Ła-11

Ła-11

Ła-11 w barwach indonezyjskich
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	Ławoczkin
Typ	Samolot myśliwski
Konstrukcja	Metalowa
Załoga	1 osoba
Historia
Data oblotu	maj 1947
Lata produkcji	1947–1951
Wycofanie ze służby	1959
Liczba egz.	1232
Dane techniczne
Napęd	1 x silnik gwiazdowy 14-cylindrowy ASz-82 FN
Moc	1381 kW (1880 KM)
Wymiary
Rozpiętość	9,8 m
Długość	8,62 m
Wysokość	2,8 m
Powierzchnia nośna	17,59 m²
Masa
Własna	2770 kg
Startowa	3730 kg maks. 3996 kg
Zapas paliwa	1100 l
Osiągi
Prędkość maks.	674 km/h
Wznoszenie maks. w locie poziomym	13,8 m/s
Pułap praktyczny	10 250 m
Zasięg	2535 km maks.
Dane operacyjne
Uzbrojenie
3 działka 23 mm NS-23S (75 pocisków na działko)
Użytkownicy
ZSRR,  Chiny,  Korea Północna
Multimedia w Wikimedia Commons

Ła-11 (ros. Ла-11) – radziecki jednosilnikowy, jednomiejscowy samolot myśliwski dalekiego zasięgu, powstały w biurze konstrukcyjnym S.A. Ławoczkina po II wojnie światowej. Był rozwinięciem myśliwca Ła-9 i ostatnim myśliwcem o napędzie tłokowym w lotnictwie radzieckim. Wyprodukowano 1232 sztuk Ła-11.

Samolot Ła-11 był ostatnim stadium rozwoju myśliwców z napędem tłokowym konstrukcji S. Ławoczkina (ŁaGG-3, Ła-5, Ła-7, Ła-9). Do Ła-7 włącznie miały one konstrukcję całkowicie drewnianą. Już po II wojnie światowej powstał samolot Ła-9, będący rozwinięciem Ła-7, o konstrukcji całkowicie metalowej (oznaczenie fabryczne „130”). Oprócz zmiany konstrukcji, kabina stała się bardziej przestronna i znacznie wzmocniono uzbrojenie, z 3 działek 20 mm do 4 działek 23 mm. Silnik natomiast pozostał ten sam (ASz-82FN o mocy 1850 KM)^[1].

Jeszcze przed skierowaniem Ła-9 do produkcji, Rada Ministrów ZSRR zleciła 18 października 1946 biuru Ławoczkina OKB-301 w Chimkach opracowanie bardziej uniwersalnego myśliwca o większym zasięgu, nadającego się do dalekiego eskortowania bombowców. W efekcie, w maju 1947 oblatano samolot „134”, oznaczony też Ła-9M (nie posiadający jeszcze powiększonych zbiorników paliwa), a w czerwcu 1947 oblatano drugi prototyp „134D” w docelowej konfiguracji^[2]. Konstrukcja pozostała podobna, do Ła-9; widoczną różnicą stało się przeniesienie chłodnicy oleju spod kadłuba (jak w Ła-7 i Ła-9) do dolnej części powiększonej osłony silnika, o eliptycznym przekroju, z wlotem w formie półksiężyca^[2]. Zwiększono zapas paliwa (z 825 do 1100 l) i oleju, ograniczając uzbrojenie do 3 działek 23 mm^[2]. Wobec zwiększonej o 571 kg masy, samolot otrzymał większe koła podwozia. W celu zwiększenia komfortu pilota w długotrwałych lotach, otrzymał on wygodniejszy fotel z podłokietnikami i pisuar^[2]. Próby państwowe samolotu zakończono 22 sierpnia 1947. Co prawda prototyp nie osiągnął zakładanej prędkości, a manewrowość z pełnym zapasem paliwa była słaba, lecz został ogólnie oceniony jako zadowalający i skierowany do produkcji pod oznaczeniem Ła-11. Przy mniejszej ilości paliwa, jego zachowanie w locie było podobne do Ła-9^[3].

