Amisch

Amisch (Eng-gí: Amish) sī 1 tīn chài-chìm-lé-phài ê Ki-tok-tô͘, chú-iàu khiā tī Bí-kok kap Canada Ontario Séng. In khiā tī chong-kàu lí-iû, kā ka-kī hām goā-kài ê chú-liû hiān-tāi siā-hoē hun-khui. In bô chiông-kun, bô chiap-siū chèng-hú chi-oān, chin chē kū-choa̍t pān pó-hiám. In in-ūi hān-chè chi̍t-koá sin ki-su̍t ê lī-iōng (chhin-chhiūⁿ chū-tōng-chhia, tiān-oē), tī goā-kài te̍k-pia̍t chhut-miâ. Toā-hūn kóng 1 chióng Tek-gí-hē ê hong-giân hō chò Deitsch ("Tek-gí"). In pun chò sò͘-10-tīn thoân-khè, sûi ê koh pun chò to̍k-li̍p ê khu ia̍h kàu-hoē. Ta̍k ê khu ū ka-kī bô siá chò jī ê kui-kí, hō chò Ordnung. Siōng pó-siú ê Amisch kiò chò Kū Amisch Tia̍t-sū (Old Order Amish). Sin Amisch Tia̍t-sū (New Order Amish) ū chiap-siū chi̍t-koá sin ki-su̍t.

Amisch kap Bûn-nó͘-hoē sio-siâng, sī Au-chiu 16 sè-kí chho͘-kî ê Ki-tok-kàu Sin-kàu ūn-tōng lāi-bīn ê Sūi-se Chài-chìm-lé-phài. Tī 1693 nî, Jacob Amman chhoā--ê phài tùi Sūi-se Bûn-nó͘-phài hun-lia̍t--chhut-lâi, goân-in sī Amman kian-chhî ài giâm-keh siám-pī hit-koá bô siú kàu-hoē kui-kí ê hūn-chú.

Chū 18 sè-kí, khai-sí ū Amisch î-bîn khì kah Bí-kok, chú-iàu ūi beh siám-phiah chong-kàu pek-hāi kap chiông-kun ê iau-kiû. Chē-chē toà Pennsylvania, Lancaster County khiā-khí. Kî-thaⁿ ê thoân-thé āu--lâi khiā tī pa̍t-chiu ia̍h-sī soá khì hia, pau-koat tī Alabama, Illinois, Indiana, Iowa, Kentucky, Michigan, Minnesota, Mississippi, Missouri, Nebraska, New York, Ohio, Maryland, Tennessee, Wisconsin, Maine. Mā ū khì kah Canada--ê. Lâu tī Au-chiu ê kàu-hoē ta̍uh-ta̍uh-á hām Bûn-nó͘-phài ha̍p-pèng, siōng boé-ê tī 1937 nî.

Toā-hūn ê Bí-chiu Amisch siā-khu āu--lâi sit-khì in ê Amisch jīn-tông. Siōng chá-kî ê toā hun-lia̍t tī 1860 nî-tāi. Hit-chūn ū chú-kàu khui toā hoē-gī gī-lūn án-choáⁿ èng-hù hiān-tāi siā-hoē ê ap-le̍k. Chóng--sī pó-siú-phài chin kín tō thoè--chhut-khì. Toā-hūn ê chìn-pō͘-phài āu--lâi lóng pìⁿ-chiâⁿ Bûn-nó͘-phài.

Amisch ê kè-ta̍t-koan lâi chū in chhiâng-chāi ín-iōng ê Sèng-keng keng-cha̍t:

• "M̄-thang chiong bô sìn Chú ê lâng khòaⁿ-chò tông-téng ê, siūⁿ-boeh lâi kap in kau-chhap, in-ūi bē-ēng-tit án-ne. Kong-chèng kap put-hoat kám ē-tàng chò-hóe? Kong-bêng kap o·-àm kám ē-tàng tòa chò-hóe?" (Ko-lîm-to Hō͘-su 6:14)
• "Lín tio̍h lī-khui in, tio̍h kap in hun-lī. M̄-thang chiap-chhiok bô chheng-khì ê, án-ne Góa chiū ē kā lín chiap-siū." (Ko-lîm-to Hō͘-su 6:17)
• "Lín m̄-thang kap sè-sio̍k tông-hòa, tio̍h hō· Siōng-chú lâi kā lín kái-piàn, keng-sin lín ê sim-chì, lín chiah ē bêng-pe̍k sím-mih sī Siōng-chú ê chí-ì; sím-mih sī hó-sū, sím-mih sī Siōng-chú só· hoaⁿ-hí ê, sím-mih sī ôan-chôan ê." (Lô-má-su 12:2)

Tī Wikimedia Commons téng ê siong-koan tóng-àn: Amisch

• Amish (Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online)
• Amish in the jungle Archived 2007-01-03 at the Wayback Machine.