Koʻz tomchisi

Koʻz tomchisi – koʻz yuzasiga bevosita qoʻllanadigan suyuqlik boʻlib, odatda oz miqdorda, masalan, bir yoki bir nechta tomchi miqdorida ishlatiladi. Koʻz tomchilari koʻzning tuz balansiga mos kelishi uchun tarkibida tuzlar ham boʻladi. Faqat tuzlar emas, balki tarkibi moysimon moddalar boʻlgan koʻz tomchilari ham mavjud. Bular asosan quruq koʻzlarni namlashda, qichishish yoki qizarish bilan kechuvchi koʻz tirnalish holatlarida sunʼiy koʻz yosh hosil qilish uchun qoʻllanadi. Bundan tashqari koʻz tomchilaridan davolash maqsadida ham foydalaniladi. Kasallik turiga qarab davolovchi koʻz tomchilari tarkibida steroidlar, antigistaminlar, simpatomimetiklar, beta retseptorlari blokatorlari, parasimpatomimetiklar, parasimpatolitiklar, prostaglandinlar, steroid boʻlmagan yalligʻlanishga qarshi dorilar, antibiotiklar, antifungallar yoki topikal anesteziklar boʻlishi mumkin.

Koʻz tomchilari ogʻiz orqali yuboriladigan dorilarga qaraganda kamroq nojoʻya taʼsirga ega va tomchilarni tomizgandan keyin qisqa vaqt davomida koʻz ichki burchagiga bosish orqali bunday xavfni kamaytirish mumkin.

Bir marta ishlatiladigan steril plastik aplikatorlarni ishlab chiqishdan oldin, koʻz tomchilari rezina qopqoqli shisha pipetka yordamida yuborilgan.

Koʻz tomchilarining koʻpi shishalari ochilgandan soʻng ifloslanishni oldini olish uchun konservantlarni oʻz ichiga olgan boʻlsa-da, ular doimiy ifloslanishning oldini ololmaydi. Oftalmologlar shishalarni ochilgandan keyin uch oydan ortiq boʻlmagan muddatda saqlashni tavsiya etadilar^[1]. Konservantlarni oʻz ichiga olmaydigan koʻz tomchilari bir marta ishlatiladigan idishlarga qadoqlanadi. Dispenserlar odatda, tomchilarni kattalashtiradi, inson koʻzi atigi 25 mikrolitrga bardosh bera oladi^[2].

Turli farmakologik sinfdagi koʻz tomchilari bemorlar tomonidan qopqogʻining turli xil ranglari orqali aniqlanishi mumkin. Masalan, tomirlarni kengaytiruvchi (dilatator) tomchilarning qopqogʻi allergiyaga qarshi tomchilardan farqli rangga ega.

Koʻz tomchilari baʼzida tarkibida dori boʻlmasligi va faqat namlantiruvchi va koʻz yoshi oʻrnini bosuvchi eritmalardan iborat boʻlishi mumkin. Sunʼiy koʻz yoshi tomchilarining keng assortimenti mavjud boʻlib, ular turli xil sirtni davolash strategiyalarini taklif qiladi. Bunday tomchilarda bikarbonat ionlari, gipotoniklik, yuqori yopishqoqlikdagi gel va malhamlarning konservantlarsiz turlari mavjud boʻlib, barchasi har xil ishlaydi. Shuning uchun, samarali boʻlgan sunʼiy koʻz yoshi tomchisini topish uchun bir nechta turini sinab koʻrishga toʻgʻri kelishi mumkin^[3].

Steroid va antibiotikli koʻz tomchilari koʻz infeksiyalarini davolash uchun ishlatiladi. Bunday koʻz tomchilari shuningdek, profilaktik xususiyatlarga ega va koʻz operatsiyalaridan keyin infeksiyalarni oldini olish uchun ham ishlatiladi. Steroid va antibiotikli koʻz tomchilari belgilangan muddat davomida uzilishlarsiz ishlatilishi kerak. Preparatni qoʻllash toʻxtatilsa, infeksiya qaytalanishi mumkin^[4].

Antibiotikli koʻz tomchilari infeksiyali konyunktivit bakteriyalar tomonidan qoʻzgʻatilganda buyuriladi, ammo virus sabab boʻlganda emas. Allergik konyunktivit boʻlsa, sunʼiy koʻz yoshlari koʻz yoshi plyonkasida mavjud boʻlgan bezovta qiluvchi allergenlarni suyultirishga yordam beradi^[5].

Baʼzi koʻz tomchilarining tarkibida gistamin antagonistlari yoki nosteroid yalligʻlanishga qarshi dori vositalari boʻlishi mumkin. Ular allergenlarga, jumladan aerozollangan chang zarrachalariga koʻzdagi hujayralarining javob reaksiyasini kamaytirishga yordam beradi.

Glaukomani boshqarishda ishlatiladigan koʻz tomchilari koʻz suyuqligining yaxshiroq chiqib ketishiga yordam beradi va koʻz tomonidan ishlab chiqariladigan suyuqlik miqdorini kamaytirib, koʻz bosimini pasaytiradi. Bunday koʻz tomchilari tarkibida prostaglandin analoglari, beta-blokatorlar, alfa-agonistlar va karbonat angidraza ingibitorlari kabi faol moddalar saqlaydi. Bir necha turdagi dori vositalariga muhtoj boʻlgan bemorlar uchun kombinatsiyalangan dorilar ham mavjud^[6].

Kengaytiruvchi koʻz tomchilari koʻz qorachigʻini maksimal darajada kengaytirib, optometristga rangdor parda ortidagi koʻz soqqasining ichki qismini yaxshi koʻrish imkonini beradi. Lekin quyoshli ob-havoda kengaytiruvchi modda taʼsiri yoʻqolguncha, koʻzni qamashtirishi va yorugʻlikka sezgirlik holatlari yuzaga kelishi mumkin.

Rossiya va Italiya kabi baʼzi mamlakatlarda tropikamid – koʻz qorachigʻini kengaytiruvchi tomchi dori vositalari arzon narxdagi noqonuniy giyohvand modda sifatida qoʻllanadi^[7]. Boshqa antixolinergik moddalar singari, tropikamid tinchlanish maqsadida isteʼmol qilinganda aqliy buzilish holatini keltirib chiqaradi. Koʻpincha tropikamid venaga yuborilganda soʻzlashning buzilishi, hushdan ketish, atrofdagilarga javob bermaslik, gallyutsinatsiyalar, buyrak ogʻrigʻi, disforiya, tana haroratining koʻtarilishi, qaltirash, oʻz joniga qasd qilish fikrlari, tutqanoq, psixomotor qoʻzgʻalish kabi muammolarni keltirib chiqarishi mumkin^[7].

Inyeksiya uchun moʻljallangan fiziologik eritma tomchilari zamonaviy igna almashtirish dasturlarida qoʻllanadi, chunki inyeksiyalar intravenoz yoki oftalmik yoʻl bilan qoʻllaniilganda samarali boʻlishi mumkin (agar dori kichik dozalarda kuchli boʻlsa). Intravenoz qoʻllanilish bilan oftalmik yoʻl bilan yuborilgan latanoprost kislotasining tasiri solishtirilganda intravenoz yuborilgan tomchi vositalari taʼsir samarasi tez boʻlgan(yarim yemirilish davri 17 daqiqa)^[8].

Steroid va antibiotik koʻz tomchilarini birinchi marta ishlatganda bir-ikki daqiqa achishishi mumkin. Agar achishish davom etsa, shifokorga murojaat qilish lozim. Bundan tashqari, xloramfenikol saqlovchi tomchilarni ishlatayotganda koʻrish qobiliyati oʻzgarsa, tomoq ogʻrigʻi uzoq davom etsa, isitma chiqsa, qon ketishi yoki koʻkarishlar paydo boʻlsa, bu haqda shifokorni xabardor qilish kerak. Shuningdek, allergik reaksiya belgilari toshma, qichishish, shish, bosh aylanishi va nafas olish qiyinligi kabi alomatlarga eʼtibor berish lozim^[4]. Uzoq vaqt davomida tarkibida steroid boʻlgan koʻz tomchilarini qoʻllash steroidli glaukoma va kataraktani keltirib chiqarishi mumkin^[9].

Prostaglandin analoglari koʻzning rangdor pardasi va qovoqlar terisida oʻzgarishlar, kipriklarning oʻsishi, koʻrishning xiralashishi, koʻzlarning qizarishi, qichishishi va kuyishiga olib kelishi mumkin. Beta-blokatorlarning nojoʻya taʼsiriga qon bosimining pasayishi, yurak urishi tezligining pasayishi, charchoq, nafas qisishi va kamdan-kam hollarda libido va depressiyaning pasayishi kiradi. Alfa agonistlari qoʻllanilganda kuyish, charchoq, bosh og‘rig‘i, uyquchanlik, ogʻiz va burun qurishi, shuningdek, allergik reaksiya ehtimoli yuqori boʻlishi mumkin. Karbonat angidraza ingibitorlari koʻzni achishtirib bezovta qilishi mumkin^[10].

Lubrikant koʻz tomchilari koʻzda ogʻriq yoki koʻrishda oʻzgarishlar kabi baʼzi nojoʻya taʼsirlarni keltirib chiqarishi mumkin va agar shunday holat kuzatilsa shifokor bilan maslahatlashish kerak. Bundan tashqari, qizarish paydo boʻlsa va 3 kundan ortiq davom etsa darhol shifokorga murojaat qilish kerak.

• Karboksimetilselluloza