Labris

Labris (qadimgi yunoncha: λάβρυς), baʼzan pelek (qadimgi yunoncha: πέλεκυς) — qadimgi yunon ikki tomonli jang yoki tantanali bolta.

Minoy sivilizatsiyasi

Labris qadimgi yunonistingacha boʻlgan Minoy sivilizatsiyasi madaniyatida keng tarqalgan. Krit saroylarini qazish jarayonida inson boʻyidan baland boʻlgan ulkan labrizalar topilgan. Yaqin Sharqdan farqli oʻlaroq, Minoy labriyalarining tashuvchilari xudolar va ruhoniylar emas, balki faqat maʼbudalar va ularning ruhoniylari edi. Krit sivilizatsiyasining eng muqaddas diniy ramzlari buqalarni qurbon qilishda ruhoniylar tomonidan ishlatilgan, deb hisoblanadi. Bundan tashqari, „labris“ va " labirint " soʻzlarining yuzaki oʻxshashligi ikki tomonlama boltaning Knosos labirintlari va Minotavr bilan barqaror bogʻlanishiga olib keladi.

Amerikalik arxeolog Mariya Gimbutas yunon labrilarini Buyuk maʼbudaning hind-evropagacha boʻlgan matriarxal kultining aks-sadosi sifatida koʻragan. Gimbutas va uning izdoshlari nuqtai nazaridan, kapalak shaklini takrorlaydigan Krit labrisi onalik tamoyilini anglatadi. Bu Vikkanmarosimlarida labrislarning mashhurligini tushuntiradi.

Klassik Yunoniston

Qadimgi yunon vazalarida ikki qirrali bolta — „pelek“ (pilekes) — Momaqaldiroq Zevsga tegishli sifatida tasvirlangan^[1]. Baʼzi hollarda Zevs boltasining tasvirlari chaqmoqning sxematik tasviri sifatida talqin qilinadigan zigzag chiziqlari bilan birga keladi. Shu asosda, klassik davr yunonlar uchun bu obʼekt hukmdori Zevs boʻlgan chaqmoqni ramziy qilgan boʻlishi mumkin.

„Labris“ soʻzi birinchi marta yunon adabiyotida Plutarx tomonidan tilga olingan. „Yunon savollari“ kitobida bu tarixchi Gerkules Amazon Ippolitani oʻldirib, qurollarini Lidiya malikasi Omfalaga topshirganligi haqida xabar beradi, uning avlodlari uni kimmeriylar bosqiniga qadar saqlab qolishgan. Qirol Gigesning oʻlimidan soʻng, Lidiya qirollarining xazinasi Kariyaliklar tomonidan talon-toroj qilingan, ular Labrandlik Zevs haykalini oʻrnatdilar va uning qoʻliga Ippolitaning baltasini qoʻydilar. „Labrand“ epiteti Plutarx Lidiya tilida „labris“ " bolta " degan maʼnoni anglatishini izohladi.

Skifiya

Agar Yunon va Krit boltalari asosan muqaddas maʼnoga ega boʻlsa, skiflarning ikki qirrali boltasi (sagaris) chindan ham dahshatli harbiy qurol edi.Shuningdek Gerodot,va Samofrakiyalik Aristarx, skiflar va ikki asr oʻtgach Amazonlar tomonidan qoʻllanishi haqida yozadi.

Yangi vaqt

Lesbianizm va lesbiyan feminizmi

1970-yillarda Amazonlar^[2]^[3] assotsiatsiyasi tufayli labris lezbiyan feminizmida ayol kuchi va oʻzini oʻzi taʼminlash ramzi sifatida qoʻllanila boshlandi. Binafsha rangli tuvalga qora uchburchakda yozilgan labrys bilan lesbiyan bayrogʻining versiyasi mavjud^[4]. Baʼzi LGBT tashkilotlari labrys nomi bilan atalgan yoki uning ramzidan foydalanadi, masalan, Qirgʻizistondagi Labrys uyushmasi^[5].

Manbalar

↑ Topor s odnim lezviem nazivalsya ἡμιπέλεκκον „polusekira“, e.g. Il. 23.883.
↑ Laura Cottingham. Lesbians Are So Chic. London: Cassell, 1996 — 59-bet. ISBN 0-304-33721-8, 978-0-304-33721-7.
↑ Reader's Guide to Lesbian and Gay Studies, Chicago, 2000 — 44-bet. ISBN 978-1-135-94234-2, 1-135-94234-X.
↑ „Pride Month: Six symbols of pride“ (en). BBC Bitesize. Qaraldi: 2022-yil 20-aprel.
↑ „О Лабрисе“. labrys.kg. 2022-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyul.

[1] Topor s odnim lezviem nazivalsya ἡμιπέλεκκον „polusekira“, e.g. Il. 23.883.

[2] Laura Cottingham. Lesbians Are So Chic. London: Cassell, 1996 — 59-bet. ISBN 0-304-33721-8, 978-0-304-33721-7.

[3] Reader's Guide to Lesbian and Gay Studies, Chicago, 2000 — 44-bet. ISBN 978-1-135-94234-2, 1-135-94234-X.

[4] „Pride Month: Six symbols of pride“ (en). BBC Bitesize. Qaraldi: 2022-yil 20-aprel.

[5] „О Лабрисе“. labrys.kg. 2022-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyul.

[1]