Berilliy

Berilliy / Beryllium (Be)
Atom raqami	4
Koʻrinishi	kul rang, qattiq, moʻrt metall
Atom xossasi
Atom massasi (molyar massasi)	9,01218 m. a. b. (g/mol)
Atom radiusi	112 pm
Ionlashish energiyasi (birinchi elektron)	898,8 (9,32) kJ/mol (eV)
Elektron konfiguratsiyasi	[He] 2s²
Kimyoviy xossalari
Kovalentlik radiusi	90 pm
Ion radiusi	35 (+2e) pm
Elektrmanfiylik (poling boʻyicha)	1.57
Elektrod potensiali	−1,69 В
Oksidlanish darajasi	2
Termodinamik xossalari
Zichlik	1,848 g/sm³
Solishtirma issiqlik sigʻimi	1,824 J/(K ·mol)
Issiqlik oʻtkazuvchanlik	201 Vt/(m ·K)
Erish harorati	1 551 K
Erish issiqligi	12,21 kJ/mol
Qaynash harorati	3 243 K
Qaynash issiqligi	309 kJ/mol
Molyar hajm	5,0 sm³/mol
Kristall panjarasi
Panjara tuzilishi	geksagonal
Panjara davri	2,290 Å
Panjara/atom nisbati	1,567
Debye harorati	1 000,00 K

4	Berilliy
Be 9,0122
2s²

Berilliy (Beryllium), Be— kimyoviy element. Mendeleyev davriy sistemasining II guruhiga mansub, tartib rakami 4, atom massasi 9,012; kumushdek oq, yengil va qattiq metall. Tabiatda bitta barqaror izotop ʻBe holida uchraydi. Fransuz kimyogari Berilliy Voklen 1798 yilda berill mineralidan ajratib olingan oksidi BeO shaklida topgan (Berilliyning nomi ham shundan olingan). Berilliy Vyoler bilan Berilliy Byussi 1828-yilda bir-biridan mustaqil holda metall Berilliyni birinchi marta sof xolda olgan. Berilliyning yer poʻstidagm oʻrtacha miqdori ogʻirlik jihatdan 610~ 4% ga teng. Dengiz va okean suvlarida esa 610~4~7 mgGʻl ni tashkil etadi. Berilliyning 54 ta minerali maʼlum. Ulardan berillning amaliy ahamiyati katta, fenakit, gelvin, xrizoberill, bertranditning istiqboli porlokdir.

Berilliy berilliy xloridni elektrolizlab olinadi. Berilliyning ikki (a va (1) shakl oʻzgarishi maʼlum. a va (5 Berilliy 1277° trada bir-biriga aylanadi. Berilliy geksagonal sistemada kristallanadi.

Berilliyning zichligi 1816 kg/m³, suyuqlanish temperaturasi 1287°, qaynash temperaturasi 247G. Poling buyicha elektr manfiyligi 1,5; atom radiusi 0.113 nm; ion radiusi Ve2Q 0,030 nm, koordinatsion soni 3 ga teng. Havoda sirti himoyalovchi VeO pardasi bilan qoplanishi tufayli Berilliy oksidlanmaydi. 800° dan yuqori trada qizdirilganda tez oksidlanadi. Amfoterligi bilan II guruhning boshqa mstallaridan farqqiladi. Berilliy suyultirilgan kislota va ishqorlarda eriydi, shu jihatdan alyuminnyga uxshaydi. Berilliy ishqorlarning suvdagi eritmalarida eriganda, berillatlar (mas, Na,BeO2) hosil boʻladi. Yuqori trada aksari metallar bilan oʻzaro taʼsir etib, berillidlarni hosil qiladi.

Berilliy f-torid VeQ ishqoriy metallar f-toridlari va ammoniy f-torid taʼsirida sanoat uchun katta ahamnyatga ega boʻlgan f-torberillatlar (mas, Na,BeF4)HH hosil qiladi. Berilliyning changi va uchuvchan birikmalari juda zaharli. Berilliy samolyotsozlik, raketa va yadro texnikasida, elektrotexnikada rentgen trubkalari tayerlashda mis, nikel, xrom, alyuminiy hamda temir qotishmalariga qoʻshimcha sifatida qoʻllanadi. Berilliydan neytronlar maibai sifatida foydalaniladi. Berilliyning tuzlari yorugʻlik texnikasida ishlatiladigan lyuminofor moddalar tarkibiga qoʻshiladi.^[1]

Berilliy - unsurlar davriy jadvalining 4-unsuri, metall.

Manbalar

↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Kimyoga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

[1] OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[1]