Produkcja rozpoczęła się w 1947 w fabryce nr 21 w Gorkim, pod oznaczeniem fabrycznym „wyrób 51” (izdielie 51)^[4]. W toku produkcji, prowadzonej równolegle z Ła-9, wprowadzano drobne zmiany. Od 4. serii wprowadzono podgrzewaną instalację przeciwoblodzeniową skrzydeł i usterzenia^[4]. Nad kabiną zaczęto montować fotokarabin S-13 w wystającej obudowie (wczesne samoloty miały amerykański fotokarabin Fairchild w prawym skrzydle)^[4]. W 1947 wyprodukowano 100 samolotów, w 1948 – 650, po czym przerwano produkcję^[5]. Z powodu małej długotrwałości lotu wczesnych myśliwców odrzutowych, wytwarzanie Ła-11 podjęto jednak na nowo, choć w mniejszych seriach - w 1949 zbudowano 150, tyle samo w kolejnym roku i w 1951 ostatnie 182 – łącznie 1232 samoloty^[5]. Część egzeplarzy zbudowano w wersji szkolnej oznaczonej jako Ła-11UTI^[6]

Od lata 1949 samoloty zaczęły otrzymywać wyposażenie do lądowania bez widoczności (system USP-48). Modyfikacje jednak prowadziły do zwiększenia masy samolotu i pogorszenia osiągów^[5].

W drugiej połowie 1950 roku 100 myśliwców przebudowano na samoloty rozpoznawcze, montując aparat fotograficzny AFA-BA40 na ruchomej podstawie. Ponadto, zwykłe myśliwce mogły pełnić zadania rozpoznawcze dzięki etatowemu wyposażeniu w aparat AFA-IM do zdjęć pionowych za kabiną pilota^[5]. W 1948 prowadzono próby samolotu z podwoziem na odrzucanych nartach, którego koncepcja była rozwijana na wypadek zniszczenia lotnisk w ataku jądrowym; otrzymał on również śmigło WISz-107RE z odwracalnym wektorem ciągu dla sprawniejszego hamowania^[7]. Koncepcja ta jednak nie została wdrożona w praktyce. Prototyp „134D” testowano także z dodatkowymi nieodrzucanymi zbiornikami paliwa po 116 l na końcówkach skrzydeł^[8].

Wojskowe próby Ła-11 odbywały się w 176 pułku myśliwskim (176 IAP) stacjonującym pod Moskwą. Następnie samoloty zaczęły wchodzić na wyposażenie jednostek Radzieckich Sił Powietrznych (WWS), obrony powietrznej kraju (PWO) oraz marynarki wojennej^[9]. Typ otrzymał nazwę Fang w kodzie NATO^[10]. Oprócz zadań eskortowania bombowców, Ła-11 był wykorzystywany jako myśliwiec przechwytujący dalekiego zasięgu, co było szczególnie istotne nad rozległymi obszarami Syberii. W 1948 prowadzono próby startu i lądowania samolotów na krach na Dalekiej Północy^[9].

Samoloty tego typu, były uczestnikami kilku incydentów. W nocy 16/17 maja 1949 jeden Ła-11 został uprowadzony przez pilota do Szwecji, gdzie został uszkodzony przy lądowaniu^[11]. 8 kwietnia 1950 Ła-11 z 30. Gwardyjskiego Pułku Myśliwskiego (GIAP) zestrzeliły nad Bałtykiem, w rejonie Libawy, amerykański samolot rozpoznawczy PB4Y Privateer z dywizjonu VP-6^[11]. 6 listopada 1951 Ła-11 z 88 GIAP Floty Pacyfiku zestrzeliły nad radzieckimi wodami terytorialnymi, samolot patrolowy P2V Neptune z dywizjonu PV-6 (piloci Ła-11 w obu wypadkach zostali odznaczeni Orderem Czerwonego Sztandaru)^[11]. Według źródeł rosyjskich, w maju 1950 dwa Ła-11 stoczyły nad Cieśniną Beringa walkę z dwoma amerykańskimi myśliwcami P-51 Mustang. Zakończyła się ona uszkodzeniem jednego samolotu po każdej ze stron^[11]. W lotnictwie radzieckim Ła-11 służyły do 1955^[12].

