Egey madaniyati
Egey madaniyati, Kritmiken madaniyati — Kiklad, Krit o., Yunonistonning materik qismi va Kichik Osiyo (Gʻarbiy Anadolu)dagi jez davri tamaddunining umumiy nomi (miloddan avvalgi 3—2ming yilliklar). Uning asosiy markazlari Miken (G.Shliman) va Krit (A.Evans)dagi qazishmalar natijasida ochilgan. Bir qancha lokal arxeologik madaniyatlarga ajratilgan: Kritdagi madaniyat, orolning afsonaviy podshosi Minosning nomi bilan Minoy madaniyati deb atalgan; Yunoniston materik qismining turli qismidagi madaniyatlar — fessaliya, makedon, ellada madaniyatlari; Kichik Osiyodagi — gʻarbiy anadolu madaniyati; Kikladdagi — kiklad madaniyati deb nom olgan. Egey madaniyati 3 davrga boʻlinadi: ilk (ellada madaniyati uchun — miloddan avvalgi 3000— 2/100/1900-yillar, minoy madaniyati uchun — miloddan avvalgi taxminan 3000—2200-yillar), oʻrta (tegishli ravishda, miloddan avvalgi taxminan 2100/1900—1580-yil va miloddan avvalgi taxminan 2200—1700-yillar), soʻnggi (tegishli ravishda, miloddan avvalgi taxminan 1580—1200-yillar va miloddan avvalgi taxminan 1700—1150-yillar). Gʻarbiy Anadolu va Oʻrta Yunoniston madaniyatlari mahalliy neolit davri madaniyati, Egey dengizi sharkiy qismidagi orollar madaniyati asosida vujudga kelgan va Troya madaniyati taʼsirida taraqkiy etganlar. Egey madaniyati notekis rivojlangan. Uning markazlari turli davrda yuksalish va tanazzul davrini kechirgan.
Ingliz arxeologi A.Evans Egey madaniyati boʻyicha tadqiqot ishlari olib borib, koʻp jildli ilmiy asarlar yaratgan. Egey madaniyatiga oid "piktografik" yozuvlarni oʻrgangan.
Egey madaniyatiga oid obidalar mahalliy aholining Misr va Old Osiyo bilan yaqin aloqada boʻlganini koʻrsatadi (Misr va Suriyada Egey sanʼati yodgorliklari, Krit o.da esa Misr va Old Osiyo sanʼati namunalari topilgan). Krit sanʼati oʻziga xosligi bilan ajralib turadi. Egey madaniyatining muhim markazlaridan biri Knos shahridagi Hukmdorlar saroyi (taxminan miloddan avvalgi 2000-yildan soʻng) qoldiqlari saqlangan. Saroy murakkab tarhli (16 ming m2ga yaqin maydonini egallagan), koʻp marta qayta qurilgan, 3 qavatli boʻlib, xonalar ustunli, tor hovlili, yuqori qavatlarga zinapoyalardan chiqilgan. Miloddan avvalgi 2-ming yillikning 1-yarmiga mansub kichik saroy, podsho villasi, karvonsaroy, 2—3 qavatli turar joylar qazib oʻrganilgan. Knos, AgiaTriadada mineral boʻyoq bilan ishlangan freska qoldiqlari topilgan, ularda akrobatika oʻyinlari, suhbatlashayotgan ayollar, hayvon, oʻsimliklar aks ettirilgan. Ayniqsa, Krit vaza rassomligi diqqatga sazovor. Suyak haykalchalar koʻp ishlangan. Miloddan avvalgi 3-ming yillik va 2-ming yillikning boshlarida Kikladda marmar ayol haykalchalari ishlash, sopol idishlar sanʼati rivojlangan. Tirinf akropoli — mustahkamlangan tepalik (miloddan avvalgi 2-ming yillikning oʻrtalari)da bino qoldiqlari saqlangan; bu bino qadimiy yunon ibodatxonalariga namuna boʻlgani koʻrinadi. Devoriy rasmlarda jang lavhalari aks ettirilgan. Mikenda relyef bilan bezatilgan "Sherdor darvoza", usti tuproq bilan gumbazsimon qilib yopilgan maqbara saqlangan. Maqbaralardan topilgan oltin va kumush bezak buyumlari zargarlik rivojlanganligidan darak beradi. Miloddan avvalgi 2-ming yillikning oxirlarida doriy qabilalari hujumi oqibatida Egey madaniyati markazlari vayron qilingan. Egey sanʼati yunon sanʼatiga samarali taʼsir koʻrsatgan.
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |