Kanon Ptolemeusza

Kanon Ptolemeusza, zwany też Kanonem królów – lista wymieniająca w porządku chronologicznym imiona i długość panowania władców Babilonii i Egiptu używana przez astronoma Ptolemeusza z Aleksandrii (II w. n.e.) do datowania zjawisk astronomicznych. Jedno z ważniejszych źródeł w badaniach nad chronologią starożytnego Bliskiego Wschodu^[1].

Kanon Ptolemeusza jest w zasadzie kompilacją dwóch list. Pierwsza z nich, powstała w oparciu o informacje pochodzące ze źródeł babilońskich, zawiera imiona i długość panowania babilońskich, asyryjskich i perskich władców rządzących Babilonią (od wstąpienia na tron babiloński Nabu-nasira w 747 r. p.n.e. do utraty kontroli nad Egiptem przez Dariusza III w 332 r. p.n.e.). Do listy tej greccy astronomowie w Aleksandrii dodali drugą, która obejmowała macedońskich i ptolemejskich władców rządzących Egiptem (od zdobycia Egiptu przez Aleksandra Macedońskiego w 332 r. p.n.e. do śmierci Kleopatry VII w 30 r. p.n.e.); niektóre kopie zawierają także listę cesarzy rzymskich (do czasów Antoninusa Piusa)^[2].

Długość panowania każdego władcy Ptolemeusz podawał w latach według kalendarza egipskiego. W stosowanym przez niego systemie początek rządów każdego władcy przypadał zawsze w pierwszy dzień egipskiego roku (1 dzień miesiąca tot). Ponieważ rok egipski liczył 365 dni, dzień Nowego Roku z upływem lat ciągle się przesuwał. I tak np. w 747 r. p.n.e. (początek rządów Nabu-nasira) początek egipskiego roku wypadł na dzień 27 lutego, w 604 r. p.n.e. (początek rządów Nabuchodonozora II) na dzień 21 stycznia, a w 486 r. p.n.e. (początek rządów Kserksesa) na dzień 23 grudnia^[3]. Jeżeli władca zmarł w danym roku, rok ten z reguły w całości przypisywany był temu władcy, a rządy jego następcy liczono dopiero od początku nowego roku. Jeżeli rządy władcy trwały krócej niż rok, był on pomijany^[1].

Kanon Ptolemeusza uważany jest przez historyków za wartościowe źródło do badania chronologii starożytnego Bliskiego Wschodu, a jego zasadniczą historyczną dokładność potwierdziły inne starożytne źródła, takie jak Urucka lista królów, mezopotamskie teksty astronomiczne czy teksty egipskie^[1].

Władcy babilońscy, asyryjscy i perscy rządzący Babilonią (747−332 p.n.e.)

imię władcy		długość panowania w Kanonie Ptolemeusza^[1]	datowanie
w Kanonie Ptolemeusza^[1]	używane współcześnie^[1]	długość panowania w Kanonie Ptolemeusza^[1]	w oparciu o Kanon Ptolemeusza^[1]	stosowane współcześnie^[4]
Nabonassaros	Nabu-nasir	14	27 lutego 747 – 22 lutego 733 p.n.e.	747−734 p.n.e.
Nadios	Nabu-nadin-zeri	2	23 lutego 733 – 21 lutego 731 p.n.e.	733−732 p.n.e.
Chinzer i Poros	Nabu-mukin-zeri i Tiglat-Pileser III	5	22 lutego 731 – 20 lutego 726 p.n.e.	731−727 p.n.e.^[a]
Iloulaios	Salmanasar V	5	21 lutego 726 – 19 lutego 721 p.n.e.	726−722 p.n.e.^[b]
Mardokempados	Marduk-apla-iddina II	12	20 lutego 721 – 16 lutego 709 p.n.e.	721−710 p.n.e.
Arkeanos	Sargon II	6	17 lutego 709 – 14 lutego 704 p.n.e.	709−705 p.n.e.^[c]
bezkrólewie^[d]	(Sennacheryb)	2	15 lutego 704 – 14 lutego 702 p.n.e.	704−703 p.n.e.^[e]
Bilibos	Bel-ibni	3	15 lutego 702 – 13 lutego 699 p.n.e.	702−700 p.n.e.^[f]
Aparanadios	Aszur-nadin-szumi	6	14 lutego 699 – 12 lutego 693 p.n.e.	699−694 p.n.e.
Rhegebelos	Nergal-uszezib	1	13 lutego 693 – 11 lutego 692 p.n.e.	693 p.n.e.
Mesesimordakos	Muszezib-Marduk	4	12 lutego 692 – 10 lutego 688 p.n.e.	692−689 p.n.e.
bezkrólewie^[d]	(Sennacheryb)	8	11 lutego 688 – 8 lutego 680 p.n.e.	688−681 p.n.e.^[g]
Asaradinos	Asarhaddon	13	9 lutego 680 – 5 lutego 667 p.n.e.	680–669 p.n.e.
Saosdouchinos	Szamasz-szuma-ukin	20	6 lutego 667 – 31 stycznia 647 p.n.e.	667−648 p.n.e.
Kineladanos	Kandalanu	22	1 lutego 647 – 26 stycznia 625 p.n.e.	647−627 p.n.e.
Nabopolassaros	Nabopolassar	21	27 stycznia 625 – 20 stycznia 604 p.n.e.	626−605 p.n.e.
Nabokolassaros	Nabuchodonozor II	43	21 stycznia 604 – 10 stycznia 561 p.n.e.	604−562 p.n.e.
Illoaroudamos	Amel-Marduk	2	11 stycznia 561 – 9 stycznia 559 p.n.e.	561−560 p.n.e.
Nerigasolassaros	Neriglissar	4	10 stycznia 559 – 8 stycznia 555 p.n.e.	559−556 p.n.e.
Nabonadios	Nabonid	17	9 stycznia 555 – 4 stycznia 538 p.n.e.	555−539 p.n.e.
Kyros	Cyrus II Wielki	9	5 stycznia 538 – 2 stycznia 529 p.n.e.	539−530 p.n.e.^[h]
Kambysos	Kambyzes II	8	3 stycznia 529 – 31 grudnia 522 p.n.e.	530−523 p.n.e.
Dareios	Dariusz I Wielki	36	1 stycznia 521 – 22 grudnia 486 p.n.e.	522−486 p.n.e.
Xerxes	Kserkses I	21	23 grudnia 486 – 16 grudnia 465 p.n.e.	485−465 p.n.e.
Artaxerxes	Artakserkses I	41	17 grudnia 465 – 7 grudnia 424 p.n.e.	464−424 p.n.e.
Dareios	Dariusz II	19	8 grudnia 424 – 1 grudnia 405 p.n.e.	423−405 p.n.e.
Artaxerxes	Artakserkses II	46	2 grudnia 405 – 20 listopada 359 p.n.e.	404−359 p.n.e.
Ochos	Artakserkses III	21	21 listopada 359 – 15 listopada 338 p.n.e.	358−338 p.n.e.
Arogos	Arses	2	16 listopada 338 – 14 listopada 336 p.n.e.	337−336 p.n.e.
Dareios	Dariusz III	4	15 listopada 336 – 13 listopada 332 p.n.e.	335−330 p.n.e.^[i]

Władcy macedońscy i ptolemejscy rządzący Egiptem (332−30 p.n.e.)

imię władcy		długość panowania w Kanonie Ptolemeusza^[1]	datowanie
w Kanonie Ptolemeusza^[1]	używane współcześnie^[1]	długość panowania w Kanonie Ptolemeusza^[1]	w oparciu o Kanon Ptolemeusza^[1]	stosowane współcześnie^[5]
Alexandros	Aleksander Macedoński	8	14 listopada 332 – 11 listopada 324 p.n.e.	332−323 p.n.e.^[j]
Philippos	Filip III Arridajos	7	12 listopada 324 – 9 listopada 317 p.n.e.	323−317 p.n.e.
Alexandros	Aleksander IV	12	10 listopada 317 – 6 listopada 305 p.n.e.	317−310 p.n.e.^[k]
Ptolemaios	Ptolemeusz I Soter	20	7 listopada 305 – 1 listopada 285 p.n.e.	305−285 p.n.e.^[l]
Philadelphos	Ptolemeusz II Filadelfos	38	2 listopada 285 – 23 października 247 p.n.e.	285−246 p.n.e.
Euergetes	Ptolemeusz III Euergetes	25	24 października 247 – 17 października 222 p.n.e.	246−221 p.n.e.
Philopator	Ptolemeusz IV Filopator	17	18 października 222 – 12 października 205 p.n.e.	221−205 p.n.e.
Epiphanes	Ptolemeusz V Epifanes	24	13 października 205 – 6 października 180 p.n.e.	205−180 p.n.e.
Philometor	Ptolemeusz VI Filometor	35	7 października 180 – 28 września 146 p.n.e.	180−145 p.n.e.
Euergetes	Ptolemeusz VIII Euergetes	29	29 września 146 – 20 września 117 p.n.e.	170−116 p.n.e.^[m]
Soter	Ptolemeusz IX Soter	36	21 września 117 – 11 września 81 p.n.e.	116−107 p.n.e., 88−80 p.n.e.^[n]
Dionysos Neos	Ptolemeusz XII Neos Dionizos	29	12 września 81 – 4 września 52 p.n.e.	80−51 p.n.e.
Kleopatra	Kleopatra VII	22	5 września 52 – 30 września 30 p.n.e.	51−30 p.n.e.

Zobacz też

Uwagi

↑ Nabu-mukin-zeri sprawował władzę nad Babilonią w latach 731–729 p.n.e. Pokonał go asyryjski król Tiglat-Pileser III, który przejął kontrolę nad Babilonią i rządził nią w latach 729–727 p.n.e. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 330−332.
↑ Przez cały okres pięcioletnich rządów asyryjskiego króla Salmanasara V Babilonia znajdowała się pod jego kontrolą. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 332.
↑ W 710 r. p.n.e. asyryjskiemu królowi Sargonowi II udało się pokonać babilońskiego króla Marduk-apla-iddinę II i tym samym Babilonia z powrotem znalazła się w asyryjskich rękach. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 332.
↑ ^a ^b Sennacheryb, jako ten, który zniszczył Babilon, nie został tu uznany za władcę babilońskiego. Ptolemy's Canon [online], Livius.org [dostęp 2014-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-22] (ang.).
↑ Sennacheryb w chwili objęcia tronu asyryjskiego w 704 r. p.n.e. stał się również władcą Babilonii, podbitej przez jego ojca Sargona II. W 703 r. p.n.e. wybuchła tam rebelia Marduk-apla-iddiny II, którą Sennacherybowi udało się krwawo stłumić. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 332−333.
↑ Po stłumieniu rebelii Marduk-apla-iddiny II w Babilonii Sennacheryb osadził na tronie Babilonu Bel-ibniego, marionetkowego władcę, który rządził Babilonią przez trzy kolejne lata. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 333.
↑ W 689 r. p.n.e. Sennacheryb wkroczył do Babilonii, pokonał Muszezib-Marduka i zdobył Babilon, paląc i plądrując to miasto. Do końca jego panowania Babilonia pozostawała w rękach asyryjskich. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 333.
↑ W 539 r. p.n.e. Cyrus najechał Babilonię i pokonał jej władcę Nabonida. Babilonia włączona została do państwa perskiego i aż do jego upadku pozostawała pod kontrolą władców perskich. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 339−340, 364.
↑ Jako władca perski Dariusz III sprawował władzę przez sześć lat, w latach 335–330 p.n.e. Podany w Kanonie Ptolemeusza czteroletni okres panowania tego władcy odnosi się do jego rządów nad Egiptem, nad którym utracił kontrolę w 332 r. p.n.e., gdy Egipt zdobyty został przez Aleksandra Macedońskiego. Od tego miejsca Kanon Ptolemeusza staje się listą wymieniającą władców rządzących Egiptem. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 534−535; Ptolemy's Canon [online], Livius.org [dostęp 2014-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-22] (ang.).
↑ Okres w którym Egipt znajdował się pod kontrolą Aleksandra Macedońskiego. N. Grimal, Dzieje starożytnego Egiptu, Warszawa 2006, s. 408.
↑ Aleksander IV panował do 310 r. p.n.e., ale królem w Egipcie Ptolemeusz I Soter obwołał się dopiero w 305 r. p.n.e. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 131−132.
↑ Ptolemeusz I oficjalnie przyjął tytuł króla Egiptu dopiero w 305 r. p.n.e. Zmarł w 282 r. p.n.e., ale przez trzy ostatnie lata jako koregent sprawował z nim władzę jego syn, Ptolemeusz II. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 279.
↑ Do 145 r. p.n.e. współrządził ze swym bratem Ptolemeuszem VI; w latach 165–145 p.n.e. po podziale państwa nad Cyrenajką. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 340, przyp. 1.
↑ Kanon Ptolemeusza nie wymienia Ptolemeusza X, panującego w Egipcie w latach 107–188 p.n.e., w czasie gdy Ptolemeusz IX przebywał na wygnaniu. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 343, 739.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Ptolemy’s Canon. livius.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).
↑ Friedrich Karl Friedrich Karl Ginzel: Handbuch der Mathematischen und Technischen Chronologie. T. 1. Leipzig: 1906, s. 139. s. 139; J. Neuffer, „Ptolemy’s Canon” debunked?
↑ Greek Chronicles (Astronomical Canon). attalus.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).
↑ Wszystkie daty pochodzą z tablicy chronologicznej umieszczonej w: Joannes F., Historia Mezopotamii w I. tysiącleciu przed Chrystusem, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2007, s. 179−181.
↑ Wszystkie daty pochodzą z tablicy chronologicznej umieszczonej w: Shaw I., The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford University Press, 2000, s. 487−488.