W ramach radzieckiej pomocy wojskowej, 40 Ła-11 z 351 IAP, noszących chińskie znaki rozpoznawcze, osłaniało od marca 1950 przestrzeń powietrzną Chińskiej Republiki Ludowej w rejonie Szanghaju, walcząc z samolotami Kuomintangu (Tajwanu) i stacjonując w Xuzhou. Według źródeł rosyjskich, 13 i 14 marca 1950 zestrzeliły one dwa bombowce B-25, wykonujące misje rozpoznawcze, a 4 kwietnia kpt. N. Gużow zestrzelił dwa myśliwce P-51 Mustang^[13]. Od lipca do października 1950 pułk zajmował się szkoleniem na Ła-11 pilotów chińskich, po czym pozostawił w Chinach samoloty i powrócił do ówczesnej bazy radzieckiej Dalnyj^[13].

13 czerwca 1951 351. IAP pod dowództwem ppłk. I. Jefimowa, przerzucono do toczącej wojnę Korei Północnej. Ze względu na słabsze osiągi od myśliwców odrzutowych, a z drugiej strony dobre wyposażenie nawigacyjne i długotrwałość lotu, używano ich tam jako myśliwców nocnych, pomimo braku wyposażenia w radar^[13]. 12 października i 16 listopada 1951 Ła-11 zestrzeliły amerykańskie bombowce B-26 Invader, a 15 maja 1952 samolot rozpoznawczy RB-26^[13]. Ponadto zestrzelono jeszcze jeden B-26^[12]. Piloci usiłowali także przechwytywać bombowce Boeing B-29 Superfortress, lecz z uwagi na ich duży pułap i prędkość, jedynie uszkodzili dwa samoloty^[13]. Radzieckie Ła-11 z 351 IAP działały nad Koreą do lata 1953, wykonując 688 lotów^[12].

Oprócz służby w ramach radzieckiej pomocy wojskowej, 223 Ła-11 przekazano w 1950 lotnictwu Chińskiej Republiki Ludowej^[12]. W 1951 jeden pułk chińskich Ła-11 z 2. Dywizji w składzie 36 maszyn (30-31 sprawnych) przebazowano do Korei Północnej w ramach pomocy chińskiej. Oprócz tego, Ła-11 posiadała dwupułkowa 8. Dywizja lotnictwa. Chińskie Ła-11 w Korei były użyte m.in. 6 i 30 listopada 1951 w osłonie bombowców Tu-2 atakujących wyspy u ujścia Yalu Jiang. Podczas tej drugiej akcji doszło do walk z amerykańskimi odrzutowcami F-86 Sabre, w której Chińczycy stracili 4 bombowce i 3 Ła-11, uszkadzając jeden F-86 (zestrzelenia dwóch dalszych F-86 nie potwierdzają Amerykanie)^[14].

Podczas dalszych operacji, w 1952 Amerykanie zgłosili zestrzelenie tylko jednego Ła-11 (20 czerwca, przez F-86)^[12]. Ła-11 zostały następnie skierowane głównie do operacji nocnych i intensywność walk z ich udziałem zmniejszyła się. Według meldunków amerykańskich, 31 marca 1953 myśliwiec F-94B zestrzelił w nocy jeden Ła-11^[12]. Po zakończeniu działań w Korei, Ła-11 pozostały na uzbrojeniu lotnictwa chińskiego do 1959. M.in. w styczniu 1955 wspierały one działania przeciw przybrzeżnym wyspom pozostającym pod władzą rządu na Tajwanie^[12].

Część Ła-11 lotnictwa chińskiego została przekazana Korei Północnej^[12]. W połowie lat 50. pewna kolejna partia została także przekazana Indonezji, gdzie używane były już głównie do szkolenia^[12].

Ła-11 odpowiadał ogólnie najlepszym myśliwcom zachodnim końcowego okresu II wojny światowej, które jednakże powstawały kilka lat wcześniej. Jego zasięg maksymalny i prędkość w niewielkim stopniu ustępowały rekordzistom pod tym względem – P-51D Mustang i P-47D Thunderbolt, przy tym Ła-11 był konstrukcją znacznie od nich lżejszą. Należy zaznaczyć, że nie mógł on jednak przenosić dodatkowych zbiorników paliwa. Według radzieckich prób porównawczych, do wysokości 5000 m Ła-11 przewyższał Mustanga w manewrowości, lecz ustępował mu na większych wysokościach; miał przy tym mniejszy pułap praktyczny^[15]. Podczas prób prototypów oceniano, że Ła-11 nie nadaje się do skutecznego prowadzenia walk na wysokościach ponad 7000 m, a jego manewrowość jest ograniczona^[3].

