3 na 4 września i zajęły obronę w rejonie Brzeski – Grabia^[12].
Równocześnie pod Burzenin doszły kolumny 36 pułku piechoty. W związku z tym dowódca piechoty dywizyjnej rozkazał II/15 pp maszerować na Widawkę na odcinku pułku Pstrokonie – Górki, a 36 pp przejąć zadania 15 pp^[12].

4 września

Podstawowe siły 28 DP doszły na główną pozycję obrony w luźnych i przemieszanych grupach dopiero nad ranem 4 września. Szczególnie duże straty poniosły III/72 pp oraz I i III/15 pp. Dywizja ponosiła też straty od ustawicznego bombardowania lotnictwa niemieckiego i od zaskakujących uderzeń czołgów, co spowodowało przemieszanie się pododdziałów z uciekającą masą ludności cywilnej. Dlatego dywizja przejściowo obniżyła swoją gotowość bojową. Maszerujące oddziały pomieszały się z kolumnami cywilnych wozów i pogubiły się, a dowódcy utracili wpływ na przebieg marszu. Dowództwo Armii, dla wzmocnienia jej pozycji obronnych, oddało pod jej rozkazy 4 pułk piechoty z 2 DP Leg.^[13]

Po przybyciu na główną pozycję obrony często nie dowodzonych grup o różnych składach stracono sporo czasu na odszukanie się pododdziałów i ujęcie ich w system organizacyjny. Ze względu na duże przemęczenie żołnierzy dywizja była prawie niezdolna do dalszej walki. Także 4 pp z dywizjonem artylerii, który zakończył 70-kilometrowy marsz potrzebował minimum 10 godzin na odpoczynek. Według relacji jednego z oficerów dowództwa armii gen. Bończa-Uzdowski meldował, że jego dywizja jest zdemoralizowana i tak przemęczona, że nie może brać odpowiedzialności za odcinek^[14].

Działanie nieprzyjaciela spowodowały, ze Dywizja miała jednak znaczną swobodę w obsadzaniu głównej pozycji obrony. Niemiecki XIV KZmot dopiero w godzinach popołudniowych nawiązał z nią styczność ogniową. W pierwszym rzucie korpus rozwinął1 DLek. i 13 DZmot. W tej sytuacji przydzielenie 28 DP 20-kilometrowego pasa obrony Pstrokonie – Łazów wymusiło ugrupowania dywizji w jednym rzucie. Na prawym skrzydle bronił się: 15 pp, dalej 36 i 72 pp. Pułki przyjęły ugrupowanie dwurzutowe^[15]. Stanowisko dowodzenia dywizji rozwinęło się w Grabnie^[14].

Stosunek sił w pasie 28 Dywizji Piechoty^[16]

Wyszczególnienie	Wojska 28 DP	Wojska XIV KZ	Stosunek sił
Bataliony piechoty	9	13	1:1,4
Działa przeciwlotnicze	4	24	1:6
Działa przeciwpancerne	27	120	1:4,6
Działa i moździerze do ognia pośredniego	66	194	1:2,9
Granatniki 46 i 50 mm	81	126	1:1,6
Czołgi		248	0:248

Po południu w pasie obrony dywizji rozpoczęły działania pododdziały rozpoznawcze XIV KZmot. Dowódca II/15 pp ugrupował obronnie 6 kompanię w rejonie Pstrokonie – Zapolice. 36 pułk piechoty zwalczał samochody i czołgi rozpoznawcze w rejonie Widawy, a 72 pp wieczorem walczył z oddziałem rozpoznawczym. W tym czasie siły główne XIV KZmot rozwijały się w rejonach wyjściowych do natarcia^[17].

5 września

5 września na odcinku obrony dywizji niemiecki XIV Korpus zachowywał się dosyć biernie. Artyleria korpusu pokrywała silnymi nawałami ogniowymi w ciągu całego dnia pozycje obronne dywizji. Późnym wieczorem gen. Bończa-Uzdowski otrzymał rozkaz nakazujący odwrót 28 DP do rejonu Ostrów – Gucin na południowy wschód od Łaska, a stanowisko dowodzenia dywizji miał rozwinąć w Chechle. Oddziały dywizji rozpoczęły przegrupowanie dopiero o północy, pozostawiając na głównej pozycji obrony stałe ubezpieczenia^[18].

6 września

Zgodnie z otrzymanym rozkazem dywizja przegrupowywała się na odległą o 30 km rzekę Grabię w pas obrony Ldzań – Mierzączka. Po zerwaniu styczności ogniowej z XIV KZmot jej oddziały zajmowały kolejno rejony: 15 pp – las Ostrów, 36 pp – m. Mauryca i las koło Teodory, 72 pp – m. Gucin i las m. Stary Dwór. Mało operatywne dowodzenie oddziałami w czasie marszu spowodowało, że 36 pp i 72 pp przybyły za późno w nakazane rejony, ale nie przyjęły ugrupowania obronnego. Stanowisko dowodzenia dywizji rozwinęło się w odległości 10 km od pułków w m. Chechło. Nie nawiązano też łączności z sąsiednią 2 DP, której sztab stacjonował nieopodal^[19].

Około 22.00 sztab dywizji wydał rozkaz bojowy na marsz. 15 pułk piechoty miał przegrupować się i zająć obronę w zachodniej części Pabianic, a z 7 na 8 września maszerować dalej do rejonu Lipiny na zachód od Brzezin; 36 pp miał przegrupować się i zająć obronę las Góry Wolskie, zamykając kierunek Dłutów – Pabianice. III/36 pp miał zająć obronę w rejonie Petrykóz oraz nawiązać łączność z 2 DP w rejonie Lublinka, a w nocy przegrupować się w rejon Poćwiardówka – zach. Wola Cyrusowa; 72 pp o świcie 7 września miał przejść w rejon Pabianic z zadaniem osłony przegrupowania dywizji^[20].

7 września

7 września 28 DP obsadziła pozycje obronne pod Pabianicami. Zasadnicze siły dywizji broniły się na rubieży: III/36 pp z plutonem artylerii piechoty na północ od Pabianic.15 pp z II/28 pal – w pierwszym rzucie: I i III/15 pp, na zachodnim skraju Pabianic, natomiast III/15 pp w odwodzie; 36 pp (bez III/36 pp) z I/28 pal obsadził I/36 pp Bychlewo, który zamykał kierunek Dłutów – Pabianice, a II/36 pp rozmieścił w rejonie Gór Wolskich jako odwodowy. Przegrupowujący się 72 pp z III/28 pal z Gucina około południa osiągnął rejon lasów Róża – Dąbrowa. Stanowisko dowodzenia dywizji rozwinięto w Starowej Górze^[21].

Na kierunku Łask – Pabianice nacierała niemiecka 17 DP gen. Locha, w składzie której do ataku na miasto został wyznaczony słynny później pułk zmotoryzowany SS Leibstandarte Adolf Hitler. Pabianic bronił bezpośrednio 15 pułk piechoty. Walka była bardzo zacięta z dużymi stratami po obu stronach i trwała aż do godzin wieczornych. Niemcy w pewnym momencie dotarli do centrum miasta, jednak zostali odrzuceni przez polskie kontruderzenie. 15 pp utrzymał swoje pozycje, zadając Niemcom duże straty, zwłaszcza w broni pancernej. Niestety jednocześnie – po odejściu z północnego skrzydła 2 DP Leg. – w wolne miejsce weszły niemieckie oddziały i przedarły się na tyły dywizji. Na południowym skrzydle 72 pp zmuszony został do ataku pod Chechłem. Odebrał Niemcom wieś, ale w wyniku niemieckiego kontrataku poniósł takie straty, że właściwie przestał istnieć. W związku z tym dowódca 28 DP wydał rozkaz do przegrupowania dywizji, co oznaczało wycofanie oddziałów z rejonu Pabianic. 15 pp po podjęciu wieczorem odwrotu, natknął się na Niemców pod Ksawerowem i poniósł znaczne straty.

