Haqiqat aralashmasi

„Haqiqat zardobi“ – taqdim etishga qodir boʻlmagan yoki maʼlumot olish uchun ishlatiladigan psixofaol dori vositalarining har qanday soʻzlashuv tilidagi nomi. Bularga etanol, skopolamin, 3-xinuklidinil benzilat, midazolam, flunitrazepam, natriy tiopental va amobarbital va boshqalar kiradi^[1][2].

Bunday moddalarning xilma-xilligi sinovdan oʻtgan boʻlsa-da, ulardan ilmiy, axloqiy va qonuniy foydalanish boʻyicha jiddiy muammolar kelib chiqqan. Hozirda haqiqatni aytishning izchil yoki bashorat qilinadigan kuchayishiga olib kelishi isbotlangan dori yoʻq^[3]. Bunday moddalarning taʼsiri ostida soʻroq qilingan subyektlarning xotiralari qayta tiklanishi va uydirilishi mumkinligi aniqlandi. Bunday giyohvand moddalar fuqarolik va jinoiy ishlarni tergov qilish jarayonida qoʻllanilganda, ular Gʻarb huquq tizimlari va huquq ekspertlari tomonidan haqiqiy tergov vositasi sifatida qabul qilinmagan^[4]. Qoʻshma Shtatlarda ulardan foydalanish AQSh Konstitutsiyasining beshinchi tuzatishini (jim turish huquqi) buzish hisoblanadi, deb taxmin qilingan^[5][6]. Inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudi orqali haqiqat zardobidan foydalanish inson qadr-qimmatini buzilishi^[7] yoki qiynoq shakli sifatida qaralishi mumkinligi haqida xavotirlar bildirilgan^[8]. Bu qiynoqlarning oldini olish va jazolash toʻgʻrisidagi Amerika konvensiyaning buzilishi ekanligi qayd etilgan^[9].

„Haqiqat zardobi“ psixiatriyaning eski amaliyotining bir qismi sifatida psixotik bemorlarga nisbatan endilikda ishlatilmaydi^[10]. Terapevtik kontekstda vena ichiga yuborish „narkosintez“ yoki „narkoanaliz“ deb ataladi. Bu birinchi marta doktor Uilyam Blekvenn tomonidan hujjatlashtirilgan. Bemorlarni ixtiyoriy ruhiy holatini kimyoviy usulda qoʻzgʻatish amaliyoti endi qiynoqlarning bir turi sifatida koʻrilmoqda^[11][12].

Yuqori kognitiv funksiyani oʻzgartiradigan sedativlar orasida etanol, skopolamin, 3-xinuklidinil benzilat, kuchli qisqa yoki oʻrta taʼsirli gipnoz benzodiazepinlar, masalan, midazolam, flunitrazepam va turli qisqa, ultra qisqa taʼsir koʻrsatadigan turlari bor^[13][14][15].

Soʻroq qilish yoki yolgʻonni aniqlashda narkoanalizning samaradorligi boʻyicha koʻplab klinik tadqiqotlar oʻtkazilgan boʻlsa-da, ulardan birontasi samaradorlikni aniqlash uchun ilmiy standartlarga javob beradigan tadqiqot sifatida baholanadimi yoki yoʻqmi, degan bahslar mavjud^[16][17][18].

Hindistonning Markaziy Tergov Byurosi, koʻpincha yuqori darajadagi holatlarda soʻroq qilish uchun tomir ichiga yuborildigan barbituratlardan foydalangan^[19][20]. Shunday holatlardan biri 2008-yilda Hindistonning Mumbay shahrida sodir etilgan hujumlarda politsiya tomonidan tiriklayin qoʻlga olingan yagona terrorchi Ajmal Kasabning soʻroq qilinishi edi^[21][22]. Kasab pokistonlik jangari va „Lashkar-e-Toyba“ terrorchilik guruhi aʼzosi edi^[23][24]. 2010-yil 3-may kuni Kasab 80 ta jinoyatda, jumladan qotillik, portlovchi moddalarni saqlash va boshqa ayblovlarda aybdor deb topildi^[25]. 2010-yil 6-mayda oʻsha birinchi instantsiya sudi uni toʻrtta modda boʻyicha oʻlimga, beshta band boʻyicha umrbod qamoq jazosiga hukm qildi^[26].