Էդգար Դեգա

Էդգար Դեգա; ֆր.՝ Edgar Degas
Ծնվել է	հուլիսի 19, 1834[…]
Ծննդավայր	Փարիզ, Ֆրանսիա
Վախճանվել է	սեպտեմբերի 27, 1917[…] (83 տարեկան)
Մահվան վայր	Փարիզ, Ֆրանսիա
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա
Մասնագիտություն	նկարիչ, քանդակագործ, բանաստեղծ, նկարիչ-փորագրող, լուսանկարիչ, գծանկարիչ և վիմագրող
Ոճ	իմպրեսիոնիզմ
Ժանր	դիմապատկեր և ժանրային նկարչություն
Թեմաներ	գեղանկարչություն
Ուշագրավ աշխատանքներ	Count Lepic and His Daughters?, After a Bath. Woman Drying the Back of her Neck.?, Young Spartans Exercising? և The Ballet Class?
Մեկենասներ	Գյուստավ Կայբոտ
Ուսուցիչ	Լուի Լամոտ, Հիպոլիտ Ֆլանդրին և Ջան Պոլ Ֆլանդրեն
Աշակերտներ	Էրնեստ Ռուար
Անդամակցություն	Ֆրանսիական հայրենիքի լիգա
Հայր	Օգյուստ դե Գա
	ստորագրություն;
	Էդգար Դեգա Վիքիքաղվածքում
	Edgar Degas Վիքիպահեստում

Էդգար Դեգա (ֆր.՝ Edgar Degas, ծննդ. անվանումը՝ Hilaire-Germain-Edgar De Gas, հուլիսի 19, 1834(1834-07-19)^[1]^[2]^[3]^[…], Փարիզ, Ֆրանսիա^[4] - սեպտեմբերի 27, 1917(1917-09-27)^[2]^[5]^[6]^[…], Փարիզ, Ֆրանսիա^[4]), ֆրանսիացի գեղանկարիչ, գրաֆիկ, քանդակագործ։ Պատկանում է XIX դարի երկրորդ կեսի և 20-րդ դարասկզբի արվեստագետների այն շարքին, որոնք բացահայտեցին աշխարհի նոր ընկալում՝ պատկերելով իրականությունը սուր ու անսպասելի տեսանկյունից։

Դեգան ծնվել է հարուստ բուրժուայի ընտանիքում։ Մանկությունն անցկացրել է երաժշտական և գրական երեկոների, թատերական ներկայացուցիչների, նկարիչների կոլեկցիոներների միջավայրում։ Հրապուրվել է հին վարպետներով, ուսումնասիրել դասական արվեստն ու մշակույթը, հասուն տարիքում հարել է նատուրալիստների շարժմանը, ցուցադրվել իմպրեսիոնիստների հետ։

Մասնագիտական կրթությունը Դեգան նախ ստացել է Լուի Լամոտի արվեստանոցում, ապա՝ 1855 թվականին ընդունվել Փարիզի գեղեցիկ արվեստների դպրոց, որը ժամանակի ամենահեղինակավոր կրթօջախներից էր։ Սակայն ակադեմիական գեղանկարչությունը չի գոհացրել նրան, և Դեգան թողել է ուսումը և զբաղվել ինքնակրթությամբ։

1856-1860 թվականներին Դեգան պարբերաբար մեկնում է Իտալիա, ուր ուսումնասիրում և ընդօրինակում է Վաղ վերածննդի ու 16-րդ դարի մեծ վարպետներին։ Տարիներ անց նկարիչը խոստովանել է, որ իտալական այս շրջանն ամենաբեղմնավորն էր իր արվեստում։ 1854-1859 թվականներին ապրել է Իտալիայում, ծանոթացել իտալական քվաթրոչենտոյին։ Կրել է Դոմինիկ Էնգրի ազդեցությունը։

