Kontent qismiga oʻtish

Astronomik obyekt

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Mimas, Saturnning tabiiy yo'ldoshi.
Yupiter — Gaz giganti.
Quyosh — G spektral sinfidagi yulduz.

Astronomik obyekt yoki Samoviy jism — bu tabiiy jismoniy jism, birlashma, qorishma yoki zamonaviy ilm-fan kuzatadigan, koinotda joylashgan jism[1].

Umumiy tavsif

[tahrir | manbasini tahrirlash]

„Astronomik obyekt“ atamasi koʻpincha „Samoviy jism“ atamasi bilan bir qatorda ishlatiladi. Umumiy tavsiflangada tortishish kuchi va elektromagnetizm bilan bogʻliq boʻlgan alohida, yagona tuzilma. Bunga misol qilib, asteroidlar, sunʼiy yoʻldoshlar, sayyoralar va yulduzlarni keltirsa boʻladi. „Astronomik ob’ektlar“ — yulduzlar klasterlari, tumanliklar va galaktikalar bilan ifodalangan bir nechta jismlarning tortishish kuchi bilan bogʻlangan[2].

Koinotda muayyan ierarxik tuzilish mavjud. Kosmologik masofalarda turli oʻlcham hamda shakldagi va mitti galaktikalarni kuzatish mumkin. Galaktikalar guruhlar va klasterlar, soʻngra superklasterlarga boʻlinadi. Ular bo��shliq kirish nuqtalar orasidagi katta iplar boʻylab yotadi va biz „Kuzatiladigan Koinot“ deb ataydigan majmuani hosil qiladi[3]. Galaktikalar hamda mitti galaktikalar koʻplab morfologik oʻzgarishlarga ega. Ularning shakllanishi va evolyutsion tarixi hamda boshqa galaktikalar bilan oʻzaro taʼsiri bilan aniqlanadi[4]. Morfologik turiga qarab, galaktikada spiral qoʻllar, galo va yadro kabi bir nechta tarkibiy qismlar boʻlishi mumkin. Koʻpgina galaktikalarning yadrosida, zamonaviy tushunchalarga koʻra, faol yadrolarning paydo boʻlishiga olib keladigan supermassiv qora tuynuklar mavjud. Galaktikalar ichida, mitti galaktikalar va sharsimon yulduz klasterlari koʻrinishidagi sunʼiy yoʻldoshlarni kuzatishi mumkin.

Galaktikaning tarkibiy qismlari tortishish kuchi bilan ierarxik tarzda toʻplangan gaz va changdan hosil boʻladi. Eng koʻp uchraydigan ob’ekt yulduzlar boʻlib, ular odatda klasterlarda toʻplanib, yulduz hosil qiluvchi mintaqalarda hosil boʻladi. Yulduzlarning xilma-xilligi, massasi, tarkibi va hozirgi evolyutsion bosqichiga bogʻliq. Yulduzlar bir-birining yoki massa markazi atrofida aylanadigan bir nechta tarkibiy qismlardan tashkil topgan yulduz tizimlariga birlashishi mumkin. Sayyora tizimlari, asteroidlar, kometalar va shard disklaridagi kichik jismlar yangi tugʻilgan yulduzlarni oʻrab turgan protoplanetar diskdagi akkretsion jarayonlar natijasida hosil boʻladi.

Yulduzlarning xilma-xilligi Hertzsprung — Rassell diagrammasi-sirt haroratiga qarab yulduzlarning mutlaq yorqinligi grafigi tomonidan namoyish etilgan. Har bir yulduz ushbu diagrammada oʻz evolyutsion yoʻlini kuzatadi. Muayyan sharoitlarda yulduz evolyutsiya jarayonida oʻzgaruvchan boʻlib, koʻrinadigan va boshqa elektromagnit spektr diapazonlarida yorqinligini oʻzgartirishi mumkin[5]. Dastlabki massaga va yulduz sherigining mavjudligiga qarab, yulduz vaqt oʻtishi bilan ixcham ob’ektga aylanadi; oq mitti, neytron yulduzi yoki qora tuynuk.[6]

