Лениннің өсиетхаты

Лениннің өсиетхаты (тағы Съезге хат атауымен белгілі) — В.И.Лениннің 1922 жылдың аяғында жазған, сондай-ақ, оның жақын серіктеріне жасаған бағасын қамтитын хаты. Бұл хатты 1924 жылы РК(б)П ХІІІ съезі алдында Н.К.Крупская оқып берді. Сталин бұл жиналыста алғаш рет қызметтен кететінін мәлімдеді. Каменев мәселені дауыс беру арқылы шешуді ұсынды. Көпшілік Сталинді РК(б)П Бас хатшысы етіп қалдыруды қолдады, тек Лев Троцкийдің жақтастары қарсы болды.

Содан кейін құжатты жекелеген делегациялардың жабық отырыстарында жариялау туралы ұсыныс дауысқа салынды. Делегациялардың барлығы «Съезге хатпен» осылай танысқанымен, Ленин оны басып шығаруды көздемегендіктен, съезд материалдарында бұл туралы айтылмады. Кейін бұл фактіні оппозиция Сталинді және партияны сынау үшін пайдаланды (Орталық Комитет Лениннің «өсиетін» жасырды деп сендірді^[1]). Сталиннің өзі (осы хатқа байланысты ол Орталық Комитеттің пленумы алдында бірнеше рет қызметтен кету туралы мәселені көтерді^[2]) бұл айыптауларды жоққа шығарды^[3]. 1927 жылы 10 қарашада «Правда» газетінің «Талқылау парағы» қосымшасында Лениннің «Съезге хаты» жарияланды. Оның үстіне сол 1927 жылы бұл құжат БК(б)П XV съезінің №30 Жаршысына орналастырылды.

Публицист Рой Медведевтің айтуынша, 1930 жылдары КСРО-да жаппай қуғын-сүргіннің басталуымен бұл мақала жалған деп танылып, оны тарату заңмен қудаланды^[4].

Бұл мақала КСРО оқырмандарына КОКП XX съезінен кейін ғана қол жетімді болды.

1922 жылы желтоқсанда Лениннің денсаулығы күрт нашарлады. Әйтсе де, осы кезеңде ол бірнеше ескертпелерді айтып жаздырды: «Съезге хатынан» басқа, «Мемжоспарға заң шығару атқарымдарын беру туралы», «Ұлттар мәселесі туралы немесе «автономизация» туралы», «Күнделік беттері», «Қауымдастық жайлы», «Біздің революция туралы (Н. Сухановтың жазбалары бойынша)», «Рабкринді қалай қайта құруға болады (Партияның XII съезіне ұсыныс)», «Аз болса жақсы, иә жақсы» сияқтылар болды.

«Съезге хат» 1922 жылдың 23 желтоқсанынан 1923 жылдың 4 қаңтарына дейін жазылды. Бұл ретте Ленин өзінің айтып жаздырғандары партияның келесі съезіне дейін барынша қатаң түрде сақтауды талап етті. Соған қарамастан, автордың еркін бұза отырып, бұл жазбалардың көпшілігі бірден РК(б)П Орталық Комитетіне жіберілді.

Ленин айтып жаздырған «Съезге хаты» көбіне Лениннің өсиеті деп қаралады. Кейбір тарихшылар бұл хатта Сталиннің кейіннен ауытқыған Лениннің шынайы өсиеті бар деп есептейді. Бұл көзқарасты жақтаушылар: «Егер ел нағыз лениндік жолмен дамыған болса, ел тарихы басқаша қалыптасар еді, жаппай қуғын-сүргін, ұжымдастыру ұранымен шаруалардың жойылуы, кулактарға қарсы күрес, қырық бірінші жылғы апат болмас еді» деп есептейді.

Съезге хат:

Мен осы съезде саяси жүйемізге бірқатар өзгерістер енгізуді ұсынар едім.

Мен сіздермен ең маңызды деп санайтын ой-пікірлеріммен бөліскім келеді.

Біріншіден, мен Орталық Комитет мүшелерінің санын бірнеше ондаған, тіпті жүзге дейін көбейтуді қойдым. Меніңше, егер біз мұндай реформаларды қолға алмасақ, оқиғалардың барысы бізге толықтай қолайлы болмай (ал біз бұған сүйене алмаймыз) біздің Орталық Комитетімізге үлкен қауіп төнетін еді.

Сосын мен съезд назарына Мемлекеттік жоспарлау комитетінің шешімдеріне белгілі бір шарттармен, қажеттіліктерін қанағаттандыратындай заң шығарушылық сипат беруді ұсынуды ойлап отырмын, осыған байланысты Троцкий жолдасқа, белгілі бір дәрежеге және белгілі бір жағдайларға дейін қол ұшын бере отырып.

Бірінші мәселеге, яғни Орталық Комитет мүшелерінің санын көбейтуге келетін болсақ, мұндай нәрсе Орталық Комитеттің беделін көтеру үшін де, аппаратымызды жетілдіру жөніндегі байыпты жұмыс үшін де, Орталық Комитеттің шағын бөліктері қақтығыстарының барлық партия тағдырлары үшін тым аса маңызды болуына жол бермеу үшін де қажет деп ойлаймын.

Менің ойымша, біздің партия Орталық Комитеттің 50-100 мүшесін жұмысшы табынан талап етуге құқылы және оны өз күшін шектен тыс жұмсамай-ақ ала алады.

Мұндай реформа партиямыздың күш-қуатын едәуір арттырып, оның дұшпан мемлекеттермен арадағы күресін жеңілдетеді, менің ойымша, бұл алдағы жылдарда анағұрлым шиеленісе түсуі мүмкін және керек. Меніңше, партиямыздың тұрақтылығы осындай шараның арқасында мың есе жақсырақ болар еді.

ЛЕНИН

1922 жыл 22 желтоқсан

1924 жылы мамырда Мәскеуде өткен РК(б)П съезінде делегацияларға Лениннің «Съезге хат» атты еңбегі жарияланды. 1927 жылы XV партия съезінің №30 жаршысында жарияланды, бірақ съезден кейін жарияланған стенография арқылы жазылған есепті баяндамаға енбей қалды.

1930 жылдардың басынан 1956 жылға дейін бұл құжат жалған деп танылып, оны тарату контрреволюциялық үгіт деп саналды.

1956 жылы Ленин шығармаларының толық жинағының төртінші басылымының қосымша 36-томында жеке басылым болып шықты.

Н.С.Хрущев 1956 жылы КОКП ХХ съезі жабылғаннан кейінгі «Тұлға табыну және оның зардаптары туралы» сөйлеген сөзінде Лениннің Сталинге берген бағасын соңғысының беделін түсіру үшін пайдаланды.

Владимир Ильичті толқулардан қорғауды талап еткен Сталиннің Крупская арасындағы қақтығыс Ленинді оның тағайындалуын қайта қарауға мәжбүр еткізді және 1923 жылғы 4 қаңтардағы «Съезге хатқа» қосымшада Ленин былай деп көрсетті:

«Сталин тым дөрекі, бұл кемшілік ортада едәуір төзімді және біз, коммунистер арасындағы қарым-қатынаста бас хатшы лауазымында төзгісіз болып кетеді. Сондықтан мен жолдастарға Сталинді бұл орыннан ауыстыру әдісін ойластырып, бұл жерге басқа, барлық жағынан Сталин жолдастан бір ғана артықшылығымен ерекшеленетін, атап айтқанда, төзімді, адал, әдепті және жолдастарға көбірек ілтипатпен қарайтын, қыңырлығы аз және т.б. болып келетін басқа адамды тағайындауды ұсынамын. Бұл жағдай болмашы нәрсе сияқты көрінуі мүмкін. Бірақ менің ойымша, бөлінудің алдын алу тұрғысынан және жоғарыда Сталин мен Троцкийдің қарым-қатынасы туралы жазғандарым тұрғысынан, бұл ұсақ-түйек емес немесе шешуі болуы мүмкін осындай ұсақ-түйек болып келеді».

Алайда Ленин басқа кандидатураны ұсынбады. РКП(б) ХІІІ съезі басталар алдында (1924 ж. мамыр) Н.К.Крупская Лениннің «Съезге хатын» тапсырды. Троцкийдің айтуы бойынша, бұған жауап ретінде Сталин бірінші рет қызметінен кететінін мәлімдеді:

— Сірә, мен расында да дөрекімін… Ильич сізге меннен тек әдептілігімен ерекшеленетін басқа біреуді табуды ұсынады. Олай болса, тауып көріңіз.

— Түк етпейді, — орнынан қозғалмастан Сталиннің сол кездегі достарының бірі дауыстады. — Бізді дөрекілікпен қорқыта алмайсыз, бүкіл біздің партиямыз дөрекі, пролетарлы.^[5]

Бірқатар қазіргі ресей тарихшылары (В.А.Сахаров, Ю.Н.Жуков, В.П.Иванов, В.К.Ермаков) хаттың шынайы авторы Н.К.Крупская немесе Л.Д.Троцкий деп есептей отырып, Лениннің авторлығына күмән келтіреді. Бұл мәселе әлі де талқылау тақырыбы болып қала береді. Академик Ю.С.Пивоваров құжаттың (авторлығына қарамастан) кеңестік саяси жүйе үшін жойқын маңызын атап өтеді^[6].