1870-ական թվականներին հարել է իմպրեսիոնիզմին։ Նկարել է Փարիզի փողոցները, թատրոնները, սրճարանները, ձիարշավները, վերստեղծել կապիտալիստական քաղաքի մթնոլորտը («Համաձայնության հրապարակը», մոտ 1875, «Օշինդր», 1876, երկուսն էլ՝ Իմպրեսիոնիզմի թանգարան, Փարիզ), պատկերել է կենցաղի և աշխատանքի մարդկանց նկարագրի բնորոշ կողմերը, նրանց պլաստիկական գեղեցկությունը («Արդուկող կանայք», մոտ 1884, Իմպրեսիոնիզմի թանգարան)։ Դեգայի արվեստին բնորոշ է գեղեցկի և սովորականի զուգակցումը։ Բազմաթիվ բալետային պատկերների միջոցով հաղորդել է թատրոնի գրավչությունն ու հանդիսավորությունը («Աստղ», պաստել, 1878, Իմպրեսիոնիզմի թանգարան, «Պարի քննություն», պաստել, 1880, մասնավոր հավաքածու, Նյու Յորք)։ Դեգայի 1880-1890-ական թվականների գործերը գուներանգով ավելի հարուստ են («Երկնագույն պարուհիներ», պաստել, Պուշկինի անվան Կերպարվեստի թանգարան (Մոսկվա))։ Դեգան ստեղծել է բազմաթիվ քանդակներ (պարուհիներ, ձիեր, լողացողներ)՝ ձգտելով պլաստիկական արտահայտչականության։

Կյանքի ու ստեղծագործության ժամանակագրությունը

1834 - ծնվել է Փարիզում։ Հայրը՝ Պիեռ-Օգյուստ դը Գա, ծագումով իտալացի փարիզցի բանկիր, մայրը՝ Մարի-Սելեստին Մյուսսոն, կրեոլուհի Նոր Օռլեանից։
1845 - Ընդունվում է Լյուդովիկոս Մեծի լիցեյ, որտեղ ծանոթանում է Պոլ Վալպինսոնի, Անրի Ռուարի և Լյուդովիկ Ալևիի հետ։
1852 - Ավարտում է լիցեյը. նկարչական առաջին հաջողությունները։ Հոր համաձայնությամբ բնակարանի սենյակներից մեկը դարձնում է արվեստանոց։
1853 - Ստանում է բակալավրի կոչում։ Ապրիլին ընդունվում է գեղանկարիչ Ժոզեֆ Բարրիասի արվեստանոց, Կայսերական գրադարանի էստամպների կամբինետում ընդօրինակում է Մանտենյայի, Դյուրերի, Ռեմբրանդտի փորագրանկարները։ Առաջին գեղանկարչական գործը. մորական պապի՝ Ժերմեն Մյուսսոնի դիմանկարը։ Նոյեմբերին ընդունվում է Փարիզի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը։
1854 - Ամռանը ճամփորդում է Պրովանսում, ընդօրինակում Դավիդի «Ժոզեֆ Բարի մահը» կտավը։ Աշնանը թողնում է համալսարանը և ընդունվում Լուի Լամոտի արվեստանոց։ Ընդհարվում է հոր հետ, որը պնդում էր, որ Դեգան շարունակի ուսումը համալսարանում, առանձնանում է ընտանիքից։ «Ինքնադիմանկար ածխամատիտով»։
1855 - Գարնանը հաշտվում է հոր հետ։ Գրեգորիո Սուտզոյի հսկողությամբ սովորում է փորագրանկարել։ Ապրիլին ընդունվում է Փարիզի Գեղեցիկ արվեստների դպրոց, ծանոթանում Լեոն Բոննայի, Անրի Ֆանտեն-Լատուրի, Էլի Դելոնեի հետ։ Այցելում է Էնգրի արվեստանոցը։ Ամռանը կրկին ճամփորդում է Պրովանսում և Իտալիայում։ «Աշիլ դը Գայի դիմանկարը ծովային վարժարանի կադետի համազգեստով»։
1856 - Երկրորդ ուղևորությունը Իտալիա (Նեապոլ, Հռոմ, Ֆլորենցիա)։ Ուրվանկարներ Սեքստինյան մատուռում։
1857 - Երրորդ ուղևորությունը Իտալիա։ Հռոմում այցելում է Ֆրանսիական ակադեմիան, մտերմանում է Գյուստավ Մորոյի հետ։ «Հռոմեացի աղքատ կինը», «Դեղին շալով ծեր կինը։ «Տուռնիի դիմանկարը», «Ինքնադիմանկար փափուկ գլխարկով» օֆորտներ։
1858-59 - Չորրորդ ուղևորությունը Իտալիա։ Ընդօրինակում է Ռաֆայելի «Հրդեհ Բորգոյում» որմնանկարի աջ հատվածը, ուրվանկարներ անում Սինյորելիի որմնանկարներից։ Նոյեմբերին սկսում է աշխատել Լաուրա Բելլելլիի և նրա դուստրերի դիմապատկերի վրա, որն արդյունքում դառնում է «Բելլելլիների ընտանիքի դիմանկարը»՝ արված արդեն Փարիզում։
1860 - Հինգերորդ ուղևորությունը Իտալիա։ Պադովայում ընդօրինակում է Տիցիանի որմնանկարները։ Փարիզում սկսում է «Պատանիներին մրցման հրավիրող սպարտացի աղջիկները»։
1861 - Ավարտին է հասցնում երկու տարի առաջ մտահղացած «Բաբելոնը կառուցող Շամիրամը», սկսում է «Միջնադարյան պատերազմի դրվագ. Օռլեանի աղետները»։ Ամռանը Մենիլ Յուբերում նկարում է ձիարշավի առաջին տեսարանները։ Սկսում է հավաքել ճապոնական փայտափորագրանկարներ։ Ծանոթանում է Էդուարդ Մանեի հետ։
1862 - Ընդօրինակում է Էժեն Դելակրուայի «Խաչակիրների մուտքը Կոստանդնուպոլիս» ստեղծագործությունը, անում է «Բելլելլիների ընտանիքը»։
1863 - Աշխատում է «հաբեթի դուստրը» և «միջնադարյան պատերազմի դրվագ» գործերի վրա, ստեղծում է Լ. Բոննայի, Թերեզ դը գայի դիմապատկերները և «Ինքնադիմանկար արտիստիկ շապիկով»։
1865 - Առաջին անգամ հանդես է գալիս Սալոնում, ցուցադրում է «միջնադարյան պատերազմի դրվագը»՝ արժանանալով Պյուվի դը Շավանի դրվատանքին։ «Ինքնադիմանկար դը Վալեռնի հետ», «Թերեզ և Էդմոմդո Մորբիլլիների դիմանկարը», «Իր կնոջ նվագը լսող Էդուարդ Մանեի դիմանկարը» և «Քրիզանթեմներով տիկինը (Տիկին Էրտել)»։

1866 - Հաճախում է «Գերբուա» սրճարան, որտեղ հանդիպում է Մանեի, ծանոթանում Ռենուարի, Մոնեի, Բազիլի, Սիսլեյի, Դյուրանտիի հետ։ Թողնում է պատմանկարչությունը հօգուտ ժամանակակից սյուժեների։ Սալոնում ցուցադրում է «Խոչընդոտներով ձիարշավի տեսարան (Վիրավոր ժոկեյը)»։ Տարվում է թատրոնով, աշխատում է «Օր. Ֆիոկրը «Ակունք» բալետում» նկարի վրա։ «Ջեյմս Տիսսոյի դիմանկարը արվեստանոցում»։
1867 - Սալոնում ներկայացնում է երկու «Ընտանեկան դիամկար»։ «Տիկին Գոժլերի դիմանկարը» և «Երիտասարդ կնոջ գլուխ»։
1868 - Սալոնում ցուցադրում է «օրիորդ Ֆիոկրը «Ակունք» բալետում» ստեղծագործությունը։ Ընդօրինակում է Մանտեյայի «Խաչելությունը»։
1869 - «Տիկին Գոժլենի դիմանկարը» ընդունվում է Սալոնում, իսկ «Տիկին Կամյուն դաշնամուրի առջև» ստեղծագործությունը մերժվում է։ Ամռանը Մանեի հետ ճամփորդում է Բուլոն-սյուր-Մերից մինչև Սեն-Վալերի-ան-Քյո. պլեներային բնանկարների պաստելների շարք։ Սկսում է պատկերել լվացարարուհիների և արդուկող կանանց։ «օպերայի նվագախմբի երաժիշտները», «Մարի Դիոյի դիմանկարը դաշնամուրի առջև»։
1869-70 - Հոր դիմանկարի երկու տարբերակ՝ կիթառահար Պագանսին լսելիս, «Հորտենզիա Վալպինսոնի դիմանկարը» և ձիարշավի թեմաներով նկարներ՝ «Ֆալստարտ» և «Ժոկեյները տրիբունայի առջև»։ Վերջին անգամ ցուցադրվում է Սալոնում («Տիկին Գոբիյարի դիմանկարը» և «Տիկին Կամյուն կարմիր զգեստով»)։
1870-71 - Մասնակցում է Փարիզի պաշտպանությանը պրուսացիներից, ծառայում է հրետանիում Անրի Ռուարի հրամանատարության ներքո։ Սառեցնում է աչքերը, որի հետևանքով տեսողությունը սկսում է վատանալ։ Փարիզի գրավումից հետո մեկնում է Վալպինսոնների մոտ՝ Մենիլ Յուբեր, և մկարում այնտեղ «Անրի Վալպինսոնի դիմանկարը դայակի հետ», Ձիարշավ գավառում. արշավակառք»։ Հուլիսին վերադառնում է Փարիզ, հաճախակի հանդիպում Մանեի հետ։
1872 - Տարվում է բալետով ու կանֆեշանտանով. «Միանձնուհիների բալետ «Ռոբեր-սատանա» օպերայում» (առաջին տարբերակ), «Մերանտի պարի դասարանը Լը Պելետիե փողոցի Օպերայում», «Նվագախմբի երաժիշտները և խնարհվող պարուհին»։ Հոկտեմբերին Ռընե եղբոր հետ մեկնում է Ամերիկա՝ այցելելու նորօռլեանցի ազգականներին։ «Կինը արևելյան ծաղկամանով»։

1873 - «Դիմանկար բամբուկի գրասենյակում», «Էստել Մյուսսոնի դիմանկարը», «Պեդյիկյուր»։ Ապրիլին վերադառնում է Փարիզ։ Սկսում է հաճախել «Նոր Աթենք» սրճարանը, ուր տեղափոխել էին «Գերբուայի» մշտական հաճախորդ իր արվեստագետ ընկերները։ Ի հայտ է գալիս Նկարիչների անանուն ընկերություն և անկախ «ռեալիզմի սալոն» ստեղծելու գաղափարը։ Դեկտեմբերին մեկնում է Թուրին՝ խնամելու հիվանդ հորը։
1874 - Փետրվարին Նեապոլում մահանում է Դեգայի հայրը, թողնելով իր բանկի գործերը խճճված վիճակում։ Ապրիլի 15-ին բացվում է «Նկարիչների, քանդակագործների և փորագրանկարիչների անանուն ընկերության» 1-ին ցուցահանդեսը։ Դեգան ներկայացնում է տասը աշխատանք։ Մասնակիցները քննադատների կողմից ստանում են «իմպրեսիոնիստներ» անվանումը։ «Բալետի փորձ բեմի վրա» (առաջին տարբերակ), «Էժեն Մանեի դիմանկարը», «Բռնություն (Ինտերիեր)», «Պերրոյի պարի դասարանը» (առաջին տարբերակ), «Պա-դե-դե բեմի վրա»։ Երգիչ Ֆորը գնում է Դեգայի մի քանի ստեղծագործություններ։
1875 - Աշիլ դը Գայի սնանկացումը. եղբորը փրկելու համար Դեգան վաճառում է հին վարպետների իր հավաքածուն։ «Կոնկորդի հրապարակ. Կոմս Լըպիկը դուստրերի հետ», «տիկին Ժինտոն հայելու առջև»։ Տարվում է վիմագրանկարչությամբ։
1876 - Ապրիլին բացվում է «Անանուն ընկերության» 2-րդ ցուցահանդեսը, որին Դեգան ներկայացնում է 24 աշխատանքով։ «Սրճարանում. ափսինթ», «Պարի դասարան. Ադաջիո», «Պարուհին բեմի վրա. Աստղը», «Պարուհիները ծաղկեփնջով» (առաջին տարբերակ)։
1877 - «Անանուն ընկերության» 3-րդ ցուցահանդեսի բացումը ապրիլին, նկարիչը ցուցադրում է քսանհինգ ստեղծագործություն։ Կանֆեշանտանի թեմայով ստեղծում է մի շարք նկարներ («Ամբասսադոր» կաֆեշանտանը»), ինչպես նաև՝ «Գիշերային սրճարան Մոնմարտրում. Կանայք սրճարանում», «պարուհիները ձողի մոտ», «Փորձ ջութակի նվագակցությամբ», «Սպիտակեղեն տանող լվացարարուհիները»։ Մասնակցում է Ալևիի և Մեյակի «Մորեխը» կատակերգության բեմադրության ձևավորմանը։
1879 - Ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի է ունենում «Ընկերության» 4-րդ ցուցահանդեսը, Դեգան ներկայացնում է քսանհինգ աշխատանք։ Ծանոթանում է Պոլ Գոգենի հետ։ Նկարում է Լ. Է. Դյուրանտիի և Դ. Մորբիլլիի դիմանկարները, «Միսս Լոլոն Ֆեռնանդո կրկեսում», ստեղծում մի շարք պաստելներ ու մոնոտիպիաներ՝ նվիրված հասարակաց տների կանանց։