Linki zewnętrzne

Ptolemy’s Canon. livius.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).
Greek Chronicles (Astronomical Canon). attalus.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).

[5] Nabu-mukin-zeri sprawował władzę nad Babilonią w latach 731–729 p.n.e. Pokonał go asyryjski król Tiglat-Pileser III, który przejął kontrolę nad Babilonią i rządził nią w latach 729–727 p.n.e. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 330−332.

[6] Przez cały okres pięcioletnich rządów asyryjskiego króla Salmanasara V Babilonia znajdowała się pod jego kontrolą. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 332.

[7] W 710 r. p.n.e. asyryjskiemu królowi Sargonowi II udało się pokonać babilońskiego króla Marduk-apla-iddinę II i tym samym Babilonia z powrotem znalazła się w asyryjskich rękach. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 332.

[sennacheryb-8] Sennacheryb, jako ten, który zniszczył Babilon, nie został tu uznany za władcę babilońskiego. Ptolemy's Canon [online], Livius.org [dostęp 2014-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-22] (ang.).

[9] Sennacheryb w chwili objęcia tronu asyryjskiego w 704 r. p.n.e. stał się również władcą Babilonii, podbitej przez jego ojca Sargona II. W 703 r. p.n.e. wybuchła tam rebelia Marduk-apla-iddiny II, którą Sennacherybowi udało się krwawo stłumić. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 332−333.

[10] Po stłumieniu rebelii Marduk-apla-iddiny II w Babilonii Sennacheryb osadził na tronie Babilonu Bel-ibniego, marionetkowego władcę, który rządził Babilonią przez trzy kolejne lata. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 333.

[11] W 689 r. p.n.e. Sennacheryb wkroczył do Babilonii, pokonał Muszezib-Marduka i zdobył Babilon, paląc i plądrując to miasto. Do końca jego panowania Babilonia pozostawała w rękach asyryjskich. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 333.

[12] W 539 r. p.n.e. Cyrus najechał Babilonię i pokonał jej władcę Nabonida. Babilonia włączona została do państwa perskiego i aż do jego upadku pozostawała pod kontrolą władców perskich. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 339−340, 364.

[13] Jako władca perski Dariusz III sprawował władzę przez sześć lat, w latach 335–330 p.n.e. Podany w Kanonie Ptolemeusza czteroletni okres panowania tego władcy odnosi się do jego rządów nad Egiptem, nad którym utracił kontrolę w 332 r. p.n.e., gdy Egipt zdobyty został przez Aleksandra Macedońskiego. Od tego miejsca Kanon Ptolemeusza staje się listą wymieniającą władców rządzących Egiptem. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 534−535; Ptolemy's Canon [online], Livius.org [dostęp 2014-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-22] (ang.).

[15] Okres w którym Egipt znajdował się pod kontrolą Aleksandra Macedońskiego. N. Grimal, Dzieje starożytnego Egiptu, Warszawa 2006, s. 408.

[16] Aleksander IV panował do 310 r. p.n.e., ale królem w Egipcie Ptolemeusz I Soter obwołał się dopiero w 305 r. p.n.e. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 131−132.

[17] Ptolemeusz I oficjalnie przyjął tytuł króla Egiptu dopiero w 305 r. p.n.e. Zmarł w 282 r. p.n.e., ale przez trzy ostatnie lata jako koregent sprawował z nim władzę jego syn, Ptolemeusz II. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 279.

[18] Do 145 r. p.n.e. współrządził ze swym bratem Ptolemeuszem VI; w latach 165–145 p.n.e. po podziale państwa nad Cyrenajką. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 340, przyp. 1.

[19] Kanon Ptolemeusza nie wymienia Ptolemeusza X, panującego w Egipcie w latach 107–188 p.n.e., w czasie gdy Ptolemeusz IX przebywał na wygnaniu. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 343, 739.

[livius-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Ptolemy’s Canon. livius.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).

[2] Friedrich Karl Friedrich Karl Ginzel: Handbuch der Mathematischen und Technischen Chronologie. T. 1. Leipzig: 1906, s. 139. s. 139; J. Neuffer, „Ptolemy’s Canon” debunked?

[attalus-3] Greek Chronicles (Astronomical Canon). attalus.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).

[4] Wszystkie daty pochodzą z tablicy chronologicznej umieszczonej w: Joannes F., Historia Mezopotamii w I. tysiącleciu przed Chrystusem, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2007, s. 179−181.

[14] Wszystkie daty pochodzą z tablicy chronologicznej umieszczonej w: Shaw I., The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford University Press, 2000, s. 487−488.

[1]