Pałac chanów krymskich

Kompleks pałacowy Chanów krymskich
Państwo	Rosja; / Ukraina
Republika	Republika Krymu; / Autonomiczna Republika Krymu
Miejscowość	Bakczysaraj
Adres	Riechnaja 133
Styl architektoniczny	Architektura islamu
Rozpoczęcie budowy	I poł. XIV w
Zniszczono	1736 – pożar, odbudowany przez Selameta II Gireja
Pierwszy właściciel	Sahib I Girej
	Położenie na mapie Krymu Kompleks pałacowy Chanów krymskich
	44°44′55″N 33°52′55″E/44,748611 33,881944
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 18 maj 2024, była oparta na tej wersji.

Kompleks pałacowy chanów krymskich w Bakczysaraju – pałac, miejsce zamieszkania większości chanów krymskich oraz centrum władzy Chanatu Krymskiego.

Kompleks otoczony murami znajduje się na lewym brzegu rzeki Churuk-Su i składa się z dwóch bram, Wielkiego Meczetu Chan-Dżami, pałacu głównego, wieży Sokoła, cmentarza chanów, haremu, ogrodów perskich oraz innych zabudowań. Obecnie terytorium pałacu z ogrodami zajmuje około 4,3 hektara, co stanowi mniej niż 25% pierwotnej powierzchni^[1]. Jest jednym z trzech muzułmańskich kompleksów pałacowych zachowanych w Europie. Dwa pozostałe to Topkapı w Stambule oraz Alhambra w Granadzie. Od XVIII wieku pałac był miejscem m.in. wypoczynku rosyjskiej rodziny carskiej.

W 2003 roku pałac został wpisany na ukraińską listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Ukraina zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia powstania

Pałac został zbudowany w pierwszej połowie XVI wieku przez jeńców pojmanych w czasie wypraw Tatarów na ziemie Rusi oraz obecnej Ukrainy na rozkaz ówczesnego chana Sahiba I Gireja. Prace prowadzone były pod nadzorem osmańskich, perskich oraz włoskich architektów. Wraz z tworzeniem pałacu chan rozpoczął budowę całego miasta Bakczysaraj jako nowej stolicy. Budowę kompleksu zapoczątkowano najprawdopodobniej w 1532 roku. Pierwszym stawianym obiektem był Wielki Meczet Chan-Dżami, który do XVII wieku nazywany był Meczetem Chana Sahib Gireja^[2]. Kompleks był wielokrotnie przebudowywany, prawie każdy z chanów zmieniał jego część, dobudowywał nowe lub burzył i budował od nowa inne budynki. W 1736 roku duża część kompleksu została zniszczona przez pożar. Współczesny kształt zachował się właśnie z tego okresu, odbudowy pałacu i większości budynków przez chana Selameta II Gireja.

Po upadku Chanatu

W 1774 roku, w wyniku podpisanych porozumień pomiędzy Rosją a Turcją (Traktat w Küczük Kajnardży), Chanat krymski stał się w zasadzie rosyjskim protektoratem. W 1783 roku Rosja zaanektowała Krym. Ostatni chan Şahin Girej opuścił pałac i udał się na emigrację. Kompleks przeszedł na własność rosyjskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w której pozostawał do 1917 roku^[1]. Pałac był wtedy w zasadzie niedostępny, ponieważ był odwiedzany przez członków rodziny carskiej. 20 maja 1787 roku odwiedziła go Katarzyna II Wielka^[3]. Przebywała w nim trzy dni. W związku z jej przyjazdem przebudowano część pałacu i sprowadzono meble oraz dzieła sztuki z Rosji. W późniejszych latach w pałacu bywali też inni członkowie rodziny carskiej. Między innymi w 1818 roku Aleksander I Romanow, w 1837 roku Aleksander II Romanow, a także Mikołaj II Romanow. W okresie wojny krymskiej (1854–1855) w pałacu znajdował się szpital polowy, w którym częste wizyty składał Nikołaj Pirogow^[1].

Wielcy poeci a kompleks pałacowy chanów krymskich

7 września 1820 roku kompleks pałacowy odwiedził Aleksandr Puszkin. Z jego wizytą związana jest legenda, wedle której Puszkin ułożył dwie róże, białą i czerwoną, w Fontannie łez. Rezultatem jego pobytu w Bachczysaraj było wydanie w 1824 roku Fontanny Bakczysaraju (Бахчисарайского фонтана). Adam Mickiewicz odwiedził miasto i pałac na jesieni 1825 roku. Kilka z sonetów krymskich wydanych w 1826 roku – Bakczysaraj, Bakczysaraj w nocy, Grób Potockiej, Mogiły haremu – opisuje pałac i miasto^[4].