1880 - «Ընկերության» 5-րդ ցուցահանդեսը ապրիլին, նկարիչը ցուցադրում է տասնհինգ նկար և օֆորտ։ Պիսսարոյի, Կայբոտի և Մ. Կեսսետի հետ պատրաստվում է հրատարակել «Օր և գիշեր» ամսագիրը։ «Իջ��ող վարագույր», «Տեսարան օթյակից. ծաղկեփնջով պարուհին և հովհարով տիկինը» (առաջին տարբերակ), «Սպասում», «Պարուհիների հանգիստ», Լ. Ալևիի «Կարդինալ ընտանիքը» վեպի նկարազարդումներ։ Փորձում է էստամպի տարբեր տեխնիկաներ, աշխատում է «Տասնչորսամյա պարուհին» քանդակի վրա։
1881 - «Ընկերություն» 6-րդ ցուցահանդեսը ապրիլին, Դեգան ցուցադրում է «Տասնչորսամյա պարուհին» և յոթ նկար։ «Ձիարշավից առաջ. ժոկեյը սյան մոտ»։
1882 - Հրաժարվում է մասնակցել «Անանուն ընկերության» 7-րդ ցուցահանդեսին։ Նկարում է առաջին «Գլխակավաճառուհիները», հաճախ է պատկերում լվացվող, սրբվող, սանրվող կանանց։ «Արդուկող կինը լույսին հակառակ»։
1883 - Լոնդոնում Դյուրան-Ռյուելը կազմակերպում է իմպրեսիոնիստների ցուցահանդես, որտեղ Դեգայից ներկայացվում է յոթ աշխատանք։
1884 - Մենիլ Յուբերում կերտում է Հորտենզիա Վալպինսոնի կիսանդրին։ «Արդուկող կանայք»։
1885 - Հունիսին Բրյուսելում Դյուրան-Ռյուելը կրկին իմպրեսիոնիստների ցուցահանդես է կազմակերպում, որին մասնակցում է նաև Դեգան։ Օգոստոսին մեկնում է Հավր և Մոն-Սեն-Միշել, Դիեպում հյուրընկալվում է Լ. Ալևիին ու նկարում Լ. և Դ. Ալևիների, Ու. Սիքքերթի, Ժ. Է. Բլանշի, Ժերվեի և Բուլանժե-Կավեի խմբային դիմանկարը։ «Գլխակավաճառուհու մոտ» մեծ նկարը։ Տեսողության կտրուկ վատթարացում։
1886 - «Ընկերության» 8-րդ ցուցահանդեսը մայիս-հունիս ամիսներին, Դեգան ներկայացնում է «Գլխակավաճառուհիներ» և «Մերկ, լողացող, չորացող, սրբվող, սանրվող կամ իրենց սանրել տվող կանայք» շարքերը։ Նկարներ «Երկվորյակները Բերգամոյից» բալետի մոտիվներով։ Դյուրան-Ռյուելին տալիս է իր ստեղծագործությունների ձեռքբերման բացառիկ իրավունքը։
1888 - Ամառն անցկացնում է Կոտըրե առողջարանում և այդուհետև մեկնում է այնտեղ գրեթե ամեն տարի։
1889 - Հրաժարվում է մասնակցել «Համաշխարհային ցուցադրությանը» Փարիզում։ Սեպտեմբերին Բոլդինիի հետ ճամփորդում է Իսպանիայում և Տանժերում։ Թոռնլեյը ալբոմ է հրատարակում Դեգայի տասնհինգ վիմագրանկարներով։
1890 - Նորից սկսում է հավաքել հին և ժամանակակից վարպետների ստեղծագործություններ։ Սեպտեմբերին ու հոկտեմբերին Բարտոլոմեի հետ ճամփորդում է Բուրգունդիայում։ Դիենեում հյուրընկալվում է Ժաննիոյի մոտ և հիշողությամբ պատկերում բնանկարների շարք։ Ժնևում այցելում է հիվանդ եղբորը՝ Աշիլին։
1892 - Տեսողությունն ավելի է վաթարանում։ Գրեթե դադարում է աշխատել յուղաներկով։ Օգոստոսին Մենիլ Յուբերում անում է բիլիարդի սրահի երկու էտյուդ։ Տարվում է լուսանկարչությամբ։ Տարվա վերջին Դյուրան-Ռյուելի մոտ ցուցադրում է բնանկարների շարք։

