Reino Uniu

O nombre oficial d'o país, Reino Uniu de la Gran Bretanya y Irlanda d'o Norte fa referencia a os cuatro países que en fan parte, clamatos países constituents: Anglaterra, Galas, Irlanda d'o Norte y Galas. D'antis mas, Anglaterra anexionó en o sieglo XVI Galas, y en 1707 Escocia s'unió politicament a Anglaterra (teneban o mismo rei) ta formar o Reino de Gran Bretanya. En 1801, con a unión d'Irlanda, se formó o Reino Uniu de Gran Bretanya y Irlanda, y en 1927, dimpués d'a independencia d'Irlanda, se cambeó o nombre ta l'actual.

Articlo principal: Cheografía d'o Reino Uniu

O Reino Uniu d'a Gran Bretanya y Irlanda d'o Norte ye formato cheograficament por a isla de Gran Bretanya (ista isla supone a mayor parte d'os territorios d'Anglaterra, Escocia y Galas) y tamién por a parte noroccidental d'a isla d'Irlanda (Irlanda d'o Norte), amás de muitas islas mas chicotas. A mayor parte d'o territorio insular ye entre as latituds 49° y 59° N (sindembargo, as islas Shetland plegan a man d'a 61° N), y entre as lonchituds 8° W y 2° y. L'Observatorio Reyal de Greenwich, a man de Londres, ye o punto ta establir o meridiano homonimo (meridiano de Greenwich, meridiano zero u primer meridiano). O Reino Uniu ye situato entre l'Oceano Atlantico y a mar d'o Norte, a una distancia de 35 km d'a costa noroccidental de Francia, país d'o cual ye separata por a canal d'a Manga. Irlanda d'o Norte tién una muga terrestre (ye a unica muga terrestre d'o país) d'una longaria de 360 km con a Republica d'Irlanda. O tonel d'o canal d'a Manga une actualment o Reino Uniu con Francia, trescruzando a canal d'a Manga. A isla de Gran Bretanya s'estendilla de norte enta o sud, en una longaria d'arredol de 1.100 km, y d'este enta ueste d'alto u baixo 500 km. A superficie total d'o Reino Uniu ye d'arredol de 245.000 km².

O clima d'o Reino Uniu ye un clima frido, con muitas plevias, que fan creixer a hierba ta nutrir a ganadería d'o país, formata por vacumen y uellamen. Sindembargo, en recibir as influencias dulcificadoras d'a corrient d'o Golfo tien un clima menos frido que o que corresponderba seguntes a suya latitut. Encara que a sobén ye cubierto, puet pasar con facilidat d'un día cubierto con plevias a un día de sol.

As diez ciudaz mas importants son:

A economía britanica sigue o modelo anglosaxón: a liberalización economica, o libre mercato, impuestos y regulacions minimas. Basato en a mida d'o Producto Interior Bruto en tasa de cambeo d'o mercato, o Reino Uniu ye a cinquena economía mas gran d'o mundo, a segunda d'Europa dimpués d'Alemanya; ye a seisena economía mas gran d'o mundo en PIB en paridat de poder adquisitivo.

Os britanicos estioron os primers en o mundo en dentrar en a Revolución Industrial y como a resta d'os estaus en industrialización d'allora, a suya economía se concentraba en a industria pesata: construcción de barcos, menería, producción d'acero y textils. L'imperio Britanico creyó un mercato mundial ta os productos britanicos, permitindo que o Reino Uniu dominase o comercio internacional mientres o sieglo XIX, una ventacha unica que conservó dica la industrialización d'atras nacions europeas y nordamericanas. A industria pesata disminuyó en importancia a lo largo d'o sieglo XX, mientres que o sector d'os servicios ha creixito prou y forma hué en día o 73% d'o PIB. O sector d'os servicios ye dominato por as interpresas financieras. Londres ye un d'os centros financiers mas gran d'o mundo.

L'agricultura representa nomás l'1% d'o PIB y ye muit mecanizata. En a industria, as principals actividaz son a maquinaria, o material de transporte (vehiclos, ferrocarrils y aeronautica) y os productos quimicos. En a menería as tradicionals menas de carbón en forma d'hulla situatas en Yorkshire, Galas, Escocia y Lancashire fornioron a las centrals termicas britanicas a enerchía necesaria ta o desembolique economico. Gracias a lo petrolio descubierto en 1970 en a mar d'o Norte, o Reino Uniu ye o segundo productor europeu dimpués de Noruega. O sector servicios ye o que mas alporta a lo PIB d'o país. En destacan a bolsa, os servicios financiers d'a banca y as companyías d'aseguranzas.

A moneda d'o Reino Uniu ye a libra esterlina, representata con o simbolo £. O Banco d'Anglaterra ye o banco central d'o estau encargato d'a emisión d'a moneda, encara que os bancos d'Escocia y Irlanda d'o Norte conservan o dreito a emitir billez subchectos a la retención de prou billez d'o Banco d'Anglaterra ta realizar-ne a emisión. A lo largo d'a historia la libra esterlina s'ha mantenito como una d'as divisas mas estables y fuertes d'o mundo y una d'as mas cotizatas. O Reino Uniu estió un d'os tres estaus que no dentroron en a zona euro en 2002, cuan encara feba parti d'a Unión Europea.

Encara que denguna luenga ye oficial en o Reino Uniu, a luenga predominant ye l'anglés, una luenga d'orichen chermanico con numerosos amprens d'o francés. Atras luengas vernaclas d'o Reino Uniu son as luengas celtas insulars: galés, cornico, irlandés y gaelico escocés. O escocés (a luenga mas amanata a l'anglés) se parla en Escocia. Os inmigrants recients d'Asia han trayito as suyas luengas: en o Reino Uniu vive o numero mas gran de parlants d'hindi y panchabi fuera d'Asia.

Un 75% d'a población afirma tener una relichión en o Reino Uniu. A relichión principal ye o cristianismo y encara que o 72% d'os britanicos s'identifican como cristianos, un porcentache muit chicot ye practicant.

A Ilesia d'Anglaterra ye a ilesia oficial d'o estau. Orichinalment establita como parti d'a Ilesia Catolica en 597 por Agostín de Canterbury, a Ilesia d'Anglaterra se'n deseparó d'a Ilesia Catolica en 1534 mientres o reinato d'Henrique VIII d'Anglaterra. Como Ilesia d'o estau, os bispes perteneixen a la Cambra d'os Lords y o monarca britanico ha d'estar miembro d'a Ilesia d'Anglaterra d'alcuerdo a l'Acta de 1701 y en ye o suyo Gubernador Supremo. Dengún monarca ha d'estar catolico. A Seu d'a Ilesia d'Anglaterra ye a Seu de Canterbury, y l'arcebispe de Canterbury ye o clerigo chefe.

A Ilesia d'Escocia (conoixita informalment como Kirk) ye a ilesia nacional d'Escocia. Ye una ilesia presbiteriana y no ye subchecta a lo control d'o estau. O monarca britanico en ye un miembro ordinario, encara que no ye menester que o monarca faiga dengún churamento ta esfender a seguridat d'a ilesia d'Escocia en a suya coronación.

Lo esporte ye un elemento clau d'a cultura britanica. Gran cantidat d'esportes estioron creaus u reglaus en o Reino Uniu, incluyindo lo fútbol, lo rugby, lo tenis y lo golf, estando lo primero lo esporte mas popular en o país. Internacionalment, Anglaterra, Escocia, Galas y Irlanda d'o Norte compiten de forma separada en a mayoría d'os esportes. En os Chuegos Olimpicos, lo Reino Uniu participa como un solo equipo, representau per lo comité olimpico nacional d'o Reino Uniu, la British Olympic Association. Lo país ha participau en cadaguna d'as edicions d'os Chuegos Olimpicos d'a era moderna y ha estau anfitrión de tres, a edición de 1908 (en an s'ubicó en o primer puesto d'o medallero), 1948 y 2012, totas realizadas en Londres.

L'organismo estatal vinculau a lo esporte ye UK Sport, incluyiu en o Departamento de Cultura, Meyos de Comunicación y Esporte d'o Gubierno d'o Reino Uniu.

Historicament, la BBC y ITV s'encargaban de difundir lo esporte per radio y televisión sin de publicidat. En o decenio de 1990, parte d'a cobertura se tresladó a canals de televisión de pago tals como Sky Sports y Eurosport. En o decenio de 2010 surtió TNT Sport.

Lo gubierno establió que bellas competicions teneban de transmitir-se per televisión ubierta, tals como los Chuegos Olimpicos, las finals d'a Copa Mundial d'a FIFA y la Eurocopa de fútbol, la final d'a Copa Mundial de Rugby, las finals d'o Torneo de Wimbledon, lo Grand National y lo Epsom Derby (hipica).

• (en) Encyclopedia Britannica (2009), United Kingdom, 15, Londres: Encyclopedia Britannica. ISBN 9781593398378.
• (en) CIA (2010), The World Factbook, Washington D.C.: Potomac Books Inc.. ISSN 1553-8133. ISBN 9781597975414.
• (en) T.J Barringer, Geoff Fordham, Douglas (2007), Art and the British Empire, Manchester University Press. ISBN 9780719073922.
• (en) David Else, Jolyon Attwooll, Beech (2007), Great Britain, 7, Lonely Planet. ISBN 9781741045659.
• (en) Oficina Nacional de Estadísticas (2005), Official yearbook of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, Londres: National Statistics. ISBN 9781403990693.
• (en) , Jonathan (2002), Claiming Scotland: National Identity and Liberal Culture, Edimburgo: Edinburgh University Press. ISBN 1902930169.
• (en) David Ross (2002), Chronology of Scottish History, Geddes & Grosset. ISBN 1855343800.

• Lista de ciudaz de Reino Uniu por población.

•   Se veigan as imáchens de Commons sobre Reino Uniu.