Пётар Мантыгердавіч

Пётар Мантыгердавіч
лац. Piotar Mantygierdavič / Mantyhierdavič
	Пётар Мантыгердавіч
	; Герб «Вадвіч»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	каля 1390
Памёр	1459
Род	Мантыгердавічы
Бацькі	Мантыгерд;
Жонка	Ганна
Дзеці	Ян

Ня варта блытаць зь Пётар Мантыгердавіч «Белы».

Пётар Мантыгердавіч (Пятраш Мантыгірдавіч; каля 1390—1459) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Маршалак дворны (1422—1431) і земскі (з 1434), намесьнік наваградзкі (1430—1432 і 1445—1456) і полацкі (1459). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Вадвіч».

Вотчынныя ўладаньні знаходзіліся каля Ашмянаў і Салечнікаў. У 1434 годзе вялікі князь Жыгімонт Кейстутавіч надаў яму двор Іўе, але гэта магло быць пацьверджаньнем вотчыннага ўладаньня, менавіта зь Іўя выводзілі сябе яго нашчадкі^[1]. Маці другой жонкі княгіна Анастасія Карыбутава падарыла яму Лоск.

Імя

Мундгерд (Mundgerd^[2], Mundgærðr^[3]^[4], Mundgerdr) — імя германскага паходжаньня^[5]. Іменная аснова -мунд- (-мунт-, -монт-) (імёны ліцьвінаў Валімонт, Жыгімонт, Скірмунт; германскія імёны Walmont, Sigimunt, Sciremunt) паходзіць ад германскага *mundô 'рука, абарона, крэўнасьць'^[6] або гоцкага munds 'моц розуму, імкненьне', mundrs 'гарлівы, палкі'^[7], а аснова -гард- (-герд-, -герт-) (імёны ліцьвінаў Альгерд, Вісігерд, Тэўтыгерд; германскія імёны Algardus, Wisgeard, Teutgerdis) — ад гоцкага gairdan 'падпяразваць' (пераноснае 'ахоўваць'), garda 'агароджа' (пераноснае 'ахова, бясьпека')^[8]. Такім парадкам, імя Мантыгерд азначае «гарлівасьць аховы» (тое ж, што і імя Гердымонт)^[9].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: cum Petro Mondigerd^[10], Petrus Mondiger^[11], Petrum Mondygerd^[12] (2 кастрычніка 1413 году); Petrasio Montigerdowicz (26 студзеня 1416 году)^[13]; панъ Петрашъ Монътикгирдовичъ (Петраш Монтикгирдович^[1]; 15 чэрвеня 1424 году^[14], 1440—1459 гады^[15]); Petraschius Montegardowicz (22 чэрвеня 1431 году)^[16]; Petrasy Montigerdowicz^[17], Petrassy Montigerdowicz^[18] (1 верасьня 1431 году); Petrassius Montigirdowicz (15 кастрычніка 1432 году)^[19]; Petraschius Montigerdowicz (27 лютага 1434 году)^[20]; Petrus Mongyerdovycz (28 траўня 1434 году)^[21]; Petrassius Montigerdowicz (17 ліпеня 1435 году)^[22]; Petraschio Montigerdowitcz terre Lithwanie suppremo marschalco (28 чэрвеня 1436 году)^[23]; Petraschio Montigerdowicz (1441 год)^[24]; Petrus Montigierdowicz terre Lituanicae supremus marsalcus (1442 год); Petrus Montigerdowicz, marschalcus terrae nostrae Lithuaniae (14 студзеня 1447 году)^[25]; Петрашъ Монтикгордовичъ (30 красавіка 1451 году)^[26]^[27]; воевода новгородский маршалокъ земский панъ Петръ Монтикгирдович (8 студзеня 1452 году)^[28]; Petrassius Montigerdowicz marsalcus generalis, castellanus et tenutarius Novogrodensis (1452 год)^[29]; пана Петра Монтикырдовича, пана Петра Монкгирдовича (1458—1459 гады)^[30], пана Петра Монтикырдовича (18 лютага 1459 году)^[31], пана Петра Монтикирьдовича (10 сакавіка 1459 году)^[32], пана Петра Монтикирдовича (9 жніўня 1459 году)^[33]; Petrus Montigerdowicz, Petrassius Montigirdowicz, Petrasch Montigirth^[1].

Біяграфія

Зь літоўскага баярскага роду, сын Мантыгерда, намесьніка полацкага. Меў братоў Гануса і Алехну.

За часамі Вітаўта (каля 1424—1426 гадоў) быў старостам падольскім, у 1422 або 1423 годзе — маршалкам дворным, у 1430—1432 і 1445—1456 гадох — намесьнікам наваградзкім, у 1434—1459 гадох — маршалкам земскім, у 1435 годзе — намесьнікам капыльскім, у 1459 годзе — намесьнікам полацкім. Быў сябрам рады вялікіх князёў Жыгімонта Кейстутавіча і Казімера^[34].

У 1430 годзе езьдзіў у Польшчу наконт справы каранацыі Вітаўта. У 1431 годзе езьдзіў да татараў як пасол Сьвідрыгайлы. У пачатку 1432 году быў на перамовах з палякамі ў складзе літоўскай дэлегацыі. Таго ж году на даручэньне Сьвідрыгайлы яшчэ раз езьдзіў у Польшчу. За часамі Казімера езьдзіў з пасольствамі ў Тэўтонскі ордэн (1444 год) і ў Польшчу (1448 год)^[35].

Браў удзел ў перавароце супраць Сьвідрыгайлы. Камандаваў войскам Жыгімонта Кейстутавіча.

Няма зьвестак пра імя і паходжаньне першай жонкі. Другі раз ажаніўся з Ганнай, дачкой князя Фёдара Карыбутавіча. У першым шлюбе меў сына Яна.

Мова і культура

Да актаў Мельнскага міру (1422 год), Гарадзенскай уніі (1432 год) і Гарадзенскай умовы (1434 год) прывесіў пячаці з рускімі надпісамі^[36]^[37]^[38]:

ПЕ(чат)Ь ПАН(а) ПЕТРАЖОВА МОИДВИЧА

ПЕЧ + ПАН ПЕТРАШОВА МОЧДВИЧА

ПЕТ ПЕТЬРАШОВА МОНДКІРДОВИЧА

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 267.
^ Mundgerd, Nordic Names
^ Peterson L. Nordiskt runnamnslexikon. — Institutet för språk och folkminnen, 2007.
^ Mundgærðr, Nordic Names
^ Naumann H. Altnordische Namenstudien. — Berlin, 1912. S. 54.
^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 180.
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 24.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.
^ Semkowicz W. Nieznane nadania Witolda dla osób prywatnych // Ateneum Wileńskie. Z. 3—4, 1931. S. 852.
^ Вырок по делу между Лавришевским монастырем и людьми в.к.л. Витовта (1424), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
^ Lietuvos Metrika. Knyga 3 (1440—1498). — Vilnius, 1998. P. 32.
^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.
^ Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 136.
^ Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 135.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 105.
^ Грамота в.к.л. Сигизмунда Кейстутовича для Семена Гедигольдовича на двор Мир (1434), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 158.
^ Jaworski R. Z najdawniejszych dokumentów do dziejów domeny Radziwiłłowskiej // Studia Źródłoznawcze = Commentationes. T. 39, 2001. S. 111.
^ Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 9.
^ Jablonskis K. Nauji Vytauto laikotarpio aktai // Praeitis. T. 2. — Kaunas, 1933. P. 407.
^ Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 2. — СПб, 1865. С. 106.
^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 751.
^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 48.
^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 172.
^ Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 247, 249.
^ Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 250.
^ Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 251.
^ Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 253.
^ Насевіч В. Мантыгірдавічы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 271.
^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 268.
^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 88.
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 189, 205.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 78, 100.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4
Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4

[Piatrauskas-2014-267-1] а ^б ^в Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 267.

[2] Mundgerd, Nordic Names

[3] Peterson L. Nordiskt runnamnslexikon. — Institutet för språk och folkminnen, 2007.

[4] Mundgærðr, Nordic Names

[5] Naumann H. Altnordische Namenstudien. — Berlin, 1912. S. 54.

[6] Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 180.

[7] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.

[8] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.

[9] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 24.

[10] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.

[11] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.

[12] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.

[13] Semkowicz W. Nieznane nadania Witolda dla osób prywatnych // Ateneum Wileńskie. Z. 3—4, 1931. S. 852.

[14] Вырок по делу между Лавришевским монастырем и людьми в.к.л. Витовта (1424), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae

[15] Lietuvos Metrika. Knyga 3 (1440—1498). — Vilnius, 1998. P. 32.

[16] Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.

[17] Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 136.

[18] Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 135.

[19] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.

[20] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 105.

[21] Грамота в.к.л. Сигизмунда Кейстутовича для Семена Гедигольдовича на двор Мир (1434), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae

[22] Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 158.

[23] Jaworski R. Z najdawniejszych dokumentów do dziejów domeny Radziwiłłowskiej // Studia Źródłoznawcze = Commentationes. T. 39, 2001. S. 111.

[24] Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 9.

[25] Jablonskis K. Nauji Vytauto laikotarpio aktai // Praeitis. T. 2. — Kaunas, 1933. P. 407.

[26] Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 2. — СПб, 1865. С. 106.

[27] Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 751.

[28] Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 48.

[29] Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 172.

[30] Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 247, 249.

[31] Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 250.

[32] Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 251.

[33] Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 253.

[34] Насевіч В. Мантыгірдавічы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 271.

[Piatrauskas-2014-268-35] Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 268.

[36] Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 88.

[37] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 189, 205.

[38] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 78, 100.

[1]