8 września

Poniesione straty w walkach oraz 40-kilometrowe przegrupowanie w rejon na zachód od Woli Cyrusowej bardzo poważnie osłabiły gotowość bojową dywizji. Po marszu dywizja przyjęła następujące ugrupowanie: 15 pp (bez rozbitego III/15 pp) z II/28 pal w godzinach popołudniowych ześrodkował się w rejonie: Dąbrówka – Jabłonów – południowy skraj Woli Cyrusowej; 36 pp z I/28 pal w rejonie: lasy na zachód od Woli Cyrusowej – Poćwiardówka – Lipiny; I/36 pp około 13.00 w rejonie Poćwiardówki; II/36 pp w godzinach popołudniowych przybył w rejon lasu Wola Cyrusowa; III/36 pp rano był w rejonie Lipin. Tutaj przybył również II/72 pp por. Rzepki, 28 dac i rozbitkowie z 30 pp. W tym czasie dowódca III/36 pp otrzymał zadanie od dowódcy dywizji: przejść do lasu Wola Cyrusowa i wesprzeć Wołyńską BK. Batalion na pole walki nie zdążył^[22].

Około godz. 15.00 oddziały niemieckiej 10 DP uderzyły na 36 pułk piechoty i Wołyńską Brygadę Kawalerii. Przemieszane bataliony 36 pp wykonały kontratak i we współdziałaniu z Wołyńską Brygadą Kawalerii załamały natarcie. Niemcy wznowili ostrzał artyleryjski, wykorzystali też uderzenia lotnicze do obezwładnienia polskich oddziałów. W tym też czasie dowódca 28 DP nakazał przemieścić stanowisko dowodzenia na wschodni brzeg Mrogi oddalając je znacznie od oddziałów dywizji. Około 17.00 gen. Bończa-Uzdowski przekazał dowodzenie rzutem bojowym dowódcy piechoty dywizyjnej płk. Broniowskiego i nakazał mu maszerować na Rawę Mazowiecką, a później na przeprawy pod Górą Kalwarią. Sam udał się do Warszawy, do gen. Rómmla^[23].

O 17.30, po uprzednim przygotowaniu artyleryjskim, niemiecka 10 DP głównymi siłami przeszła do natarcia, a oddziały 28 DP rozpoczęły działania opóźniające w kierunku na most w Kołacinie. Artyleria dywizyjna 28 DP opuściła stanowiska ogniowe na skraju lasu Wola Cyrusowa i przez Kołacin przeprawiły się na wschodni brzeg Mrogi. Dowódca II/36 pp zorganizował zbiorczy batalion o stanie osobowym około 150 żołnierzy, którym zajął obronę mostu na zachodnim brzegu Mrogi. Do 20.00 przez most w Kołacinie przeprawiły się wraz z taborami: Wołyńska Brygada Kawalerii, 28 i 30 DP. Około 22.30 II/36 pp dołączył do pułku na wschodnim brzegu Mrogi. Późno po północy do sztabu dywizji wpłynął rozkaz dowódcy GO, gen. Thommee, nakazujący przegrupowanie 28 DP do rejonu Mokrej Lewej, po marszrucie Trzcianka – Bobrowa^[24].

9 września

We wczesnych godzinach rannych rozpoczęła przegrupowanie po marszrucie: Trzcianka – Bobrowa – Chlebów – Maków – Mokra Lewa. Od wschodniego brzegu Trzcianki na odcinku około 20 km przegrupowywała się tą samą marszrutą co maszerowała 2 DP. Ze względu na duże wyczerpanie fizyczne stanów osobowych w oddziałach wystąpiło zjawisko rozpraszania się pododdziałów i kolumn marszowych. Około 10.00 większość oddziałów dywizji ześrodkowała się w lesie na południe Mokrej Lewej. W rejonie ześrodkowania oddziały wystawiły ubezpieczenia bojowe, a obronę przeciwpancerną stanowiła artyleria, którą wykorzystano do strzelania na wprost. Kwatermistrzostwo 28 DP dowiozło z płonących Skierniewic pewną ilość produktów żywnościowych. Także okoliczna ludność dostarczyła trochę żywności. Pozwoliło to na wydanie żołnierzom posiłku^[25].

Stanowisko dowodzenia 28 DP planowano rozwinąć w Woli Makowskiej. Przed Makowem w kolumnie marszowej dywizji wybuchła strzelanina. Zapadła decyzja rozwinięcia stanowiska dowodzenia w Mokrej Lewej. W nowym miejscu zebrała się tylko część oficerów sztabu^[26].