Astronomik obyektlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Quyosh Jismlari Koinot
Yagona ob’ektlar Tizimlar Masshtabli tuzilmalar
Sayyoralar
Mitti sayyoralar
Mitti sayyora
Yulduzlar (quyidagi bo'limga qarang)
Yorqinligi boʻyicha / Yulduz evolyutsiyasi
O'zgaruvchan yulduzlar (по типу)
  • Eruptiv oʻzgaruvchilar
    • Ve-yulduzla
    • Fuorlar
    • Kassiopiya shkalasi turi
    • Notoʻgʻri oʻzgaruvchilar
        • Erta spektral sinflarning notoʻgʻri oʻzgaruvchilari
    • Oraliq va kech spektral sinflarning notoʻgʻri oʻzgaruvchilari
    • Orion oʻzgaruvchilari
    • Erta spektral sinflarning Orion oʻzgaruvchilari
    • Oraliq va kech spektral sinflarning Orion oʻzgaruvchilari
    • Torosning T tipidagi Orion oʻzgaruvchilari
    • Orion YY tipidagi Orion oʻzgaruvchilari
    • Tez notoʻgʻri oʻzgaruvchilar
    • Erta spektral sinflarning tez notoʻgʻri oʻzgaruvchilari
    • Oraliq va kech spektral sinflarning tez notoʻgʻri oʻzgaruvchilari
    • Shimoliy toj r tipidagi oʻzgaruvchilar
    • It itlarining RS tipidagi oʻzgaruvchilari
    • Yorqin koʻk oʻzgaruvchilar (Oltin baliq S tipidagi oʻzgaruvchilar)
    • Miltillovchi yulduzlar(kitning uv tipidagi oʻzgaruvchilar)
    • Miltillovchi Orion oʻzgaruvchilari
    • Wolf — Rayet Yulduzlari
  • Aylanadigan oʻzgaruvchan yulduzlar
    • * * Alfa tipidagi oʻzgaruvchilar² it itlari
    • Alfa tipidagi tez tebranuvchi oʻzgaruvchilar2 it itlari
    • Ajdaho turi oʻzgaruvchilari
    • Ellipsoidal oʻzgaruvchilar
    • Veronika sochlari FK tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Optik oʻzgaruvchan pulsarlar
    • Yansıtıcı effektli ikkilik tizimlar
    • Qoʻy SX tipidagi oʻzgaruvchilar
  • Tutilgan ikkilik tizimlar
    • Algol tipidagi tutilgan oʻzgaruvchilar
    • Beta Lyra tipidagi tutilgan oʻzgaruvchilar
    • Ekzoplaneta bilan qoplangan yulduzlar
    • W tipidagi tutilgan oʻzgaruvchilar ursa major
    • Gigant yoki supergigant mavjud boʻlgan tizimlar
    • Sayyora tumanligi yadrosi mavjud boʻlgan tizimlar
    • Itlarning RS tipidagi oʻzgaruvchilari
    • Oq mitti mavjud boʻlgan tizimlar
    • Wolf — Rayet yulduzi mavjud boʻlgan tizimlar
    • Ikkita subgigant bilan ajratilgan ikkilik tizimlar (kertenkele AR turi)
    • Ajratilgan ikkilik tizimlar
    • Asosiy ketma-ketlikdagi yulduzlar bilan ajratilgan ikkilik tizimlar
    • Subgigant mavjud boʻlgan ajratilgan ikkilik tizimlar
    • Jismoniy xususiyatlari boʻyicha KW turiga oʻxshash ajratilgan ikkilik tizimlar (W tipidagi oʻzgaruvchilar ursa major)
    • Qattiq ikkilik tizimlar
    • Erta spektral sinflarning yaqin ikkilik tizimlari
    • W tipidagi oʻzgaruvchilar boʻlgan qattiq ikkiliklar ursa major
    • Yarim ajratilgan ikkilik tizimlar
  • Pulsatsiyalanuvchi oʻzgaruvchan yulduzlar
    • Oqqush Alfa tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Beth Cepheus tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Beth Cepheus tipidagi qisqa muddatli oʻzgaruvchilar
    • Gʻayritabiiy sefidlar(Volopas bl tipidagi oʻzgaruvchilar)
    • Sefidlar
    • Ikki xil davrda pulsatsiyalanuvchi sefidlar
    • W tipidagi oʻzgaruvchilar Virgo
    • 8 kundan ortiq muddatga ega boʻlgan W Virgo turidagi oʻzgaruvchilar
    • Davr 8 kundan kam boʻlgan W Virgo turidagi oʻzgaruvchilar
    • Klassik sefidlar
    • Amplitudasi 0,5 m dan kam boʻlgan klassik sefidlar
    • Qalqon Delta turi oʻzgaruvchilari
    • Amplitudasi 0,1 m dan kam boʻlgan qalqon Delta tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Oltin baliq shkalasi turi oʻzgaruvchilari
    • Sekin notoʻgʻri oʻzgaruvchilar
    • Kech spektral sinflarning sekin tartibsiz oʻzgaruvchilari
    • Amplitudasi taxminan 1m boʻlgan kech spektral sinflarning notoʻgʻri oʻzgaruvchan supergigantlari
    • B spektral sinfidagi sekin pulsatsiyalanuvchi yulduzlar
    • Miridlar (Kit Omikron tipidagi oʻzgaruvchilar)
    • PV teleskop turidagi oʻzgaruvchilar
    • B sinfidagi tez pulsatsiyalanuvchi subkarliklar
    • RR Lyra tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Ikki xil davrda pulsatsiyalanuvchi RR lira tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Asimmetrik yorugʻlik egri chiziqlari bilan RR lira tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Simmetrik yorugʻlik egri chiziqlariga yaqin boʻlgan RR lira tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Rv tanasi turidagi oʻzgaruvchilar
    • Doimiy oʻrtacha kattalikka ega boʻlgan Rv tanasi turidagi oʻzgaruvchilar
    • Oʻrta yulduzli velechina oʻzgaruvchisi boʻlgan Rv tanasi turidagi oʻzgaruvchilar
    • Yarim toʻgʻri oʻzgaruvchilar
    • Doimiy davr bilan kech spektral sinflarning yarim toʻgʻri oʻzgaruvchilari
    • Yomon ifodalangan davr bilan kech spektral sinflarning yarim toʻgʻri oʻzgaruvchilari
    • Kech spektral sinflarning yarim toʻgʻri oʻzgaruvchan supergigantlari
    • F, G, k spektral sinflarining yarim toʻgʻri oʻzgaruvchan gigantlari va supergigantlari
    • Kichik davrlar bilan yarim toʻgʻri oʻzgaruvchan qizil gigantlar
    • Feniks SX tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Kit ZZ tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Da spektral sinfidagi Kit Zz tipidagi oʻzgaruvchilar
    • JB spektral sinfidagi Kit ZZ tipidagi oʻzgaruvchilar
    • Spektral Kit ZZ tipidagi oʻzgaruvchilar
    • DO sinfi
  • Kataklizmik
  • Oʻzgaruvchan rentgen manbalari
    • Qutblar (Gerkulesning am tipidagi oʻzgaruvchilar)
    • Rentgen nurlari bilan qattiq ikkilik tizimlar
    • Barsterlar
    • Tez oʻzgaruvchan rentgen nurlari
    • Notoʻgʻri rentgen manbalari
    • Relyativistik samolyotlar bilan rentgen nurlari
    • G—m spektral sinflarining mitti yoki subgiganti boʻlgan rentgenga oʻxshash yangi
    • Erta spektral sinflarning giganti yoki supergiganti boʻlgan rentgenga oʻxshash yangi
    • Rentgen pulsarlari
    • Aks ettirish effektlari bilan rentgen pulsarlari
    • Kech spektral sinflarning pulsar va mitti bilan rentgen nurlari
    • Kuchli magnit maydonga ega rentgen manbalari
  • O (Moviy)
  • B (oq-moviy)
  • A (oq)
  • F (sariq-oq)
  • G (sariq)
  • K (sabzirang)
  • M (qizil)
  • S (qizil zirkonyum)
Tizimlar
Yulduz guruhlari
Disklar va boʻshliqlar
Kosmologik kengliklar

Samoviy jismlarning joylashishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sferik orbitadagi samoviy jismlar soni: q0\u003d 2³*k², k — butun son, k \ u003e \ u003d 0, k \ u003d 0 q0 \ u003d 1.

Toʻpdagi samoviy jismlar soni, q: shunday tabiiy son mavjud m, q = sum_0_n (8*k²) = 32 * m² xato bilan, bu yerda n butun son va n>=2. N \ u003d 0, q \ u003d 1 da. N \ u003d 1, q \ u003d 9 da.

Tasdiqlash. sum_0_n(k²) = 4*n²

Isbot.

f(x) = 1/(3*x³) + 1/(2*x²), x_0 = 0+.

1/(x³) = sum_ — unlim_+ unlim (c_n * x^n), x_0 = 0; c_n = (- n — 4) / (2 pi)*(2pi^(n+1)+d_1

1/(x²): c_n = (- n — 3) / (2pi)*(2pi^n+d_2)

x = z²

f(z): c_n = (( — n — 4)/(3*2 pi)*(2pi^(n+1) + d_1) + ( — n — 3)/(2*2pi)*(2pi^n + d_2)), z^n, esli n=2k, k — seloe.

g (y) = a / y², y_0 = 0+.

lim_(x=+0) (1/(3x³) / (a/y²)) = 1, x=+0) (y / ((sqrt (3a) * x^(3/2))) = 1.

x = z²

g (z) = sum_ — unlim_+ unlim ((- m — 3) /(2pi)*(2pi^m + d_3)*a* (3a)^(m/2) * z^n

z = i / u

f (u) = sum_0_+ unlim (a_n*u^n), a_n = ((- n — 4)/(3*2pi)*(2pi^(n+1) + d_1) + (- n — 3)/(2*2pi)*(2pi^n + d_2)) * men^n, n=2k.

g (u) = sum_0_+ unlim (b_n*u^n), b_n = (- m — 3) /(2pi)*(2pi^m + d_3)*a* (3a)^(m/2) * i^n, n=3m.

lim_(u= +unlim) ((g(u)-f(u)) / f(u)) = 0 xususiyatlar_0 = b_0.

(- 4) / (3*2pi) * (2pi+d1) + (- 3) / (2*2pi) * (2p+d2) = (- 3) / (2pi) * (2p+d3)*a

  1. Task Group on Astronomical Designations from IAU Commission 5. {{{editor}}}: „Naming Astronomical Objects“ (2008-yil 1-aprel). 2010-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 4-iyul.
  2. Narlikar, Jayant V.. Elements of Cosmology. Universities Press, 1996. ISBN ISBN 81-7371-043-0.. 
  3. Smolin, Lee. The life of the cosmos. Oxford University Press35-bet. ISBN 0-19-512664-5. 
  4. Buta, Ronald James; Corwin, Harold G.; Odewahn, Stephen C.. The de Vaucouleurs atlas of galaxies. Cambridge University Press, 2007 — С. 301-bet. ISBN ISBN 0-521-82048-0.. 
  5. Hansen, Carl J.; Kawaler, Steven D.; Trimble, Virginia.. Stellar interiors: physical principles, structure, and evolution. Springer, 2004 — P. 86-bet. ISBN ISBN 0-387-20089-4.. 
  6. „SkyChart“. 2024-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 8-may.