19-րդ դարի ժամանակագրություն
XIX դարի ժամանակագրություն։
1800-ականներ
խմբագրել- 1801թ. Ջուզեպպե Պյացցին բացահայտում է գաճաճ մոլորակ Սերեսը։ - Իտալիա
- 1801թ. Թոմաս Ջեֆերսոնը,Ներկայացուցիչների պալատի կողմից, ընտրվեց Միացյալ Նահանգների նախագահ։
- 1801թ. Մեծ Բրիտանիայի եւ Իռլանիդիայի թագավորությունները միավորվում են՝ կազմելով Միացյալ Թագավորությունը։
- 1801թ. Նապոլեոնը Հռոմի Պապի հետ ստորագրում է 1801-ի պայմանագիրը։
- 1801թ. Պավել I -ի սպանությունը։
- 1801թ. ֆրանսիացիները հաղթում են անգլիացիներին Աբուկիրի երկրորդ ճակատամարտում։
- 1801-1815թթ. Առաջին և Երկրորդ Բարբարոսական պատերազմները ԱՄՆ-ի և Հյուսիսային Աֆրիկայի Բարբարոս պետությունների միջև։
- 1802թ.Ֆրանսիայի և Միացյալ Թագավորության միջև Ամիենսների պայմանագիրը ավարտում է Երկրորդ Կոալիցիայի պատերազմը։
- 1802թ.Լյուդվիգ վան Բեթհովենը առաջին անգամ կատարում է իր Լուսնի սոնատը։
- 1803թ.Ուիլյամ Սիմինգթոնը ցուցադրում է իր Շառլոտ Դունդասը ՝ «առաջին գործնական շոգենավը»։
- 1803թ.Սաուդյան Արաբիայի առաջին պետության վահաբիները գրավում են Մեքքան և Մեդինան։
- 1803թ. Սկսվում է պատերազմը Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի միջև, որը ոմանց կողմից համարվում է Նապոլեոնյան պատերազմների սկիզբը։
- 1803թ.Պադրիի պատերազմի առաջին փուլը։ (մինչև 1825 թ.)
- 1804թ.Հաիթին անկախանում է Ֆրանսիայից եւ դառնում սեւամորթների առաջին հանրապետությունը։
- 1804-1813թթ. ռուս-պարսկական պատերազմ։
- 1804թ. Ֆրանց II -ի կողմից հիմնադրվում է Ավստրիական կայսրությունը։
- 1804թ. Նապոլեոնը ինքնաթագադրվեց ֆրանսիայի կայսր։
- 1804թ. Մոլորակի բնակչությունը հասնում է 1 միլիարդի։
- 1804թ. Առաջին շոգեքարշի շահագործումը։
- 1804-1815թթ. Սերբական հեղափոխությունը Օսմանյան կայսրության տիրապետության դեմ։
- 1805թ. Թրաֆալգարի ճակատամարտի արդյունքում վերանում են ֆրանսիական և իսպանական ռազմածովային նավատորմերը՝ավելացնելով բրիտանացիների գերիշխանությունը տարածաշրջանում։
- 1805թ. Նապոլեոնը վճռականորեն պարտության է մատնում ավստրիա-ռուսական բանակին Աուստերլիցի ճակատամարտում։
- 1805-1848թթ. Մուհամմադ Ալին բարենորոգումներ է իրականացնում Եգիպտոսում։
- 1806թ.Պրեսբուրգի պայմանագրի արդյունքում լուծարվում է Սրբազան Հռոմեական Կայսրությունը։
- 1806թ. Կապի գաղութը դառնում է Բրիտանական կայսրության մաս։
- 1806-1812թթ. ռուս-թուրքական պատերազմ, Բուխարեստի պայմանագիր։
- 1807թ. Բրիտանիան ստրուկների առևտուրը ապօրինի է համարում։
- 1808թ. Բեթհովենը կատարում է իր Հինգերորդ սիմֆոնիան։
- 1808-1809թթ. Ռուսաստանը գրավում է Ֆինլանդիան Շվեդիայից Ֆինլանդիայի պատերազմում։
- 1808-1814թթ. Իսպանական պարտիզանները կռվում են Պիրենեյան պատերազմում։
- 1809թ. Նապոլեոնը զրկում է Թեուտոնական ասպետներ իրենց վերջին նվաճումներից։
1810-ականներ
խմբագրել- 1810թ. Հիմնադրվեց Բեռլինի համալսարանը, որի ուսանողական եւ դասախոսական կազմում էին Հեգելը, Մարքսը և Բիսմարկը։
- 1810թ. Գրիտո դե Դոլորեսը սկսում է Մեքսիկայի Անկախության պատերազմը։
- 1810-1820թթ. Լատինամերիկյան անկախացնման պատերազմներից հետո մի շարք Լատինամերիկյան գաղութները ազատվեցին իսպանական եւ պորտուգալական կայսրությունների տիրապետությունից։
- 1810-1820թթ. Փենջաբի պատերազմը` Սիխի կայսրության և Բրիտանական կայսրության միջև։
- 1812թ. Ֆրանսիայի ներխուժումը Ռուսաստան (շրջադարձային պահ Նապոլեոնյան պատերազմներում) ։
- 1812թ. Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ`Սփենսեր Պերսեվալի սպանությունը։
- 1812-1815թթ. 1812-ի պատերազմը` ԱՄՆ-ի և Բրիտանիայի միջև, ավարտվում է ոչ-ոքիով։
- 1813թ. Ջեյն Օսթինը հրատարակում է <<հպարտությունն ու նախապաշարմունք>> գիրքը:
- 1813-1837թթ. Սիխ-աֆղվանական պատերազմներ։
- 1814-1816թթ. Անգլո-Նեպալյան պատերազմը՝Նեպալի եւ Բրիտանական կայսրության միջեւ։
- 1815թ.Վիեննայի կոնգրեսը վերագծում է եվրոպական քարտեզը։
- 1815թ. Նապոլեոնը խուսափում է աքսորից և սկսում իր հարյուր օրը, նախքան վերջնական պարտությունը Վաթեռլոոյի ճակատամարտում։ Այս պարտությունը վերջ է դնում Նապոլեոնյան պատերազմներին։
- 1815թ. Ժայթքում է Սումբավա կղզում գտնվող Տամբորա լեռը ՝ առաջացնելով պատմության մեջ գրանցված, ամենամեծ հրաբխային ժայթքումը։ Ժայթքման հետեւանքով զոհվում է մոտ 71,000 մարդ։ Ժայթքումը նաեւ հիմք է դառնում կլիմայական գլոբալ անոմալիաների, ավելի հայտնի « հրաբխային ձմեռ » անվանումով[1]։
- 1815թ. Ջեյն Օսթինը տպագրում է իր Էմմա վեպը։
- 1816թ. Հյուսիսային կիսագնդում Առանց ամառ տարին։
- 1816թ. Արգենտինայի անկախացումը։
- 1816-1828թթ. Շակայի Զուլու թագավորությունը դառնում է ամենամեծը Հարավային Աֆրիկայում։
- 1817թ. Սերբիայի իշխանությունը դառնում է Օսմանյան կայսրության սյուզերեն։
- 1817թ. Ֆլորիդայում սկսվում է առաջին Սեմինոլ պատերազմը։
- 1817թ. Ռուսաստանը սկսում Կովկասյան պատերազմը։
- 1817թ. Ուելսի արքայադուստր Շարլոտը մահանում է ծննդաբերության ընթացքում։
- 1818թ. Մերի Շելլին հրատարակում է իր <<Ֆրանկենշտեյն>> վեպը։
- 1818թ. Չիլիի անկախացումը։
- 1819թ. Ջոն Քիթսը գրում է իր <<Odes of 1819>> վեպը։
- 1819թ. Անգլիայում սկսվում է Պետերլո կոտորածը։
- 1819թ. Ստեղծվում է ժամանակակից Սինգապուր քաղաքը Բրիտանական արեւելահնդկական ընկերության կողմից։
- 1819թ. Թեոդոր Ժերակոն ստեղծում է իր <<Մեդուզայի գլուխ>> ՝ գլուխգործոցը, և այն ցուցադրում է 1819 թվականի Ֆրանսիական սրահում ՝ Լուվրում։
1820-ական թթ
խմբագրել
- 1820թ. Միսուրիի կոմպրոմիս։
- 1820թ. 1820-ի հեղափոխությունները Հարավային Եվրոպայում։
- 1820թ. Անտարկտիդայի հայտնագործություն։
- 1820թ. Ամերիկյան գաղութացման հասարակության կողմից հիմնադրվեց Լիբերիան, ազատագրված ամերիկացի ստրուկների համար։
- 1820թ. Մարաթայի կայսրության տրոհումը։
- 1821թ. Նապոլեոն Բոնապարտը մահանում է աքսորում` Սեն Հելենա կղզում։
- 1821թ. Մեքսիկան Իսպանիայից անկախություն է ձեռք բերում՝ Կորդոբայի պայմանագրով։
- 1821թ. Պերուն հայտարարում է իր անկախությունը Իսպանիայից։
- 1821թ. Նավարինոյի կոտորածը։
- 1821 - 1830թթ . Հունաստանը դառնում է առաջին երկիրը, որը կտրվեց Օսմանյան կայսրությունից, Անկախության Հունական պատերազմից հետո։
- 1822 - 1823 թվական . Մեքսիկայի առաջին կայսրությունը ՝ որպես Մեքսիկայի առաջին հետընտրական անկախ կառավարություն, որը ղեկավարում էր Մեքսիկայի կայսր Ագուստան I- ը։
- 1822թ. Բրազիլիայի արքայազն Պեդրոն սեպտեմբերի 7-ին հռչակեց Բրազիլիայի անկախությունը։ Դեկտեմբերի 1-ին նրան թագադրեցին որպես Բրազիլիայի կայսր Դոմ Պեդրո I- ը։
- 1823թ. Մոնրոյի վարդապետությունը հայտարարեց ԱՄՆ նախագահ Ջեյմս Մոնրոյի կողմից։
- 1824թ . ՝ Բեթհովենի իններորդ սիմֆոնիայի պրեմիերա։
- 1825թ. Էրիի ջրանցքը բացվեց ՝ միացնելով Մեծ լճերը Ատլանտյան օվկիանոսին։
- 1825թ. Բոլիվիայի անկախություն։
- 1825թ. Բացվեց Աշխարհի առաջին հասարակական երկաթուղին։
- 1825թ. Դեկտեմբերյան ապստամբությունը։
- 1825 - 1828թթ։ Սիսպլատինի պատերազմը հանգեցնում է Ուրուգվայի անկախությանը։
- 1825թ. Ջավայի պատերազմը . (մինչև 1830 թ.)
- 1826թ. Սամուել Մորին արտոնագրում է ներքին այրման շարժիչը։
- 1826 - 1828թթ. Ռուս-պարսկական վերջին պատերազմից հետո, Պարսից կայսրությունը հետ վերցրեց նախորդ պատերազմում Ռուսաստանին զիճած տարածքը։
- 1827թ. Մահացան Վիլյամ Բլեյքը և Լյուդվիգ վան Բեթհովենը։
- 1828 - 1832թթ. Սև պատերազմը Թասմանիայում հանգեցնում է Թասմանյան աբորի ծայրահեղ ոչնչացմանը։
- 1829թ. Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթեի Ֆաուստի պրեմիերաները։
- 1829թ Ստեղծվեց առաջին էլեկտրական շարժիչը։
- 1829թ. Ռոբերտ Փիլը ստեղծում է ոստիկանության մետրոպոլիտենի ծառայությունը ՝ առաջին ժամանակակից ոստիկանական ուժը։
- 1829թ. Էդիրնեի պայմանագիր , 1828-1829 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմից հետո
1830-ական թթ
խմբագրել- 1830թ. Անգլո-Ռուսական պայքարը Աֆղանստանի դեմ, Մեծ խաղ, սկսվում և ավարտվում է 1895 թվականին։
- 1830թ. հուլիսյան հեղափոխություն Ֆրանսիայում։
- 1830թ. Բելգիական հեղափոխությունը Նիդեռլանդների Միացյալ Թագավորությունում հանգեցրեց Բելգիայի ստեղծմանը։
- 1830թ. Մեծ Կոլումբիան լուծարվեց և իր տեղը գրավեցին Կոլումբիայի ազգերը (ներառյալ ժամանակակից Պանաման, Էկվադորը և Վենեսուելան)։
- 1830թ. Նոյեմբերյան ապստամբություն Լեհաստանում Ռուսաստանի դեմ։
- 1831թ. Ֆրանսիան ներխուժում և գրավում է Ալժիրը։
- 1831թ. Բելգիայի սահմանադրության վավերացումը։
- 1831թ. Տեղի է ունենում բոսնիական մեծ ապստամբություն Օսմանյան կայսրության դեմ։
- 1831 - 1836թթ. Չարլզ Դարվինի ճանապարհորդությունը։
Իռլանդիայից հեռացող արտագաղթողները: 1830-ից 1914 թվականներին գրեթե 5 միլիոն իռլանդացիներ ուղևորվեցին միայն Միացյալ Նահանգներ: - 1831թ. Նոյեմբերյան ապստամբությունն ավարտվեց Վարշավայի ճակատամարտում Լեհաստանի համար ջախջախիչ պարտությամբ։
- 1831 - 1833թթ. Եգիպտոս-Օսմանյան պատերազմ։
- 1831թ երկրորդ փուլը Պադրիի պատերազմի։ (մինչև 1838 թ.)