Powojenne myśliwce zachodnie z silnikiem tłokowym Grumman F8F Bearcat i Hawker Sea Fury były szybsze od Ła-11, zwłaszcza na średnich i dużych wysokościach, dysponując znacznie mocniejszymi silnikami, niż wywodzący się z połowy wojny ASz-82FN. Były one jednak znacznie cięższe, przy tym Sea Fury miał znacznie mniejszy zasięg^[15]. Zaletą Ła-11 było silne uzbrojenie strzeleckie, przewyższające większość myśliwców z napędem tłokowym tego okresu, a dzięki większemu kalibrowi, porównywalne z 4 działkami 20 mm Sea Fury^[15]. Z drugiej strony, Ła-11 w odróżnieniu od konstrukcji zachodnich, nie był przystosowany do przenoszenia bomb.^{[potrzebny przypis]}

Wolnonośny dolnopłat o konstrukcji i poszyciu całkowicie metalowym. Kadłub półskorupowy, o przekroju owalnym, kryty blachą duraluminiową. Statecznik pionowy połączony integralnie z kadłubem. Kabina kryta, z nieruchomym trzyczęściowym wiatrochronem z przednią płaską szybą pancerną grubości 60 mm. Środkowa część osłony odsuwana do tyłu, tylna część przeszklona, przechodząca w owiewkę. Za siedzeniem pilota płyta pancerna, a za jego głową szyba pancerna grubości 73 mm^[16].

Płat o profilu laminarnym, trzyczęściowy, jednodźwigarowy, kryty duraluminium. Klapy na krawędzi spływu. Stery kryte płótnem. Podwozie samolotu klasyczne, podwozie główne chowane w skrzydła w kierunku do wewnątrz, kółko ogonowe chowane do kadłuba i zakrywane klapami^[16]. Koła z oponami o rozmiarze 660 × 160 mm^[16].

Silnik ASz-82FN w układzie podwójnej gwiazdy, 14-cylindrowy. Śmigło trójłopatowe o nastawnym skoku WISz-105W-4 średnicy 3,1 m. Pięć zbiorników paliwa w centropłacie i skrzydłach o pojemności 1100 l (normalny zapas paliwa 700 l, bez paliwa w zbiornikach w zewnętrznych częściach płata)^[17]. Zbiornik oleju o pojemności 63 l (normalny zapas 50 l). Chłodnica oleju OP-812 w dolnej części osłony silnika^[17].

Wyposażenie: radiostacja RSI-6, system lądowania bez widoczności USP-48 (radiokompas ARK-5, radiowysokościomierz RW-2, odbiornik sygnałów naprowadzania MRK-48, kompas EGDM-3) (na wczesnych samolotach zamiast systemu USP-48 radiopółkompas RPKO-10M), nadajnik aparatury rozpoznawczej swój-obcy CSz-3M^[17]. Instalacja przeciwoblodzeniowa: nagrzewnica benzynowa BO-20 zewnętrznych części skrzydeł, nagrzewnica elektryczna krawędzi natarcia usterzenia poziomego, spryskiwacze spirytusowe łopat śmigła i przedniej szyby^[4].

Uzbrojenie: trzy działka automatyczne NS-23S kalibru 23 mm w nosowej części kadłuba, synchronizowane ze śmigłem (dwa w górnej części kadłuba i jedno w lewej). Zapas amunicji - łącznie 225 nabojów. Celownik kolimatorowy ASP-1N. Fotokarabin S-13^[10].

• Samolot myśliwski Ła-11. „Skrzydlata Polska”. 26/1984, 24 czerwca 1984. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• (ros.) W.R. Kotielnikow, M.W. Orłow, N.W. Jakubowicz: Istriebitiel Ła-11, Awiakollekcja 9/2009

• Zdjęcia i opis