Salmanasar V

Rodzime, akadyjskie imię tego władcy brzmi Salmānu-ašarēd^[3][4] i znaczy „Bóg Salmanu jest pierwszy/najważniejszy”^[4][5]. W transliteracji z pisma klinowego zapisywane ono było zazwyczaj ^mdSILIM-ma-nu-MAŠ lub ^mSILIM-man-MAŠ^[3]. Imię to było oficjalnym imieniem tego władcy, przyjętym przez niego po objęciu tronu asyryjskiego^[6]. Wcześniej znany był on pod imieniem Ulūlāju^[6] lub Ulūlāja^[2], które nadano mu przy narodzeniu^[7]. Znaczy ono dosłownie „Urodzony w ulūlu (tj. w szóstym miesiącu kalendarza asyryjskiego, odpowiadającym sierpniowi-wrześniowi kalendarza gregoriańskiego)”^[4][7]. Pod tym właśnie imieniem, a nie oficjalnym imieniem tronowym, Salmanasar V występuje też niekiedy w późniejszych źródłach pisanych^[6]. W Kanonie Ptolemeusza kryje się on pod imieniem Iloulaios, które wydaje się być zniekształconą formą imienia Ulūlāju^[8].

W Biblii, w której władca ten wzmiankowany jest w 2 Księdze Królewskiej^[9], jego imię Salmānu-ašarēd uległo zniekształceniu i zapisywane było w następujący sposób:

W polskich przekładach Biblii imię tego władcy zapisywane jest zwykle Salmanasar lub Salmanassar:

Salmanasar V jest jednym z niewielu władców asyryjskich, o których przetrwały informacje z czasów, gdy był jeszcze następcą tronu. W Kalchu odnaleziono pięć listów, które wysłał on (jako Ululaju) do swego ojca, króla Tiglat-Pilesera III^[6][7]. Z ich treści wynika, iż na Ululaju, jako na następcy tronu, spoczywały różne obowiązki. Jednym z nich było uzupełnianie pałacowych zapasów w lód, który zbierany był w górach i transportowany do Kalchu rzeką na tratwach:

„36 ładunków lodu samemu, własnymi rękoma rzeką w drogę wysłałem. W mojej obecności (lód) został pokruszony, zebrany i pod nadzorem Ubru-Nergala, urzędnika ša qurbūti, do króla, pana mego wysłany”^[19].

Z innego listu wiadomo, iż odpowiadał on za bezpieczeństwo królowej w trakcie jej podróży^[20]. Sprawował też kontrolę nad zagranicznymi wysłannikami w ich drodze do asyryjskiej stolicy^[21].

Jako następca tronu Ululaju zajmował w hierarchii ważności drugie miejsce po królu i podporządkowani mu byli nawet najważniejsi asyryjscy urzędnicy, tacy jak turtannu (naczelny dowódca wojsk) czy rab szake (wielki podczaszy)^[7].

Tiglat-Pileser III zmarł śmiercią naturalną w miesiącu ṭebētu (grudzień-styczeń), na przełomie 727 i 726 r. p.n.e.^[22] Jeszcze w tym samym miesiącu Salmanasar V przejął po nim tron, by przez następne 5 lat panować nie tylko jako król Asyrii, ale i Babilonii, podbitej jeszcze przez jego ojca^[6][22]. Jako „Ululaju (z) dynastii z Aszur” (^mÚ-lu-la-a-a BALA BAL.TIL) Salmanasar V wymieniony jest w Babilońskiej liście królów A, która podaje, iż panować miał on nad Babilonią przez 5 lat^[4][23].

O krótkich rządach Salmanasara V wiadomo jest bardzo mało, gdyż pozostawił po sobie bardzo niewiele własnych inskrypcji^[6]. Według asyryjskiej kroniki eponimów poprowadził co najmniej cztery wyprawy wojenne, ale ich cele – z powodu uszkodzenia tekstu – nie są znane^[6]. Według przekazu biblijnego (2 Krl 17:3-6) najechać miał królestwo Izraela. Powodem wojny miała być polityka Ozeasza, króla Izraela, który odmówił płacenia trybutu Asyrii i sprzymierzył się z Egiptem. W odpowiedzi Salmanasar V zaatakował królestwo Izraela, pojmał Ozeasza i po trzyletnim oblężeniu zdobył stolicę kraju Samarię:

„Przeciwko niemu [tj. Ozeaszowi] wyruszył Salmanassar, król asyryjski, a Ozeasz poddał się mu i płacił mu daninę. Lecz król asyryjski wykrył spisek Ozeasza. Ozeasz bowiem wysłał posłów do króla egipskiego, So, i nie przysyłał daniny królowi asyryjskiemu, jak każdego roku. Wtedy król asyryjski pojmał go i zamknął w więzieniu. Król asyryjski najechał cały kraj, przyszedł pod Samarię i oblegał ją przez trzy lata. W dziewiątym roku [panowania] Ozeasza król asyryjski zdobył Samarię i zabrał Izraelitów w niewolę do Asyrii, i przesiedlił ich do Chalach, nad Chabor – rzekę Gozanu, i do miast Medów”^[24].

Zdobycie Samarii przez Salmanasara V wzmiankowane jest również w jednej z kronik nowobabilońskich^[22][25]. Data tego wydarzenia nie jest pewna, ale uczeni zwykle przyjmują, iż upadek tego miasta nastąpił w 722 roku p.n.e., na krótko przed śmiercią tego władcy^[25][26]. Salmanasar V rozpoczął również oblężenie Tyru, ale upadek tego miasta nastąpił już za panowania jego następcy, Sargona II^[27]. Za rządów Salmanasara V utworzone zostały też najprawdopodobniej trzy nowe asyryjskie prowincje: Que, Sam’al i Samerina^[6].

Małżonką Salmanasara V była królowa Banitu. Dwa należące do niej przedmioty, opatrzone inskrypcją „Banitu, królowa Salmanu-aszareda”, odkryto w grobowcu II w Kalchu pośród przedmiotów należących do Atalii, małżonki Sargona II^[6]. Znalazły się one w posiadaniu tej ostatniej najprawdopodobniej po tym, jak jej mąż odsunął Salmanasara V od władzy^[6].

Z czasów panowania Salmanasara V pochodzi odnaleziony w Pałacu Północno-zachodnim w Kalchu zestaw ośmiu odważników z brązu w kształcie lwów^[6]. Każdy z nich nosi inskrypcję „Pałac Salmanu-aszareda, króla Asyrii”. Znany jest również fragment cegły z inskrypcją Salmanasara V dotyczącą jego prac budowlanych w mieście Apku^[6].

Okoliczności towarzyszące śmierci Salmanasara V i przejęciu tronu asyryjskiego w 722 roku p.n.e. przez Sargona II, najprawdopodobniej jego brata^[a] nie są znane, aczkolwiek wiele wskazuje na to, iż dojść musiało do przewrotu pałacowego^[7]. W jednej ze swych inskrypcji Sargon II przedstawia bowiem swego poprzednika jako ciemiężyciela ludu asyryjskiego, który nałożył ciężkie podatki na mieszkańców miasta Aszur, tradycyjnie zwolnionych od ich płacenia:

„Aszur, uprzywilejowane miasto (mej) władzy króle[wskiej], stare [miasto ...], główne centrum kultowe, które bóg Aszur, jego pan, wybrał na centr[um swej władzy], niemające sobie równego, którego lud ni[gd]y nie znał pracy przymusowej ani podatków. Ale Sal[manasar], który nie bał się króla świata, popełnił świętokradztwo w tym mieście, na lud swój nałożył pracę przymusową i podatki (...). Pan bogów, w gniewie swego serca, obalił jego rządy i [wyznaczył] mnie, Sargona, na króla [Asyrii]”^[28].

• H.D. Baker, Salmanassar V, w: Reallexikon der Assyriologie, tom XI (Prinz, Prinzessin – Samug), Walter de Gruyter, Berlin – New York 2006-2008, s. 585-587.
• J-J. Glassner, Mesopotamian Chronicles, Society of Biblical Literature, Atlanta 2004.
• A.K. Grayson, Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch, w: Reallexikon der Assyriologie, tom VI (Klagesang-Libanon), Walter de Gruyter, Berlin – New York 1980-83, s. 86-135.
• K. Radner, Salmanassar V. in den Nimrud Letters, Archiv für Orientforschung 50 (2003/2004), s. 95-104.
• hasło Shalmaneser V, w: G. Leick, Who's Who in the Ancient Near East, London and New York 2002, s. 147.