Karmen

Karmen (Kirill: Кармен) , Corc Bize (äyteleş: [Corc Bizé])

tarafınnan yazılğan iñ tanılğan operalarnıñ berse.

Romantik yıllardan başlap küpsanlı yazuçılar, kompozitorlar häm sänğät ähellären ispaniä üzenä tartqan. Şularnıñ berse fransuz yazuçısı Prosper Mérimée (äyteleş: [Prosper Merime]) . Ğailäse Romantik çor belän bäylänmägän bulsa da, Mérimée şul stildä dä äsärlär icat itügä ireşä. İñ tanılğan äsärläre arasında Kolomba häm Karmen.

Karmen sujetın dönyaküläm tanıtqan daxi isä - Bizet bula. Ul Prosper Mérimée'nıñ romanın muzıkağa küçerä, häm opera formasında säxnäläşterä. Bizet Karmen äsären yazunı 1873 yılda başlıy, häm berençe repetisialär şul uq yılnıñ oqtyaberenä täğäyenlängän bula. 1873 yılnıñ cäyendä avtor berençe aqtnı tämamlıy, opera quyılışı Opéra-Comique teatrında kiçekterelä, häm Bizet ikençe opera yazuğa küçä. 1873 yılnıñ öktäbrendä Opéra yana häm Bizetnıñ äsäre kön tärtibennän töşep qala.

Berniçä aydan soñ Opéra citäkçelege Karmennı 1874 yılnıñ avgustına quyırğa dip täqdim yasıy. Şunnan Bizet operanı tiz arada, ike ay eçendä orkestrlaştıra. Repetisialär 1874 yılnıñ oqtyabrendä başlanıp kitä häm berniçä ayğa suzıla. Karmennıñ berençe säxnä quyılışı Opéra-Comique teatrında 1875 yılnıñ 3 martında ütä. Tänqitçelär operanı oşap betermäsälär dä, xalıq arasında ul dan qazana. Berse artınnan berse postanovqalar başlança: Viennada, Brüsseldä, Sankt-Peterburgta, Londonda häm New-Yorkta. Şulay itep Carmen Pótr Ilyiç Çaykovski süzlärençä, dönyanıñ iñ popular operasına äwerelä.

Propser Mériméenıñ äsärläre ğädättä berençe zattan, yağni avtor isemennän yazılalar. Mérimée da, xikäyäläwçe dä äsärneñ töp heroylarına moräl yaqtan bäyä birmi, neyträl pozisiadä toralar. Karmen äsärendä xikäyätçe – arxeolog bula. Ul 1830 yılda Caesarnıñ İspan suğışı qırın öyränü öçen İspaniagä kilä. Başta arxeolog Andalusianıñ dalasında küpne kürgän bandit José Navarro (äyteleş: [Xose Navarro])

belän oçraşa häm anı soldatlar tarafınnan qulğa alınudan qotqarıp qala. Tizdän, Cordoba (äyteleş: [Kordoba])
qalasında ul çegän qızı Karmennı oçrata, häm bu qız anı yazmışın küzallap birü öçen öyenä çaqıra. Seans qıznıñ xucası, José Navarro tarafınnan tuqatıla. Läkin, soñınnan arxeoloğ qunaqxanägä qaytqaç, altın säğäteneñ yuğalğanlığın sizep ala, häm Karmennı urlawda şikli.

Ikençe könne xikäyätçe Seville şähärenä säyäxät itä, häm berniçä aydan Kordoba'ğa kire äylänep qayta. Şunda ul José Navarronıñ zindanda keşe ütergäne öçen ülem cäzasın kötkänen belä. Räsmilärdän säğäten taptırğaç, xikäyätçe José Navarro yanına kilä. José Navarro aña üzeneñ tormış yulın, törmägä niçek kilep eläkkänen söyläp birä. José Basq provinsiaseneñ Navarro şähärendä tuan bula, läkin bilgele säbaplär arqasında şähärdän qaçarğa mäcbür bula. José drağunnan otryadına quşıla häm qapral däräcäsenä kütärelep, Seville (äyteleş: [Sevilyä])

qalasına bilgelänä.

Könnärneñ berendä, 400-500 läp xatın-qız eşlägän tämäke fabrikası yanında kizü torğanda, José Navarro tılsımlı kölü tawışın işetep ala. Bu irennärendä al çäçäk totqan çegän qızı bulıp çığa. İseme - Karmen. Soñınnan fabrikada cäncal quba, anıñ säbapçese bulıp, Karmennı çegän ikänlegen mısqıllap äytüçe ber xanım bula. Qızlar suğışıp kitä. José Navarroğa Karmennı törmägä alıp kilärgä ämer birälär, läkin ul Karmenğa qaçarğa mömkinlek birä, häm üze zindanğa yabıla. Zindannan çıqqaç anıñ däräcäsen ğädi soldat däräcäsenä töşerälär, läkin ul çegän qızın yezläwne tuqtatmıy.

Kiçlärneñ bersendä, polkovniknıñ ştabınıñ tışında kizü torğanda, Karmen häm berniçä sçegän qızı ofitserlarnıñ küñelen açarğa dip kilälär. Näfrät utında yanğan José alarnıñ östäl ästendä biülären patio işege arqılı küzätä. Binadan çıqqanda Karmen Joséğa ber kafeda bik yaxşı balıq äzerlänüwen şıpırt itep äytep qala. Kizü toru waqıtı ütkäç tä, José Navarro şul kafeğa omtıla häm anda Karmennı taba. Alar aşap alalar, Karmen, watılğan tälinkä kisäklären castaneta kebek qullanıp biep kürsätä. Kire komendaturağa qaytu kiçekterep, José Navarro tönne Karmen yanında ütkärergä bula. Yeget çegän qızına mäxäbbätennän şaşqan bulsa da, şul tönnän soñ qız yuğala.

Mönäsäbätlär, Karmen başqa cinayätçelär Gibraltar kontrabandaçın José Navarro saqlağan diwar qapqası arqılı alıp kergännän soñ, dörläp qabınıp kitä. José Navarro Kamrennı ber ofitser yanında kürgäç, ofitsernı üterä häm urmanğa qaça. Şunnan soñ José Navarro kontrabanidstlar törkemenä quşıla. Berse artınnan berse üterülär kitä. Başta yeget Karmennıñ çegän iren ütersä, ikençesendä, Gibraltarnıñ ingliz ofitserın. Tizdän Karmen toreador Lucas'qa (äyteleş: [lukas])

ğaşıyq bula, häm José Navarro, näfrätenä tüzä almıyça, qıznı tawlarğa iltep üterä. İkençe könne, ul polisiagä birelergä qarar qıla.

• Prelude

1. Sur la place chacun passe
2. Regardez donc cette petite
3. Avec la garde montante
4. Filez, filez, vite, vite
5. La cloce a sonné
6. Mais nous ne voyons pas la Commencita ?
7. L’amour est un oiseau rebelle
8. Carmen ! sur tes pas nous nous pressons tous !
9. Quelle enfronterie !
10. Parle-moi de ma mère
11. Attends un peu maintenante
12. Au secours ! Au secours !
13. Voyons, brigadier...
14. Tra la la la
15. Où me conduirez-vous ?
16. Près des remparts de Séville
17. Voici l’ordre : partez

1. Entr’acte
2. Les tringles des sistres tintaient
3. Allons, messieurs, messieurs
4. Vivat ! vivat le torero
5. Votre toast, je peux vous le rendre
6. Allons, messieurs, messieurs, il commence à se faire tard
7. Toréador, en garde !
8. Porquoi étais-tu si pressé de les voir partir ?
9. Nous avons en tête une affaire !
10. Amoreuse.. ce n’est pas une raison cela
11. Halte-là ! Qui va là ?
12. Enfin... te voilà !
13. Je vais danser en votre honneur
14. La fleur que tu m’avais jetée
15. Non ! tu ne m’aimes pas !
16. Holà ! Carmen ! Holà !

1. Écoute, compagnon, écoute
2. Nous allons nous arrêter ici
3. Mêlons ! – Coupons !
4. Voyons, que j’essaie à mon tour... En vain, pour éviter les réponses amères
5. Eh bien, nous avons aperçu
6. Quant au douanier, c’est notre affaire
7. Noys y sommes
8. Je dis que rien ne m’éouvante
9. Mais... c’est Don José
10. Je suis Escamillo, torero de Grenade
11. Holà ! José !
12. Entr’acte

1. A deux cuartos
2. Les voici, voici la quadrille
3. Su tu m’aimes, Carmen
4. C’est toi ? - C’est moi !

   

Bu mäqälä Tatar (Latin) Wikipediäseneñ saylangan mäqälälär rätenä kerä.