París

O seu nome provén do pobo galo dos parisios (en latín, Parisii). A palabra «París» deriva do latín Civitas Parisiorium (‘a cidade dos parisi’), designación que predominou sobre Lutecia (cuxo nome completo era Lutetia Parisii). Non se coñece con certeza a orixe do nome dos parisii.

París ten moitos sobrenomes, o máis famoso dos cales é o de «Cidade da Luz» (a Ville lumière), nome que remite á súa fama como centro das artes e a educación, pero tamén, e talvez polo mesmo, á súa adopción temperá da iluminación urbana.

O xentilicio dos habitantes de París é «parisiense» (en francés parisien, pronunciado "paʁizjɛ̃"). Ás veces, os franceses que viven fóra de París refírense aos seus habitantes como parigots (pronunciado "paʁigo"), pero o termo, antano despectivo, foi adoptado polos parisienses e perdeu esa connotación.

Jacques-Antoine Dulaure deu unha explicación posible á orixe do nome dos parisii, asociándoo á deusa exipcia Isis, por causa do descubrimento dunha estatua da deusa encontrada na abadía de Saint-Germain-des-Prés.^[6] Esta estatua, coñecida como o ídolo de Saint-Germain-des-Prés, era delgada, alta, erguida, negra, case espida, vestida con roupa adornada en pregues ao redor das súas extremidades e encontrábase situada na parede do lado norte, onde estaba o crucifixo da igrexa.^[7]

Os Parisii, pobo galo do que provén o nome de París, habitaron a localización encravada na 'Île de la Cité' ou illa da cidade, na que na actualidade se atopa a catedral de Nôtre Dame. Crese que os Parisii fundaron a cidade entre 250 a.C. e 200 a.C., aínda que se descoñece o lugar exacto da localización da cidade gala.

En 52 a.C. cando os romanos tomaron a cidade, rebautizárona chamándolle Lutetia, reconstruíndoa durante o século I na beira esquerda do río Sena.

Segundo a tradición medieval, San Dionisio foi o primeiro bispo da cidade a mediados do Século III. Outra lenda conta que Xenoveva, patroa de París, axudou no 451 á defensa da cidade contra os hunos.

París tomou o seu nome actual no século IV e Clodoveo I, rei dos francos converteuna en capital 508, após a vitoria sobre os romanos.

Cando os Capetos conseguiron o trono de Francia en 987, París converteuse nunha das dúas grandes cidades do seu dominio persoal. Con Filipe Augusto (1190-1220) París converteuse definitivamente na capital do reino, construíndose daquela unha nova muralla que protexese un sector máis amplo da cidade. No século XIV, Carlos V (1371-1380) construíu unha muralla meirande a anteriormente citada.

Entre final do século XVI e comezos do XVII, Henrique IV, construíu os primeiros conxuntos arquitectónicos modernos, como a Place des Vosges. O seu sucesor, Lois XIII, estendeu a muralla de Carlos V sobre a beira dereita. Lois XIV destruíu esa muralla e ordenou construír no canto dela os primeiros grandes bulevares.

No final do século XVIII, na fortaleza da Bastilla, atopada na parte oriental da cidade, iniciouse oficialmente o movemento que coñecido como a Revolución Francesa.

Após a súa autoproclamación como Emperador, Napoleón Bonaparte decidiuse por París para a capital do seu Imperio, logo de considerar Lión para tal privilexio.

Baixo o reinado de Lois Filipe, a cidade acelerou o seu ritmo de crecemento.

Con Napoleón III a cidade sufriu a súa transformación urbana máis significativa. O emperador comisionou ao Barón Haussmann para que executase os cambios necesarios para converter París na cidade máis moderna do mundo naquela época. Derrubándose unha gran parte da cidade antiga e medieval, dando paso aos grandes bulevares e edificios modernos, sendo o máis destacado a Ópera Garnier. Tamén se construíron canalizacións de augas e outros avances importantes nas obras públicas. Este período chegou á súa fin trala caída do emperador como consecuencia da derrota sufrida polo seu exército na guerra franco-prusiana.

Durante a segunda metade do século XIX, París albergou varias exposicións que reunían a expositores de todo o mundo. A máis destacada tivo lugar en 1889 con motivo da conmemoración do primeiro centenario da revolución. Para este evento foi construída a Torre Eiffel, que, aínda que debía ser desmontada unha vez rematada a exposición, continúa actualmente na súa localización orixinal (48°51′29.04″ N 2º17'40.10"L).

Coa chegada do século XX a cidade comezou a construción do seu metro.

