Ծովոզնիներ

Ծիրանագույն ծովոզնի (Strongylocentrotus purpuratus)

Թագավորություն	Կենդանիներ
Տիպ	Փշամորթներ
Դաս	Ծովոզնիներ

Լատիներեն անվանում

Echinoidea

Leske, 1778

Ենթադասերն ու կարգերը

Կեղծ ծովոզնիներ
(Perischoechinoidea)
- Նիզակակիր ծովոզնիներ
  (Cidaroida)
Իրական ծովոզնիներ
(Euechinoidea)
- Cassiduloida
- Սրտաձև ծովոզնիներ
  (Spatangoida)
- Diadematoida
- Echinothurioida
- Pedinoida
- Arbacioida
- Echinoida
- Phymosomatoida
- Salenioida
- Temnopleuroida
- Տափակ ծովոզնիներ
  (Clypeasteroida)
- Holectypoida

Դասակարգումը
Վիքիցեղերում

Պատկերներ
Վիքիպահեստում

ITIS 157821
NCBI 7625
EOL 1971

Ծովոզնիներ^[1] (լատին․՝ Echinoidea), փշամորթների տիպի անողնաշարավոր կենդանիների դաս։ Մարմինը մինչև 30 սմ է՝ ծածկված կմախքային թիթեղիկների շարքերով, որոնք զրահ են առաջացնում և կրում շարժունակ ասեղներ ու պեդիցելյարներ։ Բաժանվում են 2 ենթադասի՝ կանոնավոր և անկանոն ծովոզնիներ^[2]։ Առաջինների բերանն ունի ծամող ապարատ, որով քարերի վրայից քերում, պոկում են ջրիմուռները։ Անկանոն ծովոզնիները սնվում են դետրիտով և չունեն ծամող ապարատ^[3]։

Հատակային սողացող կամ տիղմի մեջ ընկղմված կենդանիներ են^[4]։ Շարժվում են ամբուլակրալ ոտիկների և ասեղների միջոցով։ Բաժանասեռ են, զարգանում են հատակային էխինոպլուտեուս թրթուրով։ Առանձին ձևեր կենդանածին են^[5]։

Հայտնի է ժամանակակից ծովոզնիների ավելի քան 800 տեսակ, որից 40-ը՝ նաև նախկին Խորհրդային Միության տարածքի շրջապատող ծովերում։ Տարածված են բնականոն աղայնություն ունեցող օվկիանոսներում և ծովերում (մինչև 7000 մ խորության վրա)^[6]։

Ծովոզնիների որոշ տեսակներ ունեն արդյունագործական նշանակություն, օգտագործվում է խավիարը^[7]։

Ծովաշուշաններ

Ծովաշուշանները կպչում են հատակին և ավելի շատ նմանվում են բույսերի, նրանք և՛ «ցողունիկ» ունեն, և՛ «ծաղիկ», իսկ «պսակաթերթիկներից» տարածվում են հովհարանման ծոպեր, որոնք ջուրը մղում են դեպի «ծաղկի» «պսակաթերթիկների» մեջ տեղավորված բերանը^[8]։ Ջրի հետ ծովաշուշանի բերան են ընկնում մանր կենդանիներ, որոնցով նա սնվում է։ Ծովաշուշանները թշնամու հետ կռվելիս կարող են դեն նետել «ծաղիկը», որը հետագայում նորից աճում է^[9]։

Ծովաստղեր

Ծովաստղերը դանդաղ շարժվում են հատակով՝ հերթով շարժելով 5 ճառագայթները^[10]։ Այս կենդանիները գիշատիչներ են, որոնց զոհերը հիմնականում փափկամարմիններն են։ Եթե զոհը չափազանց մեծ է, ծովաստղն իր բերանի խոռոչով դուրս է շրջում ստամոքսը, նրանով փաթաթում զոհին և մարսում մարմնից դուրս։ Ծովաստղը թշնամու հետ կռվելիս կարող է կորցնել իր ճառագայթներից մեկը և թաքնվել։ Ճառագայթը հետագայում նորից աճում է մի ճառագայթից կարող է նույնիսկ ամբողջ աստղ աճել^[11]։

Ծովագլաններ

Ծովագլանների կմախքային թիթեղիկները քիչ են։ Նրանց բերանը շրջապատված է ճյուղավորված 10 շոշափուկներով։ Ծովային մանր կենդանիները կպչում են այդ շոշափուկներին, որոնց ծովագլանը հերթով տանում է բերանը^[12]։ Ծովագլանների համար սարսափելի չէ անգամ իրենց մարմնի մեծ մասի (նույնիսկ ներքին օրգանների) կորուստը, որովհետև դրանք վերականգնվում են։

Ծանոթագրություններ

↑ Bolʹshai︠a︡ rossiĭskai︠a︡ ėnt︠s︡iklopedii︠a︡. Osipov, I︠U︡. S. (I︠U︡riĭ Sergeevich), 1936-, Осипов, Ю. С. (Юрий Сергеевич), 1936-. Moskva: Большая российская энциклопедия. 2004-. ISBN 5-85270-320-6. OCLC 57660759.{{cite book}}: CS1 սպաս․ այլ (link)
↑ Ruppert, Edward E.,. Invertebrate zoology : a functional evolutionary approach. Barnes, Robert D.,, Fox, Richard S., (Seventh edition ed.). Delhi, India. ISBN 978-81-315-0104-7. OCLC 970002268. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
↑ Hubbs, Carl L (1920). «Notes on the Atherine fishes of Colombia». Occasional papers of the Museum of Zoology, University of Michigan. 88: 1–6. doi:10.5962/bhl.part.14454. ISSN 0076-8413.
↑ Vandepitte, Leen; Vanhoorne, Bart; Decock, Wim; Lanssens, Thomas; Dekeyzer, Stefanie; Verfaille, Kevin; Hernandez, Francisco; Horton, Tammy; Kroh, Andreas (2018 թ․ մարտի 13). «10 years of the World Register of Marine Species (WoRMS): where do we stand & where are we heading?». dx.doi.org. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 27-ին.
↑ Barnes, Robert D. (1980). Invertebrate zoology (4th ed ed.). Philadelphia: Saunders College. ISBN 0-03-056747-5. OCLC 5830048. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)
↑ «Ислам М.С. Сложности и правовые вызовы для устойчивого использования космического пространства во имя мира и на благо всего человечества». Исследования космоса. 2 (2): 47–63. 2019-02. doi:10.7256/2453-8817.2019.2.32150. ISSN 2453-8817.
↑ [Wright, Anne] (1860). The observing eye; or, Letters to children on the three lowest divisions of animal life: the radiated, articulated, & molluscous. London,: Jarrold.{{cite book}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
↑ «Alexis Soyer, The Pantropheon or a history of food and its preparation in ancient times, New York and London, Paddington Press, 1977, 8vo, pp. xvi, 470, illus., £6.95». Medical History. 22 (2): 219–219. 1978-04. doi:10.1017/s0025727300032580. ISSN 0025-7273.
↑ Канке; Kankye, Viktor (2017 թ․ հունիսի 8). Special and general philosophy of science. Encyclopedic dictionary. Москва: INFRA-M Academic Publishing LLC. ISBN 978-5-16-012809-2.
↑ Yoshimura, Kazuya; Iketani, Tomoaki; Motokawa, Tatsuo (2012 թ․ հունվարի 12). «Do regular sea urchins show preference in which part of the body they orient forward in their walk?». Marine Biology. 159 (5): 959–965. doi:10.1007/s00227-011-1874-5. ISSN 0025-3162.
↑ Edible sea urchins : biology and ecology. Lawrence, John M. (2nd ed ed.). Amsterdam: Elsevier. 2007. ISBN 978-0-08-046558-6. OCLC 162587956. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)CS1 սպաս․ այլ (link)
↑ Frederick, Eva (2019 թ․ սեպտեմբերի 18). «Rock-munching sea urchins have self-sharpening teeth». Science. doi:10.1126/science.aaz5479. ISSN 0036-8075.

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ծովոզնիներ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ծովոզնիներ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 139)։

[1] Bolʹshai︠a︡ rossiĭskai︠a︡ ėnt︠s︡iklopedii︠a︡. Osipov, I︠U︡. S. (I︠U︡riĭ Sergeevich), 1936-, Осипов, Ю. С. (Юрий Сергеевич), 1936-. Moskva: Большая российская энциклопедия. 2004-. ISBN 5-85270-320-6. OCLC 57660759.{{cite book}}: CS1 սպաս․ այլ (link)

[2] Ruppert, Edward E.,. Invertebrate zoology : a functional evolutionary approach. Barnes, Robert D.,, Fox, Richard S., (Seventh edition ed.). Delhi, India. ISBN 978-81-315-0104-7. OCLC 970002268. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)

[3] Hubbs, Carl L (1920). «Notes on the Atherine fishes of Colombia». Occasional papers of the Museum of Zoology, University of Michigan. 88: 1–6. doi:10.5962/bhl.part.14454. ISSN 0076-8413.

[4] Vandepitte, Leen; Vanhoorne, Bart; Decock, Wim; Lanssens, Thomas; Dekeyzer, Stefanie; Verfaille, Kevin; Hernandez, Francisco; Horton, Tammy; Kroh, Andreas (2018 թ․ մարտի 13). «10 years of the World Register of Marine Species (WoRMS): where do we stand & where are we heading?». dx.doi.org. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 27-ին.

[5] Barnes, Robert D. (1980). Invertebrate zoology (4th ed ed.). Philadelphia: Saunders College. ISBN 0-03-056747-5. OCLC 5830048. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)

[6] «Ислам М.С. Сложности и правовые вызовы для устойчивого использования космического пространства во имя мира и на благо всего человечества». Исследования космоса. 2 (2): 47–63. 2019-02. doi:10.7256/2453-8817.2019.2.32150. ISSN 2453-8817.

[7] [Wright, Anne] (1860). The observing eye; or, Letters to children on the three lowest divisions of animal life: the radiated, articulated, & molluscous. London,: Jarrold.{{cite book}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)

[8] «Alexis Soyer, The Pantropheon or a history of food and its preparation in ancient times, New York and London, Paddington Press, 1977, 8vo, pp. xvi, 470, illus., £6.95». Medical History. 22 (2): 219–219. 1978-04. doi:10.1017/s0025727300032580. ISSN 0025-7273.

[9] Канке; Kankye, Viktor (2017 թ․ հունիսի 8). Special and general philosophy of science. Encyclopedic dictionary. Москва: INFRA-M Academic Publishing LLC. ISBN 978-5-16-012809-2.

[10] Yoshimura, Kazuya; Iketani, Tomoaki; Motokawa, Tatsuo (2012 թ․ հունվարի 12). «Do regular sea urchins show preference in which part of the body they orient forward in their walk?». Marine Biology. 159 (5): 959–965. doi:10.1007/s00227-011-1874-5. ISSN 0025-3162.

[11] Edible sea urchins : biology and ecology. Lawrence, John M. (2nd ed ed.). Amsterdam: Elsevier. 2007. ISBN 978-0-08-046558-6. OCLC 162587956. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)CS1 սպաս․ այլ (link)

[12] Frederick, Eva (2019 թ․ սեպտեմբերի 18). «Rock-munching sea urchins have self-sharpening teeth». Science. doi:10.1126/science.aaz5479. ISSN 0036-8075.

[1]