Musaddas

Musaddas (arabcha: oltilik) - har bir bandi olti misradan iborat boʻlgan sheʻr. Musaddaslar ikki xil boʻladi. Musaddas, shuningdek, musammat xillaridan biri. Aruzningturli vaznlarida, turli mavzularda yoziladi, a-a-a-a-a-a, b-b-b-b-b-a, v-v-v-v-v-asr.. yoxud takror, tarje misralari, baytlari boʻlsa — a-a-a-a-a-a, b-b-b-b-b-a, v-v-vv-v-a; a-a-a-a-a-a, b-b-b-b-a-a, v-v-v-v-a-a tarzida qofiyalanib keladi. Musaddas ham musammatlarning boshqa xillaridagi kabi shoir yoxud ikki shoir taxallusi keltiriladi. Shu taxalluslarga qarab Musaddas sheʼr mustaqil yoki tazmin usulida yaratilganligi aniqlanib olinadi. Birinchi usulda shoir oʻzining miyeralaridan iborat oltiliklar yaratadi. U sheʼriy devon, majmua va bayozlarda baʼzan "tabʼi xud (oʻzining) Musaddas" izohi bilan berilgan. Ikkinchi usulda esa shoir oʻziga yoqqan ustoz yoki zamondosh shoir yoxud oʻz gʻazalidan tanlab, shu gʻazal baytlari oldidan unga toʻrt-toʻrt yangi miyeralar qoʻshib, gʻazal baytlarini oltiliklarga aylantirganlar. 17—20-asrlarda yashab ijod etgan shoirlardan Mashrab, Nishotiy, Huvaydo, Amiriy, Ogahiy, Nodira, Furqat, Avaz, Sidqiy Xondayliqiy, Tabibiy, Kamiy va boshqa M.lar yozishgan. Oʻzbek sheʼriyatidagi M.lar orasida, ayniqsa, Furqat qalamiga mansub "Sayding qoʻyaber, sayyod", "Etmadim", "Uch harobotiy" M.lari davr ruxining ifodalanishi, ijtimoiy mazmunining chukurligi, poetik jihatlarining oʻziga xosligi bilan ajralib turadi.^[1]

1. Mustaqil yaratilgan musaddaslar.
2. Oʻzga shoir tomonidan yaratilgan gʻazallarning vazni va qofiyasiga mos yaratilgan musaddaslar.

Qofiyalanishi: a-a-a-a-a-a, b-b-b-b-b-asr.. yoki a-a-a-a-a-a, b-b-b-b-a-asr..

Misol: Sayding qoʻya ber, sayyod...

Sayding¹ qoʻya ber, sayyod, sayyora ekan mendek,           -a
Ol domini² boʻynidin, bechora ekan mendek,                       -a
Oʻz yorini topmasdan ovora ekan mendek,                             -a
Iqboli nigun, baxti ham qora ekan mendek,                           -a
Hijron oʻtidin jismi koʻp yora ekan mendek,                          -a
Kuygan jigari-bagʻri sadpora ekan mendek.                          -a

Kes rishtanikim, qilsun chapaklar otib jasta³,                     -b
Hajrida alam tortib, boʻldi jigari xasta,                                    -b
Togʻlarga chiqib boʻlsun yori bilan payvasta,                        -b
Kel, kuyma balo domi birla ani pobasta⁴.                                -b
Hijron oʻqidin jismi koʻp yora ekan mendek,                            -a
Kuygan jigari - bagʻri sadpora ekan mendek.                          -a

                                                                                 (Furqat)

1 - ov        2 - tuzoq        3 - asta        4 - oyog'i bog'li, tutqundir

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.