Około 17.00 9 września skład bojowy oddziałów 28 DP przedstawiał się następująco: 36 pp miał w I i II batalionie po 250 żołnierzy, a w II batalionie około 350 żołnierzy, uzbrojenie ciężkie – 7 ckm i 2 moździerze 81 mm; dowódca 72 pp zebrał 6 oficerów i około 250 żołnierzy. Z tego stanu odtworzył I/72 pp w składzie trzech kompanii, batalion ten posiadał kilka ckm, 2 działa przeciwpancerne i 2 kuchnie; 15 pp posiadał dwa bataliony po około 250 żołnierzy; kawaleria dywizyjna; 28 batalion saperów; 28 dac; z 28 pal przybyły 1 i 2 bateria (mające tylko 1 działon) oraz 3 i 9 bateria. W sumie 28 DP miała już tylko 6 słabych batalionów piechoty i około 15 dział artyleryjskich do strzelania z zakrytych stanowisk ogniowych^[26].

10 września

10 września dostała kolejny rozkaz zmiany drogi odwrotu i teraz zmierzała na Warszawę przez Grodzisk Mazowiecki i Pruszków. Jednak mimo początkowych sukcesów zabrakło jej sił, aby przebić się przez niemieckie pozycje obsadzone przez oddziały XI i XVI Korpusów Pancernych.

12 września

Nocą z 11 na 12 września dywizja dokonała 25-kilometrowego przegrupowania dywizji z lasu na zachód od Żyrardowa do Brwinowa. Dalszą drogę marszu zagrodził dywizji w rejonie Pruszkowa niemiecki 6 batalion saperów z 4 DPanc. Zajmował on dominujące fałdy terenowe, a w głębi niemieckiego kordonu były ześrodkowane główne siły 4 DPanc. Na południe od 28 DP, w rejonie Nadarzyna i Siestrenia, ześrodkowała się niemiecka 31 DP^[27].
O świcie awangarda 30 DP w składzie III/36 pp i pluton artylerii piechoty wkroczyła do Brwinowa. Tu została zatrzymana ogniem ckm z rejonu dworca kolejowego. W tej sytuacji dowódca 36 pp, ppłk Ziemski, rozwinął I i II/36 pp i z marszu przeszedł do natarcia. I/36 pp mjr. Piekarniaka nacierał wzdłuż zabudowań, a II/36 pp mjr. Kuleszy wzdłuż toru kolejowego. Około 6.30 pułk zajął Brwinów^[28].

Wykorzystując sukces, dowódca dywizji płk dypl. Broniowski, zdecydował rozwinąć natarcie dywizji w kierunku Pruszków – Włochy w celu osiągnięcia Warszawy. W pierwszym rzucie nakazał nacierać 36 pp wzmocnionym kompanią 72 pp. 15 pp miał osłaniać natarcie 36 pp z kierunku zachodniego, a po opanowaniu Parzniewa przesuwać wzdłuż toru kolejowego ubezpieczając 36 pp z kierunków Milanówka i Podkowy Leśnej. O 8.00 dowódca 36 pp, ppłk dypl. Ziemski postawił dowódcom batalionów zadania bojowe. Pułk przyjął dwurzutowe ugrupowanie bojowe^[29]. I/36 pp jako prawoskrzydłowy miał nacierać na Helenów, a następnie południowym skrajem Pruszkowa. II/36 pp jako lewoskrzydłowy uderzał na Parzniew i dalej na dworzec w Pruszkowie. Drugi rzut stanowić miał III/36 pp z podporządkowaną kompanią 72 pp^[30].
W czasie organizacji natarcia na stanowisko dowodzenia 28 DP przyjechał dowódca GO, gen. Thommee. Uzupełnił on rozkaz dowódcy dywizji o stwierdzenie: w wypadku nieudania się akcji dywizji przebicia się na Warszawę wycofać się do lasów Puszczy Kampinoskiej, skąd przewiduje się przejście ewentualnie do Modlina. Jeżeli to będzie możliwe, oderwanie się od npla i przejście do Puszczy Kampinoskiej wykonać dopiero pod osłoną nocy^[31].