- 1832թ. Բրիտանական պառլամենտը ընդունում է մեծ բարեփոխումների մասին ակտը։
- 1833թ. Ստրկության վերացման գործող օրենքը արգելում է ստրկությունը բրիտանական կայսրությունում։
- 1833 - 1876թթ. Կարլիստական պատերազմներ Իսպանիայում։
- 1834 թ . Ձևավորվում է Գերմանիայի մաքսային միությունը։
- 1834թ. իսպանական ինկվիզիցիան պաշտոնապես ավարտվում է։
- 1834 - 1859թթ. Իմամ Շամի ապստամբությունը Կովկասում։
- 1835 - 1836թթ։ Մեքսիկայում Տեխասի հեղափոխությունը հանգեցրեց Տեխասի կարճաժամկետ հանրապետության ստեղծմանը։
- 1836թ․ Ալամոյի ճակատամարտը ավարտվեց պարտությամբ `Թեքսանի անջատողականների համար։
- 1836թ. Սան Ժակինտոյի ճակատամարտը հանգեցնում է գեներալ Սանտա Աննայի գրավմանը։
- 1836 - 1839թթ․ Կոնֆեդերացիայի պատերազմը սկսվում է Չիլիի և Պերու-Բոլիվիայի կոնֆեդերացիայի միջև, ավարտվում Չիլիի հաղթանակով։
- 1837թ․ Հեռագրական կապը արտոնագրվում է։
- 1837թ․ Չարլզ Դիքենսը հրատարակում է Օլիվեր Թվիստը ։
- 1837թ․ Մահացավ Ալեքսանդր Պուշկինը ։
- 1837 - 1838թթ․ 1837-ի ապստամբությունները Կանադայում ։
- 1837 - 1901թթ. Վիկտորիա թագուհի թագավորությունը համարվում է Բրիտանական կայսրության գագաթնակետը և կոչվում է վիկտորիանական դարաշրջան ։
- 1838 - 1840թթ . Կենտրոնական Ամերիկայի Դաշնային Հանրապետությունում քաղաքացիական պատերազմը հանգեցրեց Գվատեմալայի, Էլ Սալվադորի, Հոնդուրասի, Նիկարագուայի և Կոստա Ռիկայի հիմնադրմանը։
- 1839թթ. Հիմնադրվեց Բելգիայի Թագավորությունը ։
- 1839 - 1851թթ. Ուրուգվայի քաղաքացիական պատերազմ ։
- 1839 - 1919 թթ . Անգլո-աֆղանական պատերազմները հանգեցնում են փակուղու և Դյուրանդ գծի հաստատմանը։
1840-ական թթ
խմբագրել- 1840թ. Հիմնադրվում է Նոր Զելանդիան։
- 1840թ. Վերին և Ստորին Կանադան միավորվում են Կանադայի նահանգում։
- 1841թ. « Դինոզավր » բառը հեղինակում է Ռիչարդ Օուենը:
- 1842թ. Անեսթեզիան առաջին անգամ օգտագործվեց։
- 1843թ. Առաջին վագոնային գնացքը ուղևորվում է Միսուրի։
- 1844թ. Դոմինիկյան Անկախության պատերազմ Հայիթիից։
- 1845 - 1846թթ․ Առաջին Անգլո-Սիխական պատերազմը ։
- 1845 - 1872թթ. Նոր Զելանդիայի պատերազմները։
- 1846 - 1847թթ․ մորմոնների գաղթը Յուտա ։
Լիբերալ և ազգայնական ճնշումը հանգեցրեց 1848 թվականի եվրոպական հեղափոխությունների - 1847թ․ Իգնազ Սեմելվիսը առաջարկում է ձեռքի լվացումը ՝ որպես հիվանդությունների տարածումը դադարեցնելու միջոց։
- 1847 - 1901 թվական ՝ Յուկատոնի կաստայի պատերազմը ։
- 1848 - 1849թթ․ Երկրորդ անգլո-սիկ պատերազմը
- 1848թ. Հրապարակվեց կոմունիստական մանիֆեստը ։
- 1848թ․ 1848-ի հեղափոխությունները Եվրոպայում։
- 1848թ. Սենեկա Ֆոլսի կոնվենցիան Կանանց իրավունքների առաջին կոնվենցիան է դառնում Միացյալ Նահանգներում։
- 1848 - 1858թթ․ Կրալիֆոռնիայի ոսկե ռուշ ։
- 1848 : Ուիլյամ Հոլման Հանթը, Ջոն Էվերեթ Միլիսը և Դանթե Գաբրիել Ռոսսեթին գտան Պրեռաֆայելիտների Եղբայրությունը ։