En 1940 a cidade foi tomada polo Wehrmacht (exército alemán) de Adolf Hitler no marco da segunda guerra mundial. Durante a guerra, París estivo administrada polas forzas de ocupación, as cales a abandonaron despois de catro anos, sen causarlle danos de consideración, comparado cos danos sufridos por outras cidades europeas durante a guerra.

Baixo a administración do segundo presidente François Mitterrand, na década dos 80 e comezos dos 90, a cidade recibiu un renovado impulso no seu urbanismo e infraestruturas. Renovándose sectores deprimidos da cidade, en particular barrios da beira esquerda e a Villette; levantándose novos edificios emblemáticos, como a biblioteca, o Arco da Defensa e o Museo de Orsay; renovándose tamén dun xeito radical o Museo do Louvre.

París está situado na parte central do norte de Francia, nun arco do río Sena no que hai dúas illas, a Île Saint-Louis e a máis grande Île de la Cité, e no que está a parte máis antiga da cidade. A desembocadura do Sena no Canal da Mancha está a 375 km de París. A cidade espállase amplamente por ambas beiras do río.^[8] En xeral, a cidade é relativamente chá; o punto máis baixo está a 35 metros sobre o nivel do mar (msnm) e o máis alto, que é Montmartre, áchase a 135 msnm.

Excluíndo os parques periféricos do Bosque de Boulogne e o de Vincennes, París forma un óvalo de aproximadamente 87 km² de superficie, rodeado por un anel de 35 km que forma a estrada periférica de París.^[9]:69 A última grande anexión de París en 1860 de territorios periféricos non só lle deu a súa forma moderna senón que tamén creou os 20 distritos (municipios) nomeados no sentido horario. A superficie da cidade de 78 km² en 1860 foi expandíndose marxinalmente ata chegar a ter 86,9 km² na década de 1920. En 1929, os bosques de Boulogne e de Vincennes foron oficialmente anexados á cidade, co cal a superficie aumentou ata os arredor de 105 km².^[10] A superficie da área metropolitana de París é de 2.300 km².^[8]

París ten o típico clima oceánico do oeste europeo, influído pola Corrente do Atlántico Norte. O clima durante todo o ano é suave e moderadamente húmido.^[11] Os días de verán son xeralmente cálidos e agradables cunha temperatura media entre 15 e 25 °C, e boa cantidade de sol.^[9]:309 Porén, cada ano hai uns poucos días nos que a temperatura elévase por riba dos 32 °C. Ás veces ocorre que hai períodos máis longos de intensa calor, como sucedeu na vaga de calor de 2003 cando as temperaturas superaron os 30 °C durante semanas, alcanzando os 40 °C nalgúns días e refrescando poucas veces á noite. A primavera e o outono teñen días suaves e noites frescas, aínda que as condicións son cambiantes e inestables; o tempo quente ou frío ocorre sorprendentemente en ambas estacións.^[12] No inverno, os días son fríos e a luz solar escasa, as noites son frías mais xeralmente con temperaturas por riba da conxelación, ao redor de 3 °C.^[13] Non obstante, as xeadas nocturnas son moi comúns, pero a temperatura descende por baixo de -5 °C só uns días por ano. A neve cae todos os anos, pero raramente permanece no chan. Ás veces hai nevaradas lixeiras con ou sen acumulación.^[14]

París ten unha precipitación anual media de 641 mm, e experimenta lixeiras choivas distribuídas ao longo de todo o ano. Porén, a cidade é coñecida polos abruptos e intermitentes ballóns que sofre. A maior temperatura rexistrada foi de 40,4 °C o 28 de xullo de 1947, e a máis baixa foi de -23,9 °C o 10 de decembro de 1879.^[15]

A cidade de París tiña unha poboación de 2.125.246 habitantes no censo de 1999, cifra menor ao máximo de 2,9 millóns de habitantes que acadou en 1921. A perda de poboación da cidade reflicte a experiencia da maioría das grandes cidades do mundo desenvolvido que non expandiron as súas fronteiras. Os principais factores da perda foron a caída significante do tamaño dos fogares, e a espectacular emigración de residentes para os arrabaldes entre 1962 e 1975. Os factores da emigración inclúen a desindustrialización, as altas rendas, o aburguesamento dos barrios céntricos, a transformación do espazo residencial en espazo para oficinas e a mellora da calidade de vida das familias traballadoras.

