Daniel (profeta)

O nome consta de dúas partes: o primeiro segmento provén do verbo דין (din) "xulgar", "contender" ou "alegar" e a porción final é אל (O), abreviatura de "Elohim"; 'Deus', 'divindade'. A partícula י (i) foi interpretada tanto como un hiriq, denotando pertenza, ou como un iode posesivo de primeira persoa (como no hebreo moderno).^[2] Polo tanto Daniel adoita traducirse como "Deus é o meu Xuíz" ou "xuízo de Deus". A Enciclopedia Xudaica interprétao, á luz de Xén 30,6, como "Deus é o defensor do meu dereito".^[3]

No xudaísmo Daniel é considerado o autor do libro homónimo, o cal é parte dos Ketuvim, pero non un profeta. Os cristiáns, en cambio, inclúeno entre os profetas maiores. Nas Igrexas católica e ortodoxa tamén é venerado como santo.

Na tradición islámica, aínda que non sexa mencionado polo Corán, considérase igualmente un profeta.

As únicas referencias a Daniel atópanse no libro bíblico que leva o seu nome, as cales poden complementarse cos datos fornecidos por Flavio Xosefo cuxa fonte última se ignora. Segundo estas tradicións, Daniel pertencía a unha familia nobre do Reino de Xudá, talvez emparentada coa realeza.^[4]

Na súa mocidade, segundo se infere das seccións deuterocanónicas do seu libro tería uns catorce anos cando foi conducido cativo a Babilonia, logo da caída de Xerusalén en 587 a.C.^[5] Sendo aínda un adolescente tivo unha intervención decisiva no proceso contra Susana. Esta muller, nova e bela, fora acusada inxustamente de adulterio por dous dos anciáns da comunidade dos desterrados; Daniel non só defendeu a súa inocencia senón que probou, por medio dun hábil interrogatorio, que os propios denunciantes eran quen acosaran a muller, calumniándoa ao non ceder aos seus desexos.^[6]

Nabucodonosor II, segundo o relato bíblico, ordenou escoller un grupo de mozos hebreos para ser educados, despois do cal entrarían ao servizo do rei.^[7] Os escollidos foron Daniel e tres mozos da súa mesma tribo: Ananías, Misael e Azarías quen foron confiados ao coidado de Aspenaz, xefe dos eunucos.^[8]

Os mozos foron introducidos na cultura mesopotámica, aprendendo a súa lingua, a súa escritura e a súa tradición literaria motivo polo cal recibiron nomes en lingua acadia tardía. O texto bíblico transcríbeos como Beltsasar ou Baltasar (Balâtsu-usur, "Bel protexe o rei") para Daniel, e Sadrac, Mesac e Abednego, para os outros tres mozos respectivamente. Foron aloxados no palacio real, hoxe identificado coa zona arqueolóxica de Kasr, na marxe occidental do Éufrates.

A tradición xudía sostén que estes mozos foron convertidos en eunucos.

Daniel e os seus compañeiros, no entanto residir na corte, mantiveron as súas prácticas kosher de alimentación revelándose, sempre segundo o relato do seu libro, que este réxime os facía máis saudables que os demais mozos que vivían no palacio. Despois dunha formación de tres anos, Daniel e os seus tres compañeiros, foron presentados ante Nabucodonosor quen, di o texto: "achounos dez veces mellores que todos os magos e astrólogos que había no seu reino".^[9]

No segundo ano do reinado de Nabucodonosor, o monarca tivo un soño que o deixou profundamente angustiado, polo que convocou os seus astrólogos e expertos en artes adivinatorias, e esixiulles que o interpretasen; para asegurarse de que non o enganasen no momento de interpretar o seu soño, púxoos a proba explicándolles que existía unha gran dificultade: díxolles que esquecera o seu propio soño.^[10] Ante a falta de resposta satisfactoria de parte dos seus sabios, o rei irritouse e ordenou que os executasen. Daniel, que non estivera presente nese episodio, foi tamén arrestado mais, ao decatarse sobre o ocorrido, falou con Arioc, xefe da garda, e solicitou un prazo para poder responderlle ao soberano. A petición foille concedida. Entre tanto, Daniel e os seus compañeiros oraron a Yahveh pedindo que lles revelase o misterio.

Esa noite, nunha visión, foille revelado a Daniel o soño do monarca e, o día seguinte, o profeta presentouse na corte proporcionando subsecuentemente o relato do soño de Nabucodonosor así como tamén a súa correspondente interpretación.^[11] Este feito marcou o recoñecemento de Daniel, quen foi subsecuentemente nomeado gobernador da provincia de Babilonia e xefe de sabios e expertos. Do mesmo xeito, o tres novos xudeus recibiron importantes cargos na administración imperial.

Daniel permaneceu na corte real durante todo o reinado de Nabucodonosor e continuou ligado a ela cando Belsasar o sucedeu no trono.^[12] O libro de Daniel omite a existencia de Evilmerodac, Neriglisar, Labashi-Marduk e Nabonido, considerando a Belsasar ser fillo de Nabucodonosor. Algúns autores postulan que o termo fillo non se emprega literalmente, senón co sentido de descendente.^[13]

Neses anos os relatos mencionan o episodio do ídolo de ouro, no cal os tres novos foron lanzados a un forno ardente, e outro que, presentado como un testemuño do propio rei, narra a transformación de Nabucodonosor en besta.^[14][15]

O seguinte episodio da vida de Daniel rexistrado no libro do seu nome é o banquete de Belsasar. Nesa ocasión o soberano correxente de Babilonia, xa que o monarca primeiro era o seu pai Nabónido, celebraba un festín en compañía dos seus nobres cando tivo a ocorrencia de beber nos vasos sacros subtraídos do Templo de Xerusalén. De inmediato unha misteriosa escritura apareceu na parede, trazada por unha man espectral, a cal ningún dos sabios foi capaz de interpretar. Chamado Daniel, por suxestión da raíña quen lembraba a súa desempeño de outrora, este censurou o rei e, sen aceptar as súas promesas de obsequios, descifrou a escritura. O texto anunciaba, en arameo, a caída de Babilonia en mans dos persas.

Belsasar cumpriu o prometido e nomeou a Daniel terceiro señor do reino, pero esa mesma noite a cidade foi tomada e o rei, morto.

A teor do narrado polo libro de Daniel, o conquistador de Babilonia e sucesor de Belsasar foi Darío, o medo, personaxe descoñecido pola historia. Baixo o reinado deste soberano tivo lugar un complot dos sátrapas contra Daniel que derivou no seu peche no pozo dos leóns; esta intriga valeuse da fidelidade a Deus do protagonista, pois un edicto caprichoso suxerido ao rei por aqueles prohibía calquera petición, fose a un deus ou a un home excepto o soberano, durante trinta días (Daniel 6:1-9). Cando Daniel soubo que o edicto fora asinado, entrou á súa casa e orou tres veces ao día, como o adoitaba facer anteriormente; entón devanditos homes achárono orando a Deus, polo que foi acusado de violar o edicto real do rei e, por iso, enviado ao foso dos leóns (Daniel 6:10-16).

No foso dos leóns o profeta non sufriu dano ningún.

Á mañá seguinte, cando Darío comprobou o portento, ordenou liberar a Daniel e botar ao foso os seus acusadores, quen pereceron inmediatamente ao ser brutalmente devorados polas bestas (Daniel 6:19-28).

Nesas mesmas seccións menciónase a sucesión de Astiaxes, a entronización de Ciro II o Grande e o episodio polo cal Daniel revela a fraude dos sacerdotes de Bel que convenceran o rei de que o deus comía as ofrendas, sendo que eran eles quen o facían.^[16]

Durante gran parte da súa vida, conta o libro homónimo, Daniel recibiu diversas visións apocalípticas que anunciaban, por medio de símbolos e claves numéricas, a instauración do Reino de Deus sobre a terra.

Sobre a morte de Daniel non existen testemuños bíblicos e as tradicións posteriores non aclaran se regresou ao territorio de Xudea ou permaneceu en Mesopotamia, pero isto último parece o máis seguro.

Dado que aínda vivía durante o reinado de Ciro, en Babilionia a partir de 539 a.C., é posible que alcanzase unha idade centenaria. A súa morte sitúase, entón, entre o terceiro ano do reinado do mencionado soberano persa, é dicir entre 536 e 530 a.C., cando morre Ciro (pois xa non se menciona a súa presenza en tempos de Cambises). É moi probable que tivese lugar en Babilonia pero, dado que a súa tumba se veneraba en Susa, algúns autores inclínanse por esta última cidade.

Existen polo menos seis lugares diferentes que pretenden posuír a tumba de Daniel:

1. Babilonia, no actual Iraq. Esta localización baséase no Martyrologium Romanum que dedica o día 21 de xullo para conmemoralo e declara que foi enterrado naquela cidade, nunha cripta real.
2. Susa, Irán. Segundo unha antiga tradición local, compartida por xudeus e musulmáns, o profeta foi enterrado nesa cidade. Testemuños de escritores árabes, sirios e persas desde o século VII relatan a historia dese sepulcro; Benjamín de Tudela (1160) narra nos seus escritos como era reclamado polos moradores de ambas as ribeiras do río Coaspes (hoxe Karkheh, o Ulai da Biblia) ata que o xa Shanjar (quizais Sharvaraz) ordenou colocar o féretro no centro dunha ponte que o cruzaba.^[17] Na actualidade o lugar da mesma é un popular santuario.^[18] O mausoleo data da segunda metade do século XIX, caracterizado pola súa torre cónica de xeso branco que coroa a obra e os dous pequenos minaretes. Este tipo de torres é típico do suroeste de Irán e das zonas veciñas de Iraq.^[19]
3. Kirkuk, Kurdistán iraquí. Na cidadela de Kirkuk atópase tamén unha tumba atribuída a Daniel. O sitio foi orixinalmente un edificio relixioso xudeu, máis tarde unha igrexa cristiá e por último unha mesquita musulmá. Na mesma atópanse catro tumbas que se di que pertencen a Daniel e os catro mozos.^[20]
4. Samarcanda, Uzbekistán. Nos arredores de Samarcanda existe outra tumba de Daniel. Segundo unha lenda local, Tamerlán, tentaba conquistar Siria ou, segundo outras versións A Meca, sen éxito ata que un dos seus conselleiros lle asegurou que as súas derrotas se debían á presenza, nese territorio, da tumba do profeta. Nunha acción militar, o conquistador logrou apoderarse do corpo, ao cal fixo trasladar até os seus dominios da Asia Central. Desta tumba mana unha fonte de auga á que se atribúen propiedades curativas.^[21][22][23]
5. Muqdadiyah, Iraq. No ano 2007, despois dun bombardeo na vila de Wajihiya, preto de Muqdadiyah algunhas fontes mencionaron a presenza da tumba de Daniel como un obxectivo dos grupos insurxentes locais. A tumba, situada no Goberno de Diyala, foi atacada e danada, incluíndo o seu domo de cor verde.^[24][25]
6. Mala Amir, Kurdistán iraniana.A Enciclopedia Xudía sinala outra tumba de Daniel a cinco días de marcha de Dizful, preto de Mala Amir.

Segundo o libro de Daniel, este profeta recibiu dúas visións durante o primeiro e o terceiro ano de Belsasar. Nelas, diferentes animais fantásticos apareceron ante a súa vista para representar a sucesión de reinos posteriores ao Imperio Babilónico até un tempo indeterminado cando serían destruídos e alguén como un fillo do home que representa probablemente aos "santos do Altísimo", é dicir o resto do pobo xudeu, asumiría o poder nun mundo renovado.

Quizais a máis soada profecía atribuída a Daniel sexa a das Setenta Semanas. A narración bíblica di que no primeiro ano do mencionado rei Darío, Daniel constatou nos escritos de Xeremías que se aproximaba o fin dos setenta anos de desolación de Xerusalén. Recibiu entón, segundo o haxiógrafo, unha revelación transmitida por medio de Gabriel onde se anunciaba a reconstrución da cidade, a morte dun Unxido (Mesías) e o cumprimento de todas as profecías. A predición fixaba os prazos para estes eventos por medio de semanas que, segundo todos os comentaristas, corresponden a períodos de sete anos. Outra profecía moi coñecida, é a do carneiro e o macho cabrío, na cal se lle mostra a derrota e conquista de imperio medo e o imperio persa a mans de Alexandre o Grande.

Máis tarde, sempre a teor do libro bíblico, durante o terceiro ano de Ciro (536), Daniel recibiu novas visións apocalípticas onde se lle mostra os anxos protectores de Persia, Javan (Grecia) e Israel contendendo en favor das súas respectivas nacións. Tamén se lle anuncian invasións e guerras na terra de Israel, protagonizadas por personaxes enigmáticas designadas como o rei do norte e o rei do sur, posiblemente algúns dos soberanos helenísticos.

Existe unha referencia sobre Daniel no libro de Ezequiel (capítulo 14:14); na mesma está considerado como un modelo de sabio, isto levou a considerar que a pasaxe se refire a Dan-El, un mítico heroe cananeo e fenicio.^[26] Os defensores da historicidade da personaxe sosteñen que, posto que en devandita referencia está considerado xusto, é improbable que Ezquiel eloxiase a Dan-El, un adorador de deuses pagáns.

A tendencia entre os comentaristas bíblicos que utilizan o método de análise literaria é, polo contrario, que o libro de Daniel sería un relato popular destinado a subliñar algúns temas importantes para a nación xudía en anos previos á persecución de Antíoco Epífanes.^[27] A linguaxe do libro e a minuciosidade das descricións de Antíoco tenden a suxerir esta noción.^[28]

A Igrexa Ortodoxa Oriental celebra a festa de San Daniel, o Profeta xunto coa dos tres mozos o Domingo dos Santos Patriarcas que adoita caer entre o 11 e o 17 de decembro, é dicir o último domingo antes do Nadal. A profecía do capítulo 2 do seu libro (Dn. 2:34-35), sobre a pedra que destruíu o ídolo dos pés de barro, adoita ser usada na himnoloxía como unha metáfora da Encarnación. Así, a "pedra" é Cristo e que sexa "non cortada por man humana" refírese ao nacemento virxinal, sendo a Virxe María ou Theotokos, a "montaña non cortada".^[29]

Na Igrexa católica, a súa onomástica celébrase o 21 de xullo.^[30]

Tamén é conmemorado no Calendario dos Santos da Igrexa Luterana de Missouri xunto cos Tres Mozos o 17 de decembro, concidindo coa celebración ortodoxa.^[31]

A Igrexa Copta, pola súa banda, celébrao o 23 de Baramhat, equivalente ao 3 de abril.^[32]

Segundo a tradición rabínica, Daniel pertencía á realeza; o seu destino foi profetizado polo propio Isaías cando lle dixo ao rei Ezequías: "e os teus fillos, que ti procreaches, serán eunucos no palacio do rei de Babilonia". Tamén se eloxia a Daniel con estas palabras: "Se estivese nun prato da balanza e todos os sabios dos xentís no outro; el sería máis pesado que todos eles".^[33][34] Dise que Nabucodonosor o admiraba moito, a pesar de que se negou a renderlle honras divinas e que cando o mozo lle revelou o soño que esquecera non tivo ningunha dúbida de que a súa interpretación do mesmo era correcta.^[35][36]

Os musulmáns consideran a Daniel como un profeta, a pesar de non ser mencionado no Corán. As tradicións islámicas din que predicou en Iraq durante os reinados dos reis persas Lahorasp e Ciro, aos cales ensinou a unicidade de Deus e exhortou o pobo a retornar ao seu culto. O historiador Tabari conta que Daniel resucitou coas súas pregarias a unha multitude de persoas mortas mil anos atrás, un episodio que historiza a parábola de Ezequiel 37 1 10.^[37]

Ciro encargáralle o ensino da verdadeira relixión, cando Daniel lle pediu permiso para reconstruír o Templo e retornar a Palestina, o rei accedeu á primeira petición pero rexeitou deixalo ir alegando que "se tivese mil profetas coma ti, querería que todos quedasen comigo".

Noutras tradicións, con todo, considérase o profeta como rei de Israel tralo retorno do cativerio de Babilonia. Atribúese tamén a Daniel a invención da xeomancia ("'ilm al-raml") e a autoría do libro Usul al-Ta'bir ("Principios da Interpretación dos Soños").^[38] Al Masudi di que en realidade houbo dous Daniel. O Antigo, que viviu entre a época de Noé e a de Abraham, autor das mencionadas ciencias, e Daniel o Mozo, tío materno de Ciro autor do Kitab al-Jafar ("Libro da Adiviñación") e de numerosas predicións sobre os reis de Persia.^[39][40]

Daniel foi unha figura moi importante na tradición cristiá en razón de mencionada Profecía das Semanas que anunciaría, segundo algúns teólogos, con exactitude o nacemento e a morte de Xesucristo. Do mesmo xeito, as súas predicións sobre guerras apocalípticas e a sucesión dos Imperios fixérono un favorito dos predicadores da Parusía, en especial á hora de calcular a data de tal evento.

Como un mozo estudoso, pleno de confianza en Deus, aparece nos deseños do Renacemento, en especial nos frescos de Michelangelo na Capela Sistina.

Nos séculos XIX e XX, a figura histórica do profeta foi cuestionada polos estudosos da antigüidade mesopotámica en razón das incongruencias entre os relatos do seu libro, que parecería corresponder ao século IV ou III a.C., e os feitos históricos.

• P. Grelot, El libro de Daniel (Cuadernos bíblicos, 79), Verbo Divino, Estella 1993.
• A. LaCocque, Daniel. Introducción y comentario, en "Comentario Bíblico Internacional", Verbo Divino, Estella 1999, pp. 990–1010.
• A.A. di Lella, El libro de Daniel, Ciudad Nueva, Madrid 1999.
• Ph. Monod, La intervención salvadora de Dios en el libro de Daniel. La originalidad en el contexto de la Apocalíptica, en "Excerpta e dissertationibus in Sacra Theologia", t. XIX, Pamplona 1991, pp. 9–64.