Około 9.30 bataliony 36 pp uderzyły na pozycje 6 batalion saperów niemieckiej 4 DPanc. Ze względu na brak odpowiedniego wsparcia artyleryjskiego, ich natarcie zostało załamane^[32]. Około 13.00 w rejon Helenowa przybył oddział niemieckiej piechoty zmotoryzowanej, a około 15.30 z rejonu Pruszkowa ruszyło niemieckie natarcie na Brwinów. Żołnierze 4/36 pułku po ciężkiej walce dostali się do niewoli. Kolejne uderzenia Niemców spowodowały, ze polska dywizja znalazła się w półokrążeniu. Dowódca dywizji zdecydował sie na marsz w kierunku: Błonie, Puszcza Kampinoska i Modlin. Około 21.30 w rejonie folwarku Brwinów ześrodkowała się mocno wykrwawiona 28 DP w składzie: 36 pp mający w I i II batalionie po 150 żołnierzy, a w II batalionie tylko 40 żołnierzy; z 15 pp przybył jedynie I batalion w sile około 200 żołnierzy, a z 72 pp około 50 żołnierzy. Wydany został rozkaz: Pozostawić wszystkie tabory, jaszcze, samochody itp., a tylko z ludźmi i najbliższymi taborami resztki naszej 28 DP mają wycofać się na Błonie i dalej do Puszczy Kampinoskiej [...] . 36 pp maszeruje w straży przedniej, którą osobiście prowadzi dowódca 36 pp. Wymarsz 28 DP około godz. 22.45^[33].

13 września zmieniła kierunek odwrotu na Modlin, gdzie – po dotarciu następnego dnia – jej oddziały obsadziły odcinek „Pomiechówek”. Dopiero 19 września do Modlina dotarł 15 pp. 28 DP uczestniczyła w obronie Twierdzy Modlińskiej do jej kapitulacji 29 września.

Obsada personalna Kwatery Głównej 28 DP

• dowódca dywizji – gen. bryg. Władysław Bończa-Uzdowski
• oficer ordynansowy – ppor. rez. Tadeusz Poniatowski
• I dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Stefan Broniowski
• II dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Aleksander Wacznadze
• oficer sztabu dowódcy piechoty dywizyjnej – mjr piech. Władysław Naprawa (od 8 do 15 IX szef sztabu)
• dowódca artylerii dywizyjnej – płk art. dr Włodzimierz Dembiński
• oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – kpt. Alojzy Zakrzewski
• oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – kpt. adm. (art.) Bolesław Jan Ostrowski †1940 Katyń^[34]
• oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – kpt. Jan Stanisław Kostka
• dowódca saperów – kpt. Józef Solecki
• szef sztabu – ppłk dypl. Albin Habina (do 8 IX i od 16 IX)
• oficer operacyjny – kpt. dypl. Jan Ksawery Rześniowiecki
• pomocnik oficera operacyjnego – kpt. art. Henryk Chocianowicz
• oficer informacyjny – kpt. adm. (piech.) Wacław Bagiński
• pomocnik oficera informacyjnego – por. Stefan Feliks Siliński
• dowódca łączności – kpt. René Marian Maksymilian Machalski
• kwatermistrz – kpt. dypl. Aleksander Żmichowski (12 IX ranny w Brwinowie)
• pomocnik kwatermistrza – kpt. Stanisław Dutkiewicz †12 IX 1939 Brwinów
• szef służby zdrowia – mjr lek. dr Tadeusz Radwański
• szef służby uzbrojenia – kpt. uzbr. Teodor Winiarczyk (niemiecka niewola^[35] )
• szef służby intendentury – kpt. int. z wsw inż. Jan Ogarzewski (Armia Krajowa)
• dowódca taborów i szef służby taborowej – kpt. tab. Antoni Bogusław Konopko (niemiecka niewola^[35] )
• szef służby sprawiedliwości – mjr aud. dr Józef Mitowski
• szef służby duszpasterstwa – kpl. rez. ks. Edward Frąckowiak
• komendant Kwatery Głównej – mjr piech. st. sp. Adam Nebelski †29 V 1943 Warszawa^[35] 

Planowana organizacja wojenna 28 DP w kampanii wrześniowej. W nawiasach podano nazwy jednostek mobilizujących.

