Susa

Susa foi fundada sobre o -4000. Estivo baixo control político sumerio e logo elamita. As escavacións mostraron nos niveis primeiros unha cerámica diferente á de Súmer e nos niveis seguintes unha cerámica idéntica (especialmente do período de Uruk). A influencia protoelamita está presente desde finais do cuarto milenio (antes do -3000); as inscricións protoelamitas (que non puideron ser descifradas) foron usadas ata o -2900.

Despois do -2500 estivo baixo influencia de Awan, reino que se formara sobre o suroeste e sur, e que era de cultura elamita, diferente á cultura sumeria. Conquistado Awan por Sargón I de Akkad sobre o -2330, en Susa estableceuse un gobernador. Sobre o -2221 Awan recuperou a independencia en relación a Akkad. Neste tempo Awan anexionou a rexión de Susa (Susiana) cando Puzur-Inaunainak de Awan conquistou Susa sobre o -2200. Os elamitas invadiron o nordeste de Mesopotamia sobre o -2200 e provocaron o movemento dos Gutis cara a Acadia.

Puzur-Inauainak deixou diversos documentos co seu nome en Susa, algúns en acadio e outros en escritura elamita lineal, da que só se deron descifrado algunhas firmas e que probabelmente derivan do protoelamita.

Urnammu de Ur enfrontouse aos reinos elamitas e o seu sucesor Shulgi (reinou sobre -2094 – -2046), derrotounos en Susiana e púxoos baixo dependencia de Ur como unha provincia con capital na cidade de Susa. Permaneceu en mans da dinastía de Ur ata a súa caída sobre o -2004. Un dos reinos elamitas vasalos, Simash ou Simashki, dirixirá a recuperación nacional e o -2003 derrotaron a Ur, a cuxo rei, Ibisin ou Ibbisin, fixeron prisioneiro e trasladaron a Anshan (outro reino elamita, onde a dinastía de Shimashki se impuxera), onde morrerá. Susa sublevouse contra Ur e fíxose independente cara ao -2004, e aliouse a Simash, pero finalmente a Susiana incorporouse ao reino e estableceuse Susa como capital principal do país. Un príncipe, normalmente o herdeiro, levou a miúdo o título de "sukkal de Susa" (rei de Susa, posiblemente título de orixe relixiosa); é posíbel que o goberno fose exercido polos príncipes o verán, cando o rei deixaba Susa, moi calorosa, para ir á meseta de clima máis morno. Susa foi a capital de Elam ou polo menos unha das cidades principais nos seguintes séculos.

Sobre o -1900 Larsa dirixiu expedicións contra o reino ata a rexión de Anshan. Pero os reis elamitas conservaron Anshan baixo o seu dominio e en xeral todos os seus territorios. Elam chegou á súa máxima expansión co rei Siwe-palar-huppak, que será aliado (a pesar de que el se chama soberano e non aliado) de Hammurabi de Babilonia (-1792 – -1750), e de Zimrilim de Mari. Esta alianza combateu contra Eshunna, pero despois Mari e Babilonia xiraron a alianza e enfrontáronse a Elam, que desapareceu temporalmente polo menos como estado unificado.

A partir de -1455 o reino de Anshan volve a unirse ao reino de Susa e volve constituír un poder considerábel. (1) O -1405 os babilonios establecen en Elam unha nova dinastía, o que inicia unha era de cooperación. Pero despois do -1250 unha mudanza dinástica en Elam rompe o período de paz e cooperación. Os elamitas, na súa loita chegan a Babilonia o -1155 e instalaron un rei da dinastía elamita. A influencia elamita esténdese a Acadia e as cidades da zona e a Nippur. Nabucodonosor I, rei de Babilonia orixinario de Isin, expulsa aos elamitas e devástalles o país.

Elam desaparece e non se mencionan reis elamitas ata avanzado o século VII a.C., cando axudan a Babilonia contra Asiria; os reinos elamitas serán conquistados por causa diso polo rei de Asiria Assurbanipal (-668--627) que entra en Susa o -646.

Pero pouco despois o rei de Susa volve a ser independente e menciónase un rei en Anshan. O 536 a.C. a Susiana foi conquistada por Ciro II o grande, que fixo prisioneira a Pantheia muller do rei Abradates, e o seu sucesor Darío I o grande faraa capital do Imperio persa, ata que a capital se trasladou a Persépole.

No 331 a.C., cando gobernaba o sátrapa Abulites, Susa foi conquistada por Alexandre o Grande e inicia unha decadencia acelerada. O elamita vaise deixar de escribir no século IV a.C. pero séguese a falar ata o século XIII.

Susa foi escavada desde 1897 ata o 1978. As primeiras escavacións fixéronas Jacques de Morgan e Robert de Mecquenem (1897-1946). Seguiu Roman Ghirshman (1946-1967), que cambiou os métodos, igualmente pouco axeitados, ata que o 1967 comezaron as escavacións por J. Steve e despois Jean Perrot, directores da misión francesa. A revolución parou os traballos.

• Susa
• Livius.org fotos de Susa Arquivado 25 de decembro de 2018 en Wayback Machine.
• Vistas aéreas de Susa Arquivado 03 de maio de 2006 en Wayback Machine.
• Susa na web Patrimonio Mundial (UNESCO)
• Digital Images of Cuneiform Tablets from Susa - CDLI
• Hamid-Reza Hosseini, Shush at the foot of Louvre (Shush dar dāman-e Louvre), in Persian, Jadid Online, 10 March 2009.
• Audio slideshow at Jadidonline.com (6 min 31 sec)
• Wikisource: "Susa", The New Student's Reference Work. 1914.