- 1849թ. Հռոմեական հանրապետության սահմանադրական օրենքը դառնում է առաջինը, որը վերացնում է մահապատիժը ։
- 1849թ․Գազի դիմակը հորինվում է։
1850-ական թթ
խմբագրել- 1850թ. Ավարտվեց Փոքրիկ սառցե դարաշրջանը ։
- 1850թ. Ալֆրեդ Թենիսոնը նշանակվում է Պոետի դափնեկիր Ուիլյամ Վորսվորթի մահից հետո։
- 1850 - 1864թթ. Թայփինգի ապստամբությունը դարի արյունալի բախումն է, որը հանգեցնում է 20 միլիոն մարդու մահվան։
- 1851թ. Լոնդոնի Մեծ ցուցահանդեսը աշխարհում առաջին միջազգային ցուցահանդեսն էր կամ Համաշխարհային տոնավաճառը ։
- 1851թ. Լուի Նապոլեոնը հեղաշրջում է իրականացնում Ֆրանսիայում։
Մահացած դաշնակից զինվորներ։ 18–40 տարեկան սպիտակամորթ տղամարդկանց 30% -ը մահացավ Ամերիկյան քաղաքացիական պատերազմում ։ - 1851 - 1852թթ․ Ավարտվեց Պլատինի պատերազմը։
- 1851թ. Հերման Մելվիլը հրատարակում է Մոբի Դիքը ։
- 1852թ. Ֆրեդերիկ Դուգլասը ներկայացնում է իր ելույթը ՝ «Հուլիս չորրսի իմաստը նեգրերի համար» , Նյու Յորքի Ռոչեսթեր քաղաքում։
- 1853 - 1856թթ. Ղրիմի պատերազմ Ֆրանսիայի, Միացյալ Թագավորության, Օսմանյան կայսրության և Ռուսաստանի միջև։
- 1854թ․ Բալադավայի ճակատամարտը։
- 1854թ. Կանագավայի կոնվենցիան պաշտոնապես ավարտում է Ճապոնիայի մեկուսացման քաղաքականությունը։
- 1854թ. SS Արկտիկական աղետը
- 1854 - 1855թթ․ Սևաստապոլի պաշարումը. քաղաքը հանձնվում է ֆրանսիական և բրիտանական ուժերին։
- 1855թ. Բեսեմերի գործընթացը հնարավորություն է տալիս պողպատը զանգվածաբար արտադրել։
- 1855թ. Ուոլթ Ուիթմենը հրատարակում է «Խոտի տերևներ» առաջին հրատարակությունը։
- 1856թ. Աշխարհի առաջին նավթավերամշակման գործարանը Ռումինիայում։
- 1857թ. Ժոզեֆ Ուիթվորթը նախագծում է առաջին հեռահար դիպուկահար հրացանը։
- 1857 - 1858թթ։ Հնդկական ապստամբություն։ 1857թ․ Բրիտանական կայսրությունը ստանձնում է Հնդկաստանի վերահսկողությունը « East India» ընկերությունից։
- 1858 - 1947թթ. Հնդկաստանում բրիտանական կայսրությունը գոյատևում է 90 տարի։
- 1858թ. Ձայնագրման առաջին իսկական սարք ՝ հնչյունագրության գյուտը.
- 1858թ. Ավարտվեց Բիգ Բենի շինարարությունը։
- 1859թ․ Չարլզ Դարվինը հրատարակում է տեսակների ծագումը։
- 1859 - 1869թթ. կառուցված է Սուեզի ջրանցքը։
1860-ական թթ
խմբագրել
- 1861–1865թթ․ Ամերիկյան քաղաքացիական պատերազմ։
- 1861թ․ Արքայազն Ալբերտի մահը։
- 1862–1877թթ․ Մուսուլմանական հեղաշրջումը հյուսիս-արևմտյան Չինաստանում.
- 1863թ․ Միջազգային կարմիր խաչի կազմակերպության հիմնադրումը։
- 1864թ․ Չերքեզների Ցեղասպանությունը։
- 1865–1877թթ․Ստրկավաճառությունը արգելվում է ԱՄՆ-ում։
- 1865թ․ Սպանվում է Աբրահամ Լինքոլնը։
- 1865թ․ Մենդելի առաջին օրենքի ստեղծումը։
- 1866–1868թթ․ Սով Ֆինլանդիայում։
- 1867թ․ ԱՄՆ-ն գնում է Ալյասկան Ռուսաստա
- 1867–1869թթ․Սով Ֆինլանդիայում։
- 1867թ․ Ալֆրեդ Նոբելը բացահայտում է դինամիտը.