1895 - «Անրի Ռուարի դիմանկարը որդու՝ Ալեքսիսի հետ» (անավարտ) և պարուհիների ու մերկ կանանց մեծաչափ բազմաթիվ պատկերներ։
1896 - «Կայբոտի նվիրատվության» կազմում Դեգայի վաղ ստեղծագործությունները հայտնվում են Լյուքսենբուրգյան թանգարանում։
1897 - Բարտոլոմեի հետ մեկնում է Մոնտոբան՝ այցելելու Էնգրի թանգարանը։ Միանում է հակադրեյֆուսականներին և խզում կապերը Լ. Ալևիի հետ։
1898 - Սեն-Վալերի-սյուր-Սոմմում հյուրընկալվում է Բրաքվալի տանը և ստեղծում պեյզաժների իր վերջին շարքը՝ «Գյուղական մեծ բնանկարներ»։ Վեց աշխատանք ներկայացվում է (առանց իր համաձայնության) «Քանդակագործների, գեղանկարիչների և փորագրանկարիչների միջազգային ընկերության» առաջին ցուցահանդեսին։
1899 - Հրաժարվում է մասնակցել «Միջազգային ընկերության» ցուցահանդեսին։
1900 - «Ֆրանսիական գեղանկարչության 100 տարի» ցուցահանդեսին ներկայացվում են Դեգայի «Դիմանկար բամբակի գրասենյակում», «Բալետի փորձ բեմի վրա» նկարները և հինգ պաստել։
1904–06 - Գրեթե կուրանում է, բայց շարունակում է ստեղծել պարուհիների մեծաչափ պատկերներ։
1908-12 - Ստիպված է թողնել նկարչությունը, զբաղվում է միայն քանդակագործությամբ։
1912 - Մտերիմ ընկերոջ՝ Անրի Ռուարի մահից հետո կազմակերպված աճուրդում Դեգայի «Պարուհիները ձողի մոտ» նկարը վաճառվում է 435 000 ֆրանկով։ Ստիպված է լքել Վիկտոր Մասսեի իր բնանկարը և տեղափոխվել Կլիշի բուլվար։ Այլևս չի աշխատում։
1914 - Լուվր է մտնում Իսահակ Կոմոնդոյի հավաքածուն, որում ընդգրկված էին Դեգայի բազմաթիվ ստեղծագործություններ։
1917 - Մահանում է սեպտեմբերի 27-ին։ Աճյունը թաղում են Մոնմարտրի գերեզմանատանը։
1918-19 - Դեգայի արվեստանոցի և հավաքածուի չորս վաճառք^[8]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Edgar Degas (նիդերլ.)
↑ ^3,0 ^3,1 Hilaire Germain Edgar Degas — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 RKDartists (նիդերլ.)
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Kendall R. J. Encyclopædia Britannica
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural (порт.) — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Union List of Artist Names
↑ Էդգար Դեգա (2009). Նամակներ. Երևան: «Սարգիս Խաչենց». էջ 245-254.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 323)։

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էդգար Դեգա» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էդգար Դեգա» հոդվածին։

[_dee3a50011c010a1-1] 1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_4d67222804d687a0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Edgar Degas (նիդերլ.)

[_608d768aec1a8e2f-3] 3,0 ^3,1 Hilaire Germain Edgar Degas — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7

[_cf02decafc3f5872-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 RKDartists (նիդերլ.)

[_114a51d94c4b9487-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Kendall R. J. Encyclopædia Britannica

[_8c7d4dd716fabdb9-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural (порт.) — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7

[_4dfb4bb5c75c319b-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Union List of Artist Names

[8] Էդգար Դեգա (2009). Նամակներ. Երևան: «Սարգիս Խաչենց». էջ 245-254.

[1]