Kompleks pałacowy jako muzeum

Pierwsze muzeum w kompleksie pałacowym zostało otwarte w 1908 roku. W czasie rewolucji w 1917 roku lokalne władze miały kilka pomysłów na wykorzystanie kompleksu pałacowego dla ludu. Jednak dzięki staraniom tatarskiego artysty Huseina Bodanińskiego, który przekonał władze prowincji, w pałacu zorganizowano Muzeum Historii i Kultury Tatarów krymskich. W 1955 roku nazwa muzeum zostało zmienione na muzeum historyczno-archeologiczne, a w 1979 roku na muzeum historyczno-architektoniczne. Od lat 30. XX wieku w kompleksie pałacowym prowadzone są prace konserwatorskie^[1]. W 1991 roku w nowo powstałej Ukrainie został utworzony bachczysarajski państwowy, historyczno-kulturalny zespół muzealny. W jego skład wchodzą m.in. Muzeum Historii i Kultury Tatarów Krymskich (właściwy pałac), Muzeum Malarstwa, Muzeum Etnograficzne. W 2003 roku rozpoczęto nowy etap przywracania pałacu do jego pierwotnego stanu. Prowadzone są prace pod ścisłym nadzorem konserwatorskim.

Lista UNESCO

W 2003 roku pałac został wpisany na ukraińską listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Ukraina zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[5].

Na początku października 2018 rada wykonawcza UNESCO zdecydowało o powołaniu misji, która ma skontrolować stan dziedzictwa kulturowego na okupowanym przez Rosjan Krymie. Według władz Ukrainy Rosjanie niszczą zabytki na półwyspie, zwłaszcza związane z historią Tatarów krymskich, w tym pałac chanów, niszczony pod pretekstem restauracji. Ukraina prowadzi śledztwo w sprawie tych prac restauracyjnych. Efekty monitoringu mają być przedstawione w październiku 2019^[6]. W październiku 2019 komisja UNESCO poinformowała o przedłużeniu o rok badań nad stanem dziedzictwa kulturowego na Krymie^[7].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Oleksa HAIWORONSKI: Khan Palace in Bakhchisaray – SHORT HISTORY OF THE PALACE. [w:] Bakhchisaray Historical and Cultural State Preserve [on-line]. [dostęp 2019-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-11)]. (ang.).
↑ Oleksa HAIWORONSKI: Khan Palace in Bakhchisaray – THE BIG KHAN MOSQUE. [w:] Bakhchisaray Historical and Cultural State Preserve [on-line]. [dostęp 2019-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-24)]. (ang.).
↑ Бахчисарай – виртуальная экскурсия. [w:] Туристическая планета Крым [on-line]. [dostęp 2009-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-03)]. (ros.).
↑ Informacje ogólne o sonetach A. Mickiewicza. [w:] Lektury [on-line]. [dostęp 2009-08-20].
↑ UNESCO: Bagçesaray Palace of the Crimean Khans. [dostęp 2019-01-26]. (ang.).
↑ UNESCO rozpocznie monitoring na Krymie. Chodzi o dziedzictwo kulturowe. [w:] Polskie Radio [on-line]. 2018-10-10. [dostęp 2019-01-26]. (pol.).
↑ news.allcrimea.net: Unesko na god prodolzhila monitoring situatsii v Krymu. [dostęp 2019-10-26].

Bibliografia

Artur Grossman: Krym Półwysep rozmaitości ... oraz Lwów, Kijów, Odessa. Kraków: Wydawnictwo Bezdroża, 2007. ISBN 978-83-60506-27-1. (pol.).
The Khan’s Palace Pałac Chanów. СВИТ, 2008. (ang. • pol.).
Жемчужина Крым: Бахчисарайский дворец. [dostęp 2009-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (3 kwietnia 2019)]. (ros.).
Крымский Берег: Ханский дворец в Бахчисарае. [dostęp 2009-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 maja 2009)]. (ros.).

[:0-1] Oleksa HAIWORONSKI: Khan Palace in Bakhchisaray – SHORT HISTORY OF THE PALACE. [w:] Bakhchisaray Historical and Cultural State Preserve [on-line]. [dostęp 2019-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-11)]. (ang.).

[:1-2] Oleksa HAIWORONSKI: Khan Palace in Bakhchisaray – THE BIG KHAN MOSQUE. [w:] Bakhchisaray Historical and Cultural State Preserve [on-line]. [dostęp 2019-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-24)]. (ang.).

[:2-3] Бахчисарай – виртуальная экскурсия. [w:] Туристическая планета Крым [on-line]. [dostęp 2009-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-03)]. (ros.).

[:3-4] Informacje ogólne o sonetach A. Mickiewicza. [w:] Lektury [on-line]. [dostęp 2009-08-20].

[:5-5] UNESCO: Bagçesaray Palace of the Crimean Khans. [dostęp 2019-01-26]. (ang.).

[:4-6] UNESCO rozpocznie monitoring na Krymie. Chodzi o dziedzictwo kulturowe. [w:] Polskie Radio [on-line]. 2018-10-10. [dostęp 2019-01-26]. (pol.).

[:6-7] ws.allcrimea.net: Unesko na god prodolzhila monitoring situatsii v Krymu. [dostęp 2019-10-26].

[1]