As perdas de poboación da cidade de París constitúen as maiores no mundo sobre unha poboación de 2 millóns de habitantes. As perdas de poboación son negativas para a cidade, polo que as autoridades están levando a cabo unha serie de medidas para fixar poboación con bastante éxito, conseguindo a primeira suba da poboación na cidade dende 1954, en xullo do 2004, acadando unha poboación de 2.144.700 habitantes.

París é unha das cidades de máis de 1 millón de habitantes máis densamente poboadas do mundo occidental. A súa densidade, excluíndo os parques periféricos de Boulogne e Vincennes, era de 24.448 habitantes por km² no censo oficial de 1999. Incluíndo estes dous parques era de 20.164/km², sendo a quinta comuna máis poboada de Francia despois de Le Pré-Saint-Gervais, Vincennes, Levallois-Perret, e Saint-Mandé, tódalas comunas situadas preto dos arrabaldes da cidade.

Os distritos cunha menor densidade de poboación atópanse na parte central e occidental da cidade. Os distritos maior poboados atópanse ao norte e no leste da cidade.

Logo da lei do 10 de xullo de 1964 sobre a reorganización da rexión parisiense, que entrou totalmente en vigor o 1 de xaneiro de 1968, a vila de París é ao mesmo tempo un departamento e mais un concello. Anteriormente e desde 1790, París era a capital do departamento do Sena. O concello de París divídese en 20 distritos municipais e en 21 circunscricións electorais. A sede da administración municipal está na Mairie de Paris, tamén coñecida como Hôtel de ville de Paris.

A cidade de París é moito máis pequena que a súa área urbana e metropolitana. Actualmente, a área urbana da cidade (agglomeration) ocupa un anel de tres "départements" ou barrios - tamén coñecido como "petite couronne" (pequeno anel) - e esténdese cara a un anel exterior de catro "grande couronne départements". Estes oito départements xuntos completan a rexión de Illa de Francia.

A aglomeración de París ou área urbana (unité urbaine) ten unha extensión de 2.723 km², sendo 26 veces maior que a propia cidade de París. Ao unirse a aglomeración urbana de París máis a súa área metropolitana (aire urbaine) forman unha extensión de 14.518 km² ou o que é o mesmo, unha área 138 veces maior á propia cidade de París, chegando a superar as fronteiras da rexión da Illa de Francia.

Edificios

• A Sainte-Chapelle
• A Catedral de Nôtre Dame
• O Panteón
• A Torre Montparnasse
• Os Inválidos e a tumba de Napoleón
• A Torre Eiffel
• Arco do Triunfo
• A Ópera Garnier
• O Sagrado corazón

Xardíns

• Parque do Bois de Boulogne
• Parque do Bois de Vincennes
• Parque Monceau
• Parque Montsouris
• Parque das Buttes-Chaumont
• Xardín das Tullerías
• Xardín de Luxemburgo

Principais museos

• Museo do Louvre
• Centro Georges Pompidou
• Museo Picasso
• Museo de Orsay
• Museo Rodin
• Instituto do Mundo Árabe

Lugares públicos

• As ribeiras do Sena
• O barrio de Saint-Germain-des-Prés
• O Marais
• A Praza da Bastilla
• A Ponte de Alexandre III
• A Praza da Concordia
• Os Campos Elisios
• Montmartre

•   París (homónimos)

• Ayers, Andrew (2004). The Architecture of Paris. Axel Mendes. ISBN 9783930698967. 
• Rachel Lawrence, Fabienne Gondrand ‘’et al.’’ (2010). Paris (City Guide) (12th ed.). Londres: Insight Guides. ISBN 9789812820792. 
• Paris (Tourist Guide). Paris: Michelin. 1990. ISBN 2060135516. 
• Vincent Cronin (1989). Paris on the Eve, 1900–1914. New York: Harper Collins. ISBN 0-312-04876-9. 
• Vincent Cronin (1994). Paris: City of Light, 1919–1939. New York: Harper Collins. ISBN 0-00-215191-X. 
• Jean Favier (23 April 1997). Paris (en French). Fayard. ISBN 2-213-59874-6. 
• Jacques Hillairet (22 April 2005). Connaissance du Vieux Paris (en French). Rivages. ISBN 2-86930-648-2. 
• Colin Jones (2004). Paris: The Biography of a City. New York: Penguin Viking. ISBN 0-670-03393-6. 
• Bernard Marchand (1993). Paris, histoire d'une ville : XIXe-XXe siècle (en French). Paris: Le Seuil. ISBN 978-2-02-012864-3. 
• Rosemary Wakeman (2009). The Heroic City: Paris, 1945–1958. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-87023-6. 

• Páxina web oficial da cidade
• Galegos no Mundo, París, programa da TVG.