Xentilicio

O xentilicio é un adxectivo relativo, sobre todo, ó lugar de nacemento e, en menor medida, á liñaxe ou raza á que alguén pertence (estes serían etnónimos).

En Galicia existe tradicionalmente unha tendencia ó uso de xentilicios hipocorísticos para entidades menores, non derivados do nome do lugar e si de características e alcumes, normalmente despectivos. Na actualidade, a linguaxe xornalística está a crear e inventalos para moitas pequenas poboacións galegas, con moi desigual calidade.^[1]

Sufixos habituais

Sufixos de territorios de lingua galega

Os sufixos máis habituais para construír xentilicios en galego son:^[1]

-és / esa: lugués/luguesa, santiagués/santiaguesa
-án / -á (zonas occidentais e centrais) ou -ao / -á (zona oriental): compostelán/compostelá, ribeirao/ribeirá
-ego / -ega: naviego/naviega
-eiro / -eira: rosaleiro/rosaleira
-iño / -iña, -íu / -ía ou -ín / -ina: troncosiño/troncosiña, franquíu/franquía, vilafranquín/vilafranquina
-exo / -exa: portexo/portexa
-oto / -ota:^[2] miñoto/miñota

Empréganse tamén algúns sufixos cultos que forman xentilicios co étimo do topónimo:^[1]

-ense: mindoniense
-ino / -ina: monterrosino/monterrosina

Sufixos de exónimos

Os principais sufixos para a formación léxica de xentilicios nos exónimos son:

-ano / -ana e -iano / -iana: venezolano/venezolana, iraniano/iraniana que é o máis habitual^[2]
-án / -á e -ón / -oa: alemán/alemá, bretón/bretoa, que aparecen en poucos casos
-és / esa: chinés/chinesa
-ense: londiniense
-ino / -ina: alacantino/alacantina
-o / -a, posiblemente por derivación regresiva de lugares rematados en -IA(S) átono: polaco/polaca, sueco/sueca

Nalgúns casos os sufixos teñen relación coa área xeográfica:^[2]

-ún(o) / -una, de orixe vasca, non é propio da lingua galega pero foi introducido incorrectamente polos medios de comunicación: euscaldún/euscalduna,^[3] batasuno/batasuna
-arra, de orixe vasca, non é propio da lingua galega: donostiarra é a única palabra aceptada por motivos tradicionais recentes. Non se di "bilbotarra, irundarra, eibotarra...", pois existen as terminacións propias de orixe latina
-í, nas áreas árabes e musulmás: marroquí
-eño / -eña e -eno / -ena, na área hispana: panameño/panameña, chileno/chilena
-eiro / -eira, na área lusobrasileira e como adaptación de xentilicios iberoamericanos: brasileiro/brasileira, santiagueiro/santiagueira
-enco / -enca, nas áreas catalás: eivisenco/eivisenca

Por último, existen moitos xentilicios que empregan terminacións menos habituais:

-ático / -ática: asiático/asiática
-ita: vietnamita
-al: provenzal
-ol / -ola: español/española
-ar: balear
-asco(n) / -asc(on)a, de orixe francomeridional: monegasco/monegasca
-iño / -iña: biscaíño/biscaíña

De todos os xeitos, cómpre reiterar que a tradición marca popularmente o uso de xentilicios non derivados: gavacho, chamaco, che, paio.

Notas

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Costas González 2016, p. 34.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Dosil López, Benxamín; Riveiro Costa, Xesús (2004). Dicionario de ortografía da lingua galega. A Coruña: Galinova Editorial. ISBN 84-9737-040-6.
↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para euscaldún.

Véxase tamén

Bibliografía

Costas González, Xosé-Henrique (2016). Os xentilicios de Galicia e doutros territorios de lingua galega (PDF). Universidade de Vigo. ISBN 978-84-8158-706-7.

Outros artigos

Ligazóns externas

Este artigo sobre lingüística é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.
Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.

[FOOTNOTECostas_González201634-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Costas González 2016, p. 34.

[dosil-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Dosil López, Benxamín; Riveiro Costa, Xesús (2004). Dicionario de ortografía da lingua galega. A Coruña: Galinova Editorial. ISBN 84-9737-040-6.

[3] Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para euscaldún.

[1]