- 1867թ․ Սերբիան անկախանում է Օսմանյան կաjսրությունից։
- 1867թ․ Լյուքսենբուրգյան ճգնաժամ։
- 1868–1878թթ. 10 տարի տևած պատերազմը Կուբայի և Իսպանիայի միջև։
- 1869թ․ Մենդելեևը ստեղծում է Պարբերական աղյուսակը։
1870-ական թթ
խմբագրել- 1870թ. Ռասմուս Մալինգ-Հանսենի գյուտ՝ Hansen Writing Ball- ը դառնում է առաջին վաճառվող գրամեքենան։
- 1870 - 1871թթ. Ֆրանկո-պրուսական պատերազմը հանգեցնում է Գերմանիայի և Իտալիայի միավորմանը, Ֆրանսիական Երկրորդ կայսրության փլուզմանը և Նոր Իմպերիալիզմի առաջացմանը։
- 1870 - 1890թթ. Երկար դեպրեսիա Արևմտյան Եվրոպայում և Հյուսիսային Ամերիկայում։
- 1871 - 1872 թթ . Պարսկաստանում սովամահությունը 2 միլիոն մարդու մահվան պատճառ դարձավ։
- 1871 - 1914թթ Երկրորդ արդյունաբերական հեղափոխություն
- 1871թ. Լոնդոնում բացվում է Royal Albert Hall- ը։
- 1871թ. Փարիզի կոմունան ղեկավարում է Ֆրանսիայի մայրաքաղաքը։
- 1871թ. Ճապոնիայում ֆեոդալական համակարգը ապամոնտաժվում է։
- 1871թ. Հենրի Մորտոն Սթենլին հանդիպում է դոկտոր Դևիդ Լիվինգսթոնին ՝ Տանգանիիկայի լճի մոտակայքում։
- 1872թ. ստեղծվում է Yellowstone ազգային պարկը ՝ առաջին ազգային պարկը։
- 1872թ. Ֆուտբոլի միջազգային առաջին հանդիպումը Անգլիայի և Շոտլանդիայի միջև։
- 1873թ . Մաքսվելի <<մի տրակտատ էլեկտրականության եւ մագնիսականության>>-ի հրատարակչությունը:
- 1873թ. Սամուրայի կերպարը վերացվում է Ճապոնիայում։
- 1873թ. Հորինվում է կապույտ ջինսերը։
- 1874թ. Իռլանդիայում ստեղծվում է «Տան կանոն» շարժումը։
- 1874թ. Բրիտանական East India Company- ն լուծարվեց։
- 1875թ. HMS Challenger- ը ուսումնասիրում է Երկրի օվկիանոսների ամենախորը կետը ՝ Challenger Deep- ը
- 1875 - 1900թթ. Հնդկաստանում սովի պատճառով մահանում են 26 միլիոն հնդկացիներ։
- 1875թ. Ժորժ Բիզեթի օպերային Կարմենի պրեմիերան Փարիզում։
- 1876թ. Բուլղարացիները հրահրում են Ապրիլյան ապստամբությունը ընդդեմ Օսմանյան տիրապետության։
- 1876թ. Ռիչարդ Վագների օղակի ցիկլը առաջին անգամ կատարվում է ամբողջությամբ։
- 1876թ. Վիկտորիա թագուհին դառնում է Հնդկաստանի կայսրուհի։
- 1876թ. Փոքրիկ Բիգորնի ճակատամարտը հանգեցնում է գեներալ Կաստերի մահվան և հաղթանակի համար Լակոտայի, Չեյենի և Արապահոյի դաշինքի համար
- 1876 - 1879թթ. 13 միլիոն չինացի մահանում է սովի պատճառով հյուսիսային Չինաստանում։
- 1876 - 1914թթ. Միացյալ Նահանգներում բնակչության, տարածքի, արդյունաբերության և հարստության զանգվածային ընդլայնումը կոչվում է Ոսկեզարդ դար։
- 1877թ. ԱՄՆ -ում մեծ երկաթուղային գործադուլը կարող էր լինել աշխարհում առաջին աշխատանքային գործադուլը։
- 1877թ. Խենթ ձին հանձնվում է, և այնուհետև սպանվում է։
- 1877թ. Ասաֆ Հոլլը բացահայտում է Մարսի լուսնաները:
- 1877թ. Թոմաս Էդիսոնը հորինում է հնչյունագիրը:
- 1877թ. Օգոստոսի 17 -ին Հենրի Մաքքարտին (որը հետագայում դառնում է Բիլի երեխան) սպանում է ֆրենսիս Քահիլ անունով դարբնին, որը դառնում է նրա առաջին սպանության զոհը։
- 1877թ. Առաջին ստուգողական քրիկետի հանդիպումը Անգլիայի և Ավստրալիայի միջև։
- 1877 - 1878թթ. Ռուս-թուրքական պատերազմից հետո, Բեռլինի պայմանագիրը ճանաչում է Սերբիայի, Չեռնոգորիայի և Ռումինիայի Իշխանությունների պաշտոնական անկախությունը։ Բուլղարիան ինքնավար է դառնում։
- 1878թ. Առաջին կոմերցիոն հեռախոսային փոխանակումը Նյու Հավենում, Կոնեկտիկուտ։
Բարիկադա Փարիզի Կոմունայում, 1871 թվականի մարտի 18: Մոտ 30,000 փարիզցի սպանվեց, իսկ հազարավոր մարդիկ էլ ավելի ուշ մահապատժի ենթարկվեցին: - 1879թ. Անգլո-զուլուսական պատերազմ Հարավային Աֆրիկայում։
- 1879թ. Թոմաս Էդիսոնը փորձարկում է իր առաջին լամպը։
- 1879 - 1880թթ․ Կուբայում իսպանական տիրապետության դեմ փոքրիկ պատերազմը հանգեցնում է ապստամբների պարտության։
- 1879 - 1883թթ. Չիլին մարտեր է մղում Պերուի և Բոլիվիայի հետ Անդեսի տարածքի վրա Խաղաղ օվկիանոսյան պատերազմում։
- 1879 - 1884թթ․ Բելգիան ներքաշվում է քաղաքական ճգնաժամի մեջ, որը կոչվում է Առաջին Դպրոցական պատերազմ, պետական կրթության մեջ կրոնի դերի պատճառով։
- 1879թ. Ապրիլ 21, Քարթինին ծնվել է Ջեպարայում, այսօր այդ ամսաթիվը նշվում է որպես Ինդոնեզիայում կանանց ազատման օր։
1880-ական թթ
խմբագրել- 1880 - 1881թթ. Առաջին Բոերի պատերազմը։
- 1881թ․ Սպանվեց Ցար Ալեքսանդր II- ը։
- 1881թ. Ռուսաստանի կայսրությունում սկսվում է ջարդերի ալիք։
- 1881թ . Հրթիռակոծություն OK Corral- ում։ Նստած ցուլը հանձնվում է։
- 1881թ. Առաջին էլեկտրական ատոմակայանը:
- 1881թ. Նախագահ Ջեյմս Գ. Գարֆիլդը սպանվեց։
- 1881 - 1882 թթ. Ջուլյս Ֆերի օրենքները, որոնք ընդունվել են Ֆրանսիայում,հաստատելու ազատ, աշխարհիկ կրթություն։
- 1881 - 1899 թթ. Մահդիստական պատերազմը Սուդանում։
- 1882թ. Բրիտանական արշավանքը և Եգիպտոսի գրավումը։
- 1883թ․ Կրակատո հրաբխի պայթյունը, ժամանակակից պատմության ամենամեծերից մեկը։
Թոմաս Էդիսոնը ամերիկացի գյուտարար, գիտնական և գործարար էր, որը մշակեց բազմաթիվ սարքեր, որոնք մեծապես ազդում էին աշխարհի կյանքի վրա, ներառյալ ՝ հնչյունագրությունը, շարժանկարների տեսախցիկը և երկարատև, գործնական էլեկտրական լամպը : - 1883թ. Կվագգան ոչնչացվում է։
- 1883թ. Լույս է տեսնում Ռոբերտ Լուի Սթիվենսոնի գանձերի կղզին։
- 1884թ. Խարտումի պաշարումը։
- 1884թ. Գերմանիան սկսում է կառավարելԿամերունին։
- 1884թ. Մարկ Թվենը հրատարակում է Հաքլեր Ֆինի արկածները։
- 1884թ. Հիրամ Մաքսիմը հորինում է առաջին ինքնալիցքավորվող ինքնաձիգը։
- 1884 - 1885թթ. Բեռլինի համաժողովը ազդարարում է « Աֆրիկայի գաղութային բաժանման » սկիզբը։ Մասնակցող երկրները նույնպես համաձայն են արգելել ստրուկների առևտուրը։
- 1884 - 1885թթ. Սինո-ֆրանսիական պատերազմը հանգեցրեց ֆրանսիական Ինդոչինայի ձևավորմանը։
- 1885թ. Լուի Պաստյորը ստեղծում է առաջին հաջող պատվաստանյութը գազազության դեմ, մի երիտասարդ տղայի համար, որը կատաղած շան կողմից 14 անգամ խայթվել էր։
- 1885թ. Բելգիայի թագավոր Լեոպոլդ II- ը հիմնում է Քոնգոյի ազատ նահանգը։
- 1885թ . Բրիտանիան ստեղծում է պաշտպանական կառույց Բեչուանանալանդիայի դեմ (ժամանակակից Բոտսվանա )։
- 1885թ. Սպիտակամորթ հանքափորները սպանեցին առնվազն 28 չինացի ներգաղթյալների։
- 1886թ․ Լույս է տեսնում Ռոբերտ Լուի Սթիվենսոնի « Դոկտոր Ջեքիլլի և պարոն Հայդեի տարօրինակ դեպքը» ։
- 1886թ. Մյանման Վիկտորիա թագուհուն ներկայացվում է որպես ծննդյան նվեր։
- 1886թ․ Կարլ Բենզը վաճառում է առաջին կոմերցիոն ավտոմեքենան ։
- 1886թ․ Ազատության արձանի կառուցում. Կոկա-կոլայի զարգացումը։
- 1887թ. Բրիտանական կայսրությունը գրավում է Բալոչիստանը ։
- 1887թ․ Արթուր Կոնան Դոյլը հրատարակում է իր առաջին Շերլոք Հոլմսի պատմությունը ՝ «Ալ կարմիր գույներով էտյուդը>> :
- 1888թ. Լուիս լե Պրինցը ձայնագրում է <<Roundhay Garden Scene>>-ը ՝ ամենավաղ ժամանակներից գոյատևած ֆիլմը։
- 1888թ. Բրազիլիայում արգելվեց ստրկությունը ։
- 1889թ․ Ավստրիայի թագաժառանգ Ռուդոլֆը եւ բարոնուհի Մերի Վեցերան գտնվում են մահացած:Տեղի էր ունեցել ինքնասպանություն։
- 1889թ. Փարիզում բացվեց Էյֆելյան աշտարակը ։
- 1889թ. Միրզա Ղուլամ Ահմադը ստեղծում է Ահմադիյա մուսուլմանական համայնքը, իսլամի բարեփոխման աղանդը։
- 1889թ. Բրազիլիայի կայսրության վախճանը և Բրազիլիայի հանրապետության ծնունդւ։
- 1889թ. Վինսենթ վան Գոգը նկարում է « Աստղային գիշեր» -ը։
- 1889թ. Ասպիրինը արտոնագիր ստացավ։
- 1889թ. Փարիզում բացվում է Մուլին Ռուժը։
1890-ական թթ
խմբագրել- 1890թ․ Վերջին ճակատարտը ամերիկա-հնդկական պատերազմում։
- 1890թ․ Իտալիան եւ էրիթրեան միացվեցին։
- 1890թ. Էլեկտրական աթոռի առաջին օգտագործումը։
- 1890թ. Լյուքսեմբուրգի անկախացումը։
- 1890թ․ Վան Գոգի մահը.
- 1891թ․ Չիլիի քաղագացիական պատերազմը..
- 1892թ․ Բասկետբոլ խաղի ստեղծումը։
- 1892թ․ Մատնահետքերի օգտագործման սկիզբը։
- 1893թ․ Ամերիկյան ուժերը գահընկեց արեցին Հավայի կառավարությանը։
- 1894թ․ Առաջին ձայնապնակի առաջին ձայնագրությունը։
- 1894թ․ Ֆրանսիան և Ռուսական կայսրությունը կնքում են ռազմական դաշինք։
- 1895թ․ Վոլեյբոլ խաղի ստեղծումը։
- 1895–1896թթ․ Էտոպիան կայսրությունը ջախջախում է Իտալիային առաջին Իտալա-էտոպիական պատերազմում։
- 1895–1898թթ․ Կուբայի անկախության պատերազմը հանգեցնում է նրա անկախությանը Իսպանիայից։
- 1896թ․Ֆիլիպինյան Հեղափոխությունը ավարտվում է Իսպանիայից նրանց ազատագրմամբ։
- 1897թ․ Հուն-թուրքական պատերազմը.
- 1898թ. ԱՄՆ-ն իշխանություն է ձեռք բերում Կուբայի, Պուերտո Ռիկոյի, և Ֆիլիպինների նկատմամբ Իսպանիա-ամերիկյան պատերազմից հետո։
- 1898–1900թթ․ Բոքսեր հեղաշրջումը Չինաստանում ճնշվում է Ութ ազգերի դաշնակցության կողմից։
- 1899–1902թթ․ Անգլո-բուրական պատերազմի սկիզբը։
- 1899–1913թթ․ Ֆիլիպինա-ամերիկյան պատերազմի սկիզբը։
- 1899–1900թթ․ Հնդկակակ սովը 1 միլիոն մարդու մահվան պատճառ է դառնում։
1900-ական թթ
խմբագրել- Հավայան կղզիները դառնում են ԱՄՆ-ի պաշտոնական տարածք։
- Տեխասում գտնվող Գալվեստոն փոթորիկը 8000 մարդու կյանք է խլում։
- Լայման Ֆրենկ Բաումը հրատարակում է <<Օզի հրաշալի հրաշագործը>>։
- Իտալիայի Ումբերտո I թագավորը սպանվեց։
- Համաշխարհային ցուցահանդես անցկացվեց Փարիզում, որտեղ աչքի ընկավ մոդեռն աճող արվեստի միտումը։
- Ութ պետություններ ներխուժեցին Չինաստան միևնույն ժամանակ և թալանեցին արգելված քաղաքը։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Oppenheimer, Clive (2003). «Climatic, environmental and human consequences of the largest known historic eruption: Tambora volcano (Indonesia) 1815». Progress in Physical Geography. 27 (2): 230–259. doi:10.1191/0309133303pp379ra.
- ↑ «Multidrug-Resistant Tuberculosis». Centers for Disease Control and Prevention. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 21-ին.