• Kwatera Główna 28 Dywizji Piechoty
• 15 pułk piechoty (Dęblin)
• 36 pułk piechoty (Warszawa)
• 72 pułk piechoty (Radom)
• 28 pułk artylerii lekkiej (Zajezierze k. Dęblina)
• 28 dywizjon artylerii ciężkiej
• 28 batalion saperów
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A nr 28 – por. Marian Ostaszewski
• kompania telefoniczna 28 DP
• pluton łączności Kwatery Głównej 28 DP
• pluton radio 28 DP
• drużyna parkowa łączności 28 DP
• szwadron kawalerii dywizyjnej nr 28 – mjr Jan K. Motz
• kompania kolarzy nr 13 (36 pp) – por. Anatol Trusow
• samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 14 (15 pp)
• kompania sanitarna nr 103 – dowódca plutonu – ppor. lek. Tadeusz Jankowski
• park intendentury nr 103

Dowódcy dywizji

• gen. bryg. Mieczysław Norwid-Neugebauer (7 VIII 1921 – 10 XII 1923 → szef Departamentu VII M.S.Wojsk^[36].)
• płk piech. Bolesław Kraupa (10 XII 1923 – 15 III 1924)
• gen. dyw. Kazimierz Dzierżanowski (III 1924 – 20 X 1925)
• gen. bryg. Tadeusz Ludwik Piskor (23 X 1925 – 19 VI 1926 → szef Sztabu Generalnego^[37])
• gen. bryg. Romuald Dąbrowski (9 VIII 1926^[38] – 17 III 1927)
• gen. bryg. Władysław Bończa-Uzdowski (17 III 1927 – 30 IX 1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk piech. Bolesław Zaleski (1921 – 31 X 1921)
• płk piech. Romuald Dąbrowski (1 XII 1923^[39] – 9 VIII 1926 → dowódca 28 DP)
• płk piech. Romuald Żurakowski (21 VIII 1926^[40] – 3 VIII 1931 → pomocnik dowódcy OK I ds. uzupełnień^[41])
• płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz (3 VIII 1931 – III 1938 → dowódca 26 DP)
• płk dypl. Stefan Broniowski (III 1938 – IX 1939)

II dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk dypl. Aleksander Wacznadze

Szefowie sztabu

• mjr SG Mieczysław Mozdyniewicz (IX 1921 – 15 X 1923 → Oddział I SG)
• mjr / ppłk SG Franciszek Dudziński (15 X 1923 – 5 I 1926 → szef Oddziału Wyszkolenia Sztabu DOK I)
• ppłk SG Feliks Kwiatek (1 I – 24 X 1926 → Oddział I SG)
• mjr SG Józef Sierosławski (24 X 1926^[42] – 31 X 1928 → PUWFiPW)
• mjr dypl. piech. Adam Rudnicki (31 X 1928 – 28 I 1931 → dowódca baonu w 57 pp)
• mjr dypl. piech. Jan Grudzień (26 III 1931^[43] – 1 X 1932 → dyspozycja szefa SG^[44])
• mjr dypl. piech. Stefan Loth (1 XI 1932 – 7 VI 1934 → GISZ)
• mjr dypl. art. Józef Kaiser (od VI 1934)
• ppłk dypl. piech. Albin Habina (23 X 1937 – IX 1939)
• mjr piech. Władysław Naprawa (8–15 IX 1939)

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji^[4][b]:

Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca dywizji	gen. bryg. Władysław Bończa-Uzdowski
dowódca piechoty dywizyjnej	płk dypl. piech. mgr Stefan Broniowski
dowódca artylerii dywizyjnej	płk art. dr Włodzimierz Dembiński
szef sztabu	ppłk dypl. Albin Habina
I oficer sztabu	kpt. dypl. Aleksander Żmichowski
II oficer sztabu	kpt. adm. (piech.) Wacław Bagiński
komendant rejonu PW konnego	mjr kaw. Mieczysław Badowski
dowódca łączności	mjr łączn. Wacław Walknowski
oficer taborowy	kpt. tab. Antoni Bogusław Konopko
oficer intendentury	kpt. int. inż. Jan Ogarzewski

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[46]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Kuliński Tadeusz Stanisław	podporucznik rezerwy	inżynier elektryk		Charków
Szerszeniewicz Michał Jan[47]	kapitan	żołnierz zawodowy	(e)	Charków

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Убиты в Катыни. Книга Памяти польских военнопленных - узников Козельского лагеря НКВД, расстрелянных по решению политбюро ЦК ВКП(б) от 5 марта 1940 года. Лариса Еремина (red.). Москва: Общество «Мемориал» – Издательство «Звенья», 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Marian Porwit: Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. T. I, II, III. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1983. ISBN 83-11-06793-7.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.

• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-04-19].