Proto-Hint-Avrupa mitolojisi

Proto-Hint-Avrupa mitolojisi, varsayımsal Proto-Hint-Avrupa dilini konuşan Proto-Hint-Avrupalılarla ilişkilendirilen mitler ve tanrılar bütünüdür. Mitolojik motifler direkt olarak doğrulanmamış olsa da (Proto-Hint-Avrupa dilini konuşanlar, yazının bulunuşu öncesindeki toplumlarda yaşadıkları için), karşılaştırmalı mitoloji üzerine çalışan bilim insanları, Proto-Hint-Avrupalıların orijinal inanç sistemlerinin bazı kısımlarının sonraki geleneklerde hayatta kaldığı varsayımına dayanarak, Hint-Avrupa dilleri arasında bulunan benzerliklerden miras kalan ayrıntıları yeniden yapılandırdılar.^{[note 1]}

Proto-Hint-Avrupa panteonu, her ikisi de akraba (ortak bir kökene sahip ve dil bakımından kardeş) oldukları ve benzer nitelikler ve mitler topluluğuyla ilişkilendirildikleri için güvenilir bir şekilde yeniden yapılandırılmış bir dizi tanrıdan oluşur. Örneğin *Dyḗws Ph₂tḗr, gün ışığı-gökyüzü tanrısı; eşi *Dʰéǵʰōm, toprak ana; kızı *H₂éwsōs, şafak tanrıçası; oğulları İlahi İkizler ve sırasıyla bir güneş ve ay tanrısı olan *Seh₂ul ve *Meh₁not. Hava tanrısı *Perkʷunos veya çoban tanrısı *Péh₂usōn^{[note 2]} gibi bazı tanrılar yalnızca sınırlı sayıda gelenekte (sırasıyla Avrupa ve Greko-Aryan) belgelenmiştir ve bu nedenle çeşitli Hint-Avrupa lehçelerine yayılmamış ve sonradan eklenmiş olabilir.

Bazı mitler, hem dilsel hem de tematik olarak miras aldıkları bir motifin kanıtlarını sundukları için Proto-Hint-Avrupa zamanlarına kadar güvenilir bir şekilde tarihlendirilir. Bunlara örnek olarak şu mitler verilebilir: Gök gürültüsüyle ilişkilendirilen efsanevi bir figürün çok başlı bir yılanı öldürmek için onun üzerine önceden biriktirilmiş bir sel indirmesi hikâyesi; dünyayı yaratmak için biri diğerini kurban eden iki kardeşi içeren bir yaratılış miti ve muhtemelen Öteki Dünya'nın bir bekçi köpeği tarafından korunduğuna ve oraya ancak bir nehri geçerek ulaşılabileceğine dair inanç.

Yeniden yapılandırılmış Proto-Hint-Avrupa mitolojisinin olası yorumlarına ilişkin çeşitli düşünce ekolleri mevcuttur. Karşılaştırmalı yeniden yapılandırmada kullanılan başlıca mitolojiler Hint-İran, Baltık, Roma, İskandinav, Kelt, Yunan, Slav, Hitit, Ermeni ve Arnavut mitolojileridir.

Ayrıca bakınız

Interpretatio graeca, Yunan tanrılarının Cermen, Roma ve Kelt tanrılarıyla karşılaştırılması
Neolitik din

Notlar

^ West 2007, s. 2: "Eğer bir Hint-Avrupa dili vardıysa, bu dili konuşan bir halkın da var olduğu sonucu çıkar: Bu halk, bir millet anlamında bir halk değil, çünkü hiçbir zaman siyasi bir birlik oluşturmamış olabilirler; ve ırksal bir anlamda da bir halk değil, çünkü herhangi bir modern dil topluluğu kadar genetik olarak karışmış olabilirler. Eğer dilimiz onların dilinin bir torunu ise, bu durum onları 'atalarımız' yapmaz, tıpkı eski Romalıların Fransızların, Rumenlerin ve Brezilyalıların ataları olmaması gibi. Hint-Avrupalılar, bir dil topluluğu anlamında bir halktı. Muhtemelen onları, sınırlı büyüklükte tutarlı bir bölgeyi kapsayan, gevşek bir klan ve kabileler ağı olarak düşünmeliyiz. ... Bir dil, belirli kavramları ve değerleri barındırır ve ortak bir dil, bir dereceye kadar ortak bir entelektüel mirasın varlığını ima eder."
^ Mallory ve Adams, Arkadya Yunanca lehçesinde Pan’ın -e hali olan Paoni ve kişisel isimler Puso (Venetçe veya Galyaca) ve Pauso (Mesapça) ile olası bir bağlantı gördüler.^[1]

Kaynakça

^ Mallory & Adams 1997, s. 415.

Bibliyografya

Anthony, David W. (2007). The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-3110-4.
Anthony, David W.; Brown, Dorcas R. (2019). "Late Bronze Age midwinter dog sacrifices and warrior initiations at Krasnosamarskoe, Russia". Olsen, Birgit A.; Olander, Thomas; Kristiansen, Kristian (Ed.). Tracing the Indo-Europeans: New evidence from archaeology and historical linguistics (İngilizce). Oxbow Books. ISBN 978-1-78925-273-6.
Arvidsson, Stefan (2006). Aryan Idols: Indo-European Mythology as Ideology and Science. University of Chicago Press. ISBN 0-226-02860-7.
Beekes, Robert S. P. (2009). Etymological Dictionary of Greek (İngilizce). Brill. ISBN 978-90-04-32186-1.
Beekes, Robert S. P. (2011). Comparative Indo-European Linguistics: An Introduction (İngilizce). John Benjamins Publishing. ISBN 978-90-272-1185-9.
Benveniste, Emile (1973). Indo-European Language and Society. Palmer, Elizabeth tarafından çevrildi. Coral Gables, Florida: University of Miami Press. ISBN 978-0-87024-250-2.
Burkert, Walter (1985). Greek Religion. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-36281-0.
Delamarre, Xavier (2003). Dictionnaire de la langue gauloise: Une approche linguistique du vieux-celtique continental (Fransızca). Errance. ISBN 978-2-87772-369-5.
Derksen, Rick (2008). Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon (İngilizce). Brill. ISBN 978-90-04-15504-6.
Dumézil, Georges (1966). Archaic Roman Religion: With an Appendix on the Religion of the Etruscans. 1996 (İngilizce). Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-5482-8.
Dumézil, Georges (1986). Mythe et épopée: L'idéologie des trois fonctions dans les épopées des peuples indo-européens (Fransızca). Gallimard. ISBN 978-2-07-026961-7.
Fortson, Benjamin W. (2004). Indo-European Language and Culture. Blackwell Publishing. ISBN 1-4051-0316-7.
Gamkrelidze, Thomas V.; Ivanov, Vjaceslav V. (1995). Winter, Werner (Ed.). Indo-European and the Indo-Europeans: A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and a Proto-Culture. Trends in Linguistics: Studies and Monographs 80. Berlin: M. De Gruyter.
Haudry, Jean (1987). La religion cosmique des Indo-Européens (Fransızca). Archè. ISBN 978-2-251-35352-4.
Jackson, Peter (2002). "Light from Distant Asterisks. Towards a Description of the Indo-European Religious Heritage". Numen. 49 (1). ss. 61-102. doi:10.1163/15685270252772777. JSTOR 3270472.
Jakobson, Roman (1985). "Linguistic Evidence in Comparative Mythology". Stephen Rudy (Ed.). Roman Jakobson: Selected Writings. VII: Contributions to Comparative Mythology: Studies in Linguistics and Philology, 1972-1982. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-085546-3.
Kurkjian, Vahan M. (1958). "History of Armenia: Chapter XXXIV". Penelope. University of Chicago. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017.
Leeming, David A. (2009). Creation Myths of the World: An Encyclopedia. 1. ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-174-9.
Littleton, C. Scott (1982). "From swords in the earth to the sword in the stone: A possible reflection of an Alano-Sarmatian rite of passage in the Arthurian tradition". Polomé, Edgar C. (Ed.). Homage to Georges Dumézil. Journal of Indo-European Studies, Institute for the Study of Man. ss. 53-68. ISBN 978-0-941694-28-5.
Lincoln, Bruce (November 1975). "The Indo-European Myth of Creation". History of Religions. 15 (2). ss. 121-145. doi:10.1086/462739.
Lincoln, Bruce (August 1976). "The Indo-European Cattle-Raiding Myth". History of Religions. 16 (1). ss. 42-65. doi:10.1086/462755. JSTOR 1062296.
Lincoln, Bruce (1991). Death, War, and Sacrifice: Studies in Ideology and Practice. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-48200-2.
Mallory, James P. (1991). In Search of the Indo-Europeans. Londra: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-27616-7.
Mallory, James P.; Adams, Douglas Q. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Londra: Routledge. ISBN 978-1-884964-98-5.
Mallory, James P.; Adams, Douglas Q. (2006). The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World. Oxford, England: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-929668-2.
Matasović, Ranko (2009). Etymological Dictionary of Proto-Celtic (İngilizce). Brill. ISBN 978-90-04-17336-1.
Parpola, Asko (2015). The Roots of Hinduism: The Early Aryans and the Indus Civilization (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-022692-3.
Polomé, Edgar C. (1986). "The Background of Germanic Cosmogonic Myths". Brogyanyi, Bela; Krömmelbein, Thomas (Ed.). Germanic Dialects: Linguistic and Philological Investigations (İngilizce). John Benjamins Publishing. ISBN 978-90-272-7946-0.
Puhvel, Jaan (1987). Comparative Mythology. Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-3938-2.
Renfrew, Colin (1987). Archaeology & Language. The Puzzle of the Indo-European Origins. Londra: Jonathan Cape. ISBN 978-0-521-35432-5.
Telegrin, D. Ya.; Mallory, James P. (1994). The Anthropomorphic Stelae of the Ukraine: The Early Iconography of the Indo-Europeans. Journal of Indo-European Studies Monograph Series. 11. Washington D.C., United States: Institute for the Study of Man. ISBN 978-0-941694-45-2.
Tirta, Mark (2004). Petrit Bezhani (Ed.). Mitologjia ndër shqiptarë (Arnavutça). Tiran: Mësonjëtorja. ISBN 99927-938-9-9.
Treimer, Karl (1971). "Zur Rückerschliessung der illyrischen Götterwelt und ihre Bedeutung für die südslawische Philologie". Henrik Barić (Ed.). Arhiv za Arbanasku starinu, jezik i etnologiju. I. R. Trofenik. ss. 27-33.
Watkins, Calvert (1995). How to Kill a Dragon: Aspects of Indo-European Poetics. Londra: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-514413-0.
West, Martin L. (2007). Indo-European Poetry and Myth. Oxford, England: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-928075-9.
Winter, Werner (2003). Language in Time and Space. Berlin, Germany: Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-017648-3.
Witzel, Michael (2012). The Origins of the World's Mythologies (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-981285-1.
York, Michael (1988). "Romulus and Remus, Mars and Quirinus". Journal of Indo-European Studies. 16 (1–2). ss. 153-172. ISSN 0092-2323.

Konuyla ilgili yayınlar

Genel bakış

Calin, D. "Dictionary of Indo-European Poetic and Religious Themes", Les Cent Chemins, Paris 2017.
Calin, Didier (1996). "Indo-European Poetics and the Latvian Folk Songs".
Lincoln, Bruce (18 Ocak 2020). "Indo-European Religions: An Overview". Encyclopedia.com. Encyclopedia of Religion. Gale. Erişim tarihi: 9 Şubat 2019.
Matasović, Ranko (2018). "A Reader in Comparative Indo-European Religion" (PDF). University of Zagreb.
Witczak, Krzysztof T. and Kaczor, Idaliana 1995. «Linguistic Evidence for the Indo-European Pantheon», in: J. Rybowska, K. T. Witczak (eds.), Collectanea Philologica II in honorem Annae Mariae Komornicka, Łódź, 1995. pp. 265–278.

Güneş tanrıları üzerine

Blažek, Václav. "The Indo-European motif of "Celestial wedding": the solar bride and lunar bridegroom". In: wékwos. 2022, vol. 6, No 1, p. 39-65. ISSN 2426-5349.
Cahill, Mary (2015). "'Here Comes the Sun...'". Archaeology Ireland. 29 (1). ss. 26-33. JSTOR 43233814.
Dexter, Miriam Robbins. "Dawn and Sun in Indo-European Myth: Gender and Geography". In: Studia Indogermanica Lodziensia II. Lodz: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1999. pp. 103–122.
Gjerde, Jan Magne. "A Boat Journey in Rock Art 'from the Bronze Age to the Stone Age – from the Stone Age to the Bronze Age' in Northernmost Europe." In: North Meets South: Theoretical Aspects on the Northern and Southern Rock Art Traditions in Scandinavia. Edited by Skoglund Peter, Ling Johan, and Bertilsson Ulf. Oxford; Philadelphia: Oxbow Books, 2017. pp. 113–43. www.jstor.org/stable/j.ctvh1dpgg.9.
Huld, Martin E. (1986). "Proto- and post-Indo-European designations for 'sun'". Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung. 99 (2). ss. 194-202. JSTOR 40848835.
Kristiansen, Kristian (2010). "Rock Art and Religion: The Sun Journey in Indo-European Mythology and Bronze Age Rock Art". Representations and Communications: Creating an Archaeological Matrix of Late Prehistoric Rock Art. Oxbow Books. ss. 93-115. ISBN 978-1-84217-397-8. JSTOR j.ctt1cd0nrz.10.
Lahelma, Antti. "The Circumpolar Context of the 'Sun Ship' Motif in South Scandinavian Rock Art". In: North Meets South: Theoretical Aspects on the Northern and Southern Rock Art Traditions in Scandinavia. Edited by Skoglund Peter, Ling Johan, and Bertilsson Ulf. Oxford; Philadelphia: Oxbow Books, 2017. pp. 144–71. www.jstor.org/stable/j.ctvh1dpgg.10.
Massetti, Laura (2019). "Antimachus's Enigma on Erytheia, the Latvian Sun-goddess and a Red Fish". The Journal of Indo-European Studies (İngilizce). 47 (1–2).
Valent, Dušan; Jelinek, Pavol. "Séhul a jej podoby v hmotnej kultúre doby bronzovej" [Séhul and Her Representations in the Material Culture of the Bronze Age]. In: Slovenská Archeológia – Supplementum 1. A. Kozubová – E. Makarová – M. Neumann (ed.): Ultra velum temporis. Venované Jozefovi Bátorovi k 70. narodeninám. Nitra: Archeologický ústav SAV, 2020. pp. 575–582. ISSN 2585-9145. DOI: https://doi.org/10.31577/slovarch.2020.suppl.1.49
Valent, Dušan; Jelinek, Pavol; Lábaj, Ivan. "The Death-Sun and the Misidentified Bird-Barge: A Reappraisal of Bronze Age Solar Iconography and Indo-European Mythology". In: Zborník Slovenského národného múzea [Annales Musei Nationalis Slovaci]: Rocník CXV. Archeológia 31. Bratislava, 2021. pp. 5–43. 978-80-8060-515-5. DOI: https://doi.org/10.55015/PJRB2648
Wachter, Rudolf (1997). "Das indogermanische Wort für 'Sonne' und die angebliche Gruppe der l/n-Heteroklitika". Historische Sprachforschung / Historical Linguistics. 110 (1). ss. 4-20. JSTOR 41288919.

Fırtına tanrıları ve ejderha savaşı üzerine

Dandekar, R. N. (1950). "VṚTRAHĀ INDRA". Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute. 31 (1/4). ss. 1-55. JSTOR 44028390.
Ivanov, Viatcheslav; Toporov, Vladimir (1970). "Le Mythe Indo-Européen du Dieu de l'Orage Poursuivant le Serpent: Reconstruction du Schéma". Échanges et communications. ss. 1180-1206. doi:10.1515/9783111698281-028 . ISBN 978-3-11-169828-1.
Robert D. Miller II (2016). "Iconographic Links between Indic and Ancient West Asian Storm Gods". Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft. 166 (1). ss. 141-151. doi:10.13173/zeitdeutmorggese.166.1.0141. JSTOR 10.13173/zeitdeutmorggese.166.1.0141.
Miller, Robert D. (2021). "Tracking the Dragon across the Ancient Near East". Archiv Orientální. 82 (2). ss. 437-458. doi:10.47979/aror.j.82.2.437-458. hdl:2263/58405 . ProQuest 1629401850.

Demirci tanrısı üzerine

Briquel, Dominique (1998). "Tarquins de Rome et idéologie indo-européenne: (I) Tarquin l'Ancien et le dieu Vulcain" (PDF). Revue de l'histoire des religions. 215 (3). ss. 369-395. doi:10.3406/rhr.1998.1132. JSTOR 43998720.
Leroy, Marie-Magdeleine (1982). "A propos de Pieds d'or: la claudication du forgeron indo-européen en Europe occidentale". Ethnologie française. 12 (3). ss. 291-296. JSTOR 40988730.

“Sulardaki ateş” motifi hakkında

Sterckx, Claude; Oudaer, Guillaume. "Le feu dans l'eau, son bestiaire et le serpent criocéphale". In: Nouvelle Mythologie Comparée, 2, 2014: 9.
White, David Gordon (2017). "Variations on the Indo-European 'Fire and Water' Mytheme in Three Alchemical Accounts". Journal of the American Oriental Society. 137 (4). ss. 679-698. doi:10.7817/jameroriesoci.137.4.0679 . JSTOR 10.7817/jameroriesoci.137.4.0679.

Köpek muhafız hakkında

Andrés-Toledo, M. Á. (2013). "The Dog(s) of the Zoroastrian Afterlife". E. Pirart (ed.). Le sort des Gâthâs. Études iraniennes in memoriam Jacques Duchesne-Guillemin. Acta Iranica 54, Peeters, Leuven – Paris – Walpole: 13-23. 978-90-429-2733-9.

Diğer temalar

Anderson, R. T.; Norouzalibeik, Vahid (2008). "Father-Son Combat: An Indo-European Typescene and its Variations". The Journal of Indo-European Studies. 36 (3–4). ss. 269-332.
Berezkin, Yuri (2014). "The Dog, the Horse and the Creation of Man". Folklore: Electronic Journal of Folklore. Cilt 56. ss. 25-46. doi:10.7592/FEJF2014.56.berezkin .
Dumézil, Georges (1925). "Les bylines de Michajlo Potyk et les légendes indo-européennes de l'ambroisie". Revue des Études Slaves. 5 (3). ss. 205-237. doi:10.3406/slave.1925.7342.
Janda, Michael (2005). Elysion: Entstehung und Entwicklung der griechischen Religion. Institut für Sprachen und Literaturen der Universität Innsbruck. ISBN 978-3-85124-702-2.
Janda, Michael (2010). Die Musik nach dem Chaos: der Schöpfungsmythos der europäischen Vorzeit. Institut für Sprachen und Literaturen der Universität Innsbruck. ISBN 978-3-85124-227-0.
Grimm, Jacob (1966), Teutonic Mythology, Stallybrass, James Steven tarafından çevrildi, Londra: Dover, (DM)
Frazer, James (1919), The Golden Bough, Londra: MacMillan
Jendza, Craig (2013). "Theseus the Ionian in Bacchylides 17 and Indo-Iranian Apam Napat". The Journal of Indo-European Studies. 41 (3–4). ss. 431-457. ProQuest 1509068735.
Miller, Dean (2006). "Cú Chulainn and Il'ya of Murom: Two Heroes, and Some Variations on a Theme". Studia Celto-Slavica. Cilt 1. ss. 175-184. doi:10.54586/YJKV4327 .
Ranero, Anna M. (1996). "'That Is What Scáthach Did Not Teach Me:' "Aided Óenfir aífe" and an Episode from the "Mahābhārata"". Proceedings of the Harvard Celtic Colloquium. Cilt 16/17. ss. 244-255. JSTOR 20557325.
Shulman, David Dean (2014). Tamil Temple Myths: Sacrifice and Divine Marriage in the South Indian Saiva Tradition. Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-5692-3.
Varenne, Jean (1977). "Agni's Role in the Ṛgvedic Cosmogonic Myth". Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute. Cilt 58/59. ss. 375-386. JSTOR 41691707. OCLC 6015346838.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Proto-Indo-European mythology ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

[1] West 2007, s. 2: "Eğer bir Hint-Avrupa dili vardıysa, bu dili konuşan bir halkın da var olduğu sonucu çıkar: Bu halk, bir millet anlamında bir halk değil, çünkü hiçbir zaman siyasi bir birlik oluşturmamış olabilirler; ve ırksal bir anlamda da bir halk değil, çünkü herhangi bir modern dil topluluğu kadar genetik olarak karışmış olabilirler. Eğer dilimiz onların dilinin bir torunu ise, bu durum onları 'atalarımız' yapmaz, tıpkı eski Romalıların Fransızların, Rumenlerin ve Brezilyalıların ataları olmaması gibi. Hint-Avrupalılar, bir dil topluluğu anlamında bir halktı. Muhtemelen onları, sınırlı büyüklükte tutarlı bir bölgeyi kapsayan, gevşek bir klan ve kabileler ağı olarak düşünmeliyiz. ... Bir dil, belirli kavramları ve değerleri barındırır ve ortak bir dil, bir dereceye kadar ortak bir entelektüel mirasın varlığını ima eder."

[3] Mallory ve Adams, Arkadya Yunanca lehçesinde Pan’ın -e hali olan Paoni ve kişisel isimler Puso (Venetçe veya Galyaca) ve Pauso (Mesapça) ile olası bir bağlantı gördüler.^[1]

[FOOTNOTEMalloryAdams1997415-2] Mallory & Adams 1997, s. 415.

[note 1]