İçeriğe atla

Kimmerler

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kimmerler
(Bilinmeyen erken?) ve MÖ 8.yy
-MÖ 630'lar
Kimmerlerin Urartu ve Kolha topraklarına girişi (MÖ 715 - MÖ 713)
Kimmerlerin Urartu ve Kolha topraklarına girişi (MÖ 715 - MÖ 713)
Tarihçe 
• Kuruluşu
(Bilinmeyen erken?) ve MÖ 8.yy
• Dağılışı
MÖ 630'lar

Kimmerler (Grekçe: Κιμμέριοι - Kimmérioi) MÖ 8. yüzyılın ilk yarısına kadar Kimmerya olarak da tabir edilen İdil Nehri'inden Karadeniz'in kuzeyine doğru uzanan geniş bir alanda yaşamış büyük olasılıkla Hint-Avrupa kökenli oldukları varsayılan göçebe ve savaşçı bir ulustur.[1]

Tutarlı Yunan ve yazılı Asur kaynaklarına göre Kimmerler MÖ 8. yüzyılın sonlarından itibaren Kafkasya üzerinden Anadolu'ya taşındılar ve burada Frigya-Muşki Krallığının parçalanmasına sebep oldular ve onyıllar boyunca Küçük Asya'nın Yunan şehir devletleri, Lidya Krallığı ve Asur İmparatorluğu için bir tehdit oluşturdular.

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kimmer atlı savaşçılarını betimleyen bir Asur kabartması

Kılıç kullanmada, ok atmada ve balta kullanmada ustaydılar. Kimmerlerden ilk söz eden Homeros Kimmerlerin ıssız dünyanın sisli ve karanlık ülkesinde yaşadıklarını yazar. Herodot Kimmerlerin Kuzey Pontus bölgesinden geldiğini söyler. Kimmerya, MÖ 8. yüzyılın ortalarında İskitlerin eline geçince yerlerinden olan Kimmerler büyük kafileler halinde güneye inerek Kafkaslardaki Demir Kapı ve Derbent geçitlerini aşarak (Urartu) Doğu Anadolu'ya girdiler.

At üzerinde savaşan İskitler, yaya olarak savaşan Kimmerlere karşı üstünlük sağlamışlardı. MÖ 714'te Urartu sınırını aşarak Orta Anadolu'ya doğru saldırılara başladılar. Kummuh (Adıyaman yöresi), Meluddu (Malatya), Tabal (Nevşehir - Kayseri yöresi), doğuda Şubria (Diyarbakır yöresi) ve batıda Hubuşna'ya (Ereğli) kadar yayıldılar. Kimmerler daha sonra Karadeniz'in güney kıyısