Kontent qismiga oʻtish

PA Pivdenmash

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
„O.M. Makarov nomidagi Pivdenniy mashinasozlik zavodi ishlab chiqarish birlashmasi“ davlat zavodi
Turi Davlat korxonasi
Egasi Ukraina Davlat kosmik agentligi
Qachon asos solingan 21-iyul, 1944-yil (80 yil avval) (1944-07-21) Dnepr Petrovskda, SSSR
Joylashuvi 1, Krivorizka koʻchasi
Mahsulot(lar)i Uchirish vositalar, eltuvchi raketalar, ballistik raketalar, suyuq yonilgʻili raketa dvigatellari raketa dvigatellari, kosmik kemalar, qoʻnish moslamalari, traktorlar, trolleybuslar
Ishchilar soni 7,000 (2017)[1]
Vebsayti yuzhmash.com

„O.M. Makarov nomidagi Pivdenniy mashinasozlik zavodi ishlab chiqarish birlashmasi“ davlat zavodi, rasmiy qisqartmasi Pivdenmash (ukraincha: Південмаш) va ilgari Yujmash (ruscha: Южмаш) („Janubiy muhandislik“ degan maʼnoni anglatadi) nomlari bilan atalgan, Ukraina davlat aerokosmik ishlab chiqaruvchisi. 1991-yilgacha u Sovet ittifoqiga tegishli boʻlgan.

Pivdenmash kosmik kemalar, eltuvchi raketalar, suyuq yonilgʻi raketalari, qoʻnish moslamalari, quyma buyumlar, zarb buyumlari, traktorlar, turli asboblar va sanoat mahsulotlarini ishlab chiqaradi. Kompaniyaning bosh qarorgohi Dneprda joylashgan boʻlib, Ukraina Davlat kosmik agentligiga boʻysunadi. U 23 mamlakatdagi xalqaro aerokosmik hamkorlar bilan faoliyat olib boradi.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
R-36 ICBM asosi qurilgan zamonaviy Dnepr raketasi

Pivdenmash dastlab Sovet Ittifoqida „586-zavod“ sifatida faoliyat olib borgan. 1954-yilda Sovet aviatsiya muhandisi Mixail Yangel 586-zavodning sobiq bosh konstruktor boʻlinmasi asnosida OKB-586 deb nomlangan avtonom konstruktorlik byurosini tuzgan. Yangel ilgari OKB-1 (bugungi kunda RKK Energiya) ga rahbarlik qilgan. U birinchi navbatda saqlanishi mumkin boʻlgan yoqilgʻi texnologiyasi tarafdori edi. OKB-1dagi Sergey Korolevdan farqli oʻlaroq, u kriogen propellantlardan foydalangan holda raketalar ishlab chiqarishni qoʻllab-quvvatlagan. Saqlanadigan suyuq yoqilgʻidan foydalanadigan ballistik raketalarni ishlab chiqish uchun Mixail Yangel zavodning bosh konstruktor boʻlinmasini avtonom konstruktorlik byurosiga aylantirish uchun ruxsat olgan. Shundan soʻng, OKB-586 Janubiy konstruktorlik byurosi (KB Pivdenne nomi bilan ham tanilgan) va 586-zavod 1966-yilda ballistik raketalarni loyihalash va ishlab chiqarishga qaratilgan Janubiy mashinasozlik zavodi deb nomini oʻzgartirgan. Keyinchalik, zavod Janubiy mashinasozlik ishlab chiqarish birlashmasi yoki „Yujmash“ (Ukraina) deb nomlana boshlangan.

Pivdenmashda ishlab chiqarilgan raketalar qatoriga birinchi yadroviy qurolli sovet raketasi R-5M (SS-3 „Shyster“), R-12 Dvina (SS-4 „Sandal“), R-14 Chusovaya (SS-5 „Skean“), birinchi keng tarqalgan sovet ICBMi R-16 (SS-7 „Saddler“), R-36 (SS-9 „Scarp“), MR-UR-100 Sotka (SS-17 „Spanker“) va R-36M (SS-18 „Satan“) kabilar kiradi. Sovet Ittifoqi davrida zavod yiliga 120 tagacha ICBM ishlab chiqarishga qodir boʻlgan. 1980-yillarning oxirida Pivdenmash RT-2PM2 Topol-M ICBM (SS-27 „Sickle B“) ning asosiy ishlab chiqarish obyekti sifatida tanlangan.

Qayta qurish boshlanganidan soʻng, harbiy ishlab chiqarishga boʻlgan talab sezilarli darajada kamaygan va Pivdenmash mahsulot ishlab chiqarish liniyasi harbiy boʻlmagan maqsadlarda foydalanish uchun texnikalar ishlab chiqarishni boshlagan. 1992-yildan keyin qoʻshilgan mahsulotlarning biri bu trolleybuslardir. Trolleybusning asosiy modellariga ulovli YuMZ T1 (1992-2008), ulovsiz YuMZ T2 (1993-2008) va past qavatli kabinaga ega zamonaviyroq YuMZ E-186 (2005-2006) kiradi. Leonid Kuchma, kompaniyaning bosh menejeri (1986–1992), 1992-yilda Bosh vazir, keyinroq 1994-yilda Ukraina Prezidenti boʻlgan.

Pivdenmash' „Antares II“ rocket designed for NASA to deliver commercial cargo to the International Space Station
Pivdenmashning „Antares II“ raketasi NASA uchun Xalqaro kosmik stansiyaga tijorat yuklarini yetkazib berish uchun moʻljallangan.

Dneprdagi ishlab chiqarish quvvatlaridan tashqari, Pivdenne ishlab chiqarish birlashmasi, qattiq yoqilgʻida ishlaydigan raketalarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan Pavlohrad mexanika zavodini ham oʻz ichiga oladi. 1975–1992-yillarda Pivdenmashda ishlagan Ukrainaning sobiq prezidenti Leonid Kuchma bilan aloqalari Pivdenmashning ahamiyatini yanada oshirgan. U 1986-yildan 1991-yilgacha zavodning bosh direktori boʻlgan[ iqtibos kerak ].

2015-yil fevral oyida, bir yillik keskin munosabatlardan soʻng, Rossiya „Dnepr“ raketalarini uchirish boʻyicha Ukraina bilan qoʻshma dasturini bekor qilishini eʼlon qilgan. Shuningdek, „Rossiya endilikda Ukrainaning „Zenit“ kuchaytirgichlarini sotib olishdan manfaatdor emas, [Ukrainaning] kosmik dasturi va uning muammolarini hal qilish uchun kurashayotgan Pivdenmash zavodi bu holatni chuqurlashtirmoqda“ deb izoh bergan[2]. Rossiya bilan oʻrnatilgan savdo aloqalarining yoʻqolishidan soʻng, baʼzilar kompaniyaning yagona umidi xalqaro biznesning koʻpayishi deb oʻylashgan, lekin bu holatni amalga oshirish mavjud vaqt oraligʻida imkonsiz edi[3]. 2015-yil fevral oyidan boshlab bankrotlik holatining yuzaga kelishi aniqdek tuyulgan, ammo oʻz vaqtida uning oldi olingan[3].

2017-yilning 14-avgustida Xalqaro strategik tadqiqotlar instituti „Shimoliy Koreya Rossiya va Ukrainadagi noqonuniy tarmoqlardan yuqori unumli suyuq yonilgʻi dvigatelini sotib olgani“ haqidagi dalillarni taqdim etgan hisobotni chiqargan[4]. Kompaniya[5] ham, Ukraina hukumati ham[6] bu ayblovni rad etgan.

Pivdenmash yadrosidan foydalangan holda Antares raketasi 2016-yilning oktyabr oyida XKSga taʼminot yetkazib berish uchun Wallops orolidan ishga tushirilgan[7].  2017-yil dekabr oyida, ikki yillik tanaffusdan soʻng, AngoSat 1 ni yetkazib berish yoʻlga qoʻyilgan[8].

2018-yilning fevral-mart oylarida Pivdenmash Elon Musk tomonidan ishlab chiqilgan Hyperloop texnologiyasi uchun sinov platformasini ishlab chiqish rejalarini eʼlon qilgan va loyiha 2019-yilda Dneprda yakunlanishi rejalashtirilgan edi[9]. Ukraina infratuzilmalar vaziri keyinchalik bu „bemaʼni“ loyihani bekor qilgan[10]. Shunga qaramay, 2021-yilga kelib, guruh 23 davlat, jumladan Saudiya Arabistoni bilan hamkorlik qilishi xabar qilingan[11].

2022-yil iyul oyida, 2022-yilgi Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi paytida Dneprdagi Pivdenmash zavodi Rossiyaning uzoq masofadan turib boshqariladigan qanotli raketalari hujumiga uchragan[12]. Zavod 2022-yil 17-noyabrda sodir bo‘lgan 2022-yilgi oktabr-noyabr oylaridagi umummilliy raketa zarbalari paytida yana bir marotaba nishonga olingan[13].

2023-yil 1-avgustda Virjiniyaning sharqiy qismidan (AQSh) Northrop Grumman 230 seriyali Antares kosmik raketasi uchirilgan. Raketa-tashuvchi XKSga yoʻl olgan yuk kosmik kemasini orbitaga olib chiqqan. Raketaning birinchi bosqichi „Yujnoye“ davlat konstruktorlik byurosi tomonidan ishlab chiqilgan va „Yujmash“ zavodida yigʻilgan. Biroq, bu parvoz ushbu turdagi raketalar uchun eng soʻnggisi boʻlgan[14].

Bosh direktorlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Oleksandr Makarov (1961–1986)
  • Leonid Kuchma (1986–1992)
  • Yuriy Alekseyev (1992–2005)
  • Viktor Shchegol (2005–2014)
  • Sergey Voit (2014-yildan hozirgi kungacha)

Tuzilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Raketa va aviatsiya agregatlari zavodi (2010-yilda tashkilot tomonidan yaratilgan)
  • Pavlohrad mexanika zavodi (Pavlohradda joylashgan)
  • Dnepr traktor zavodi
  • Texnologik asbob-uskunalar zavodi
  • „Metallurgiya“ ishlab chiqarish majmuasi
  • „Pivdenmashenergo“ ishlab chiqarish majmuasi
  • Qurilish-montaj majmuasi
  • Meteor sport majmuasi
  • Ijtimoiy va maishiy boshqaruv
  • „Dubrava“ (Bila Tserkva) va „Drujba“ (Alushta) sanatoriyalari, Pivdenniy mehmonxonasi, Mashynobudivnykiv madaniyat saroyi
  • Pivdenmashavia aviakompaniyasi

Harbiy va kosmik sanoat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pivdenmash oʻzining harbiy va kosmik sanoat mahsulotlari bilan mashhur va Dnepr shahriga „Raketa shahri“ laqabini berilishiga sabab boʻlgan.

Raketalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kompaniya Sovet ICBM va kosmik tadqiqotlar dasturlari uchun asosiy raketa ishlab chiqaruvchisi boʻlgan. Avvalgi va hozirgi Pivdenmash korxonasiga tegishli ishga tushirish tizimlari quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

  • R-5 Pobeda — Sovet Ittifoqining birinchi yadroviy qurolli raketasi
  • R-12 Dvina ballistik raketasi
  • R-14 Chusovaya ballistik raketasi
  • R-16 — Sovet Ittifoqining birinchi keng tarqalgan ICBMi
  • R-36 (8K67) ICBM
  • RT-20P, birinchi mobil ICBM (oʻrnatilmagan)
  • R-36orb, orbital jangovar kallakli birinchi ICBM (joylashtirilmagan)
  • R-36M ICBM oilasi (Dnepr raketasiga aylantirilgan)
  • MR-UR-100 Sotka ICBM oilasi
  • Perimetr tizimi uchun 15A11 raketasi
  • RT-23 Molodets ICBM oilasi
  • Hrim-2 mobil qisqa masofali ballistik raketa tizimi

Kosmik raketalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Kosmos 
  • Dnepr
  • Tsiklon (R-36/8K67 asosida)
    • Tsiklon-2
    • Tsiklon-3
    • Tsiklon-4
    • Siklon-4M
  • Zenit
  • Energiya uchun kuchaytirgichlar (Zenitning birinchi bosqichi asosida) 

Raketa dvigatellari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • RD-843

Avtomatik yadroviy boshqaruv tizimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Perimetr — Shunga oʻxshash tizim AQShda ham boʻlib, Favqulodda Raketa aloqasi tizimi (ERCS) deb nomlangan.

Avtotransport vositalarini ishlab chiqarish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pivdenmash 1944-yilda Dnepropetrovsk traktor zavodi sifatida tashkil etilgan, keyinchalik kengaytirilgan.

YuMZ E186
YuMZ-6KL

Trolleybuslar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • YuMZ T1 (1992–2008)
  • YuMZ T2 (1993–2008)
  • YuMZ T2.09 (1998–2007)
  • YuMZ E186 (2005–2006)
  • Dnepro T103 (2013-yildan hozirgi kungacha)
  • Dnepro T203 (2017-yildan hozirgi kungacha)

Traktorlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • YuMZ-2 (1954–1958)
  • YuMZ-5 (1957–1962)
  • YuMZ-6 (1971–2001)
  • YuMZ 8040.2
  • YuMZ 8244.2
  • YuMZ 8080

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Inside 'Satanʼs' Lair: The Lock-Tight Ukrainian Rocket Plant At Center Of Tech-Leak Scandal
  2. ↑ Messier, Doug. „Russia Severing Ties With Ukraine on Dnepr, Zenit Launch Programs“. Parabolic Arc (2015-yil 6-fevral). 2015-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-fevral.
  3. ↑ 3,0 3,1 Doug Messier. „Ukraine Space Industry on Verge of Collapse“. Parabolic Arc (2015-yil 10-fevral). 2024-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 14-fevral.
  4. ↑ Elleman. „The secret to North Korea's ICBM success“. iiss.org. International Institute for Strategic Studies. 2017-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 14-avgust.
  5. ↑ „The refutation of publication of The New York Times“. yuzhmash.com. PA Yuzhny Machine-Building Plant named after A. Makarov. Qaraldi: 2017-yil 14-avgust.
  6. ↑ „Oleksandr Turchynov: Ukrainian defense-industrial complex did not supply weapons and military technology to North Korea“. National Security and Defense Council of Ukraine. Qaraldi: 2017-yil 14-avgust.
  7. ↑ Henry. „Orbital ATK's Antares Returns to Flight Using RD-181 Engines“. satellitetoday.com. Via Satellite (2016-yil 18-oktyabr). Qaraldi: 2018-yil 27-yanvar.
  8. ↑ Zak. „Zenit delivers Angosat-1, but the spacecraft breaks contact with ground control“. RussianSpaceWeb.com. Qaraldi: 2017-yil 28-dekabr.
  9. ↑ Xuequan. „Ukraine to launch testing platform for Hyperloop: minister“. Xinhua. 2018-yil 19-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-mart.
  10. ↑ „There will be no hyper-hole in Ukraine - Krykliy“ (uk). Qaraldi: 2019-yil 20-sentyabr.
  11. ↑ „Saudi Arabia's National Building sets up unit of Ukrainian aerospace firm Yuzhmash“ (en). Arab News (2021-yil 24-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr.
  12. ↑ „Missile strike on Ukraine space plant in Dnipro kills three“. BBC News (2022-yil 17-iyul). Qaraldi: 2022-yil 18-iyul.
  13. ↑ „Russian missiles pound Ukrainian energy facilities and defence plant“. reuters.com (2022-yil 17-noyabr).
  14. ↑ „Космічна галузь України після російського вторгнення опинилась на межі виживання“ (uk). Foreign Ukraine (2023-yil 4-sentyabr). Qaraldi: 2024-yil 15-may.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=PA_Pivdenmash&oldid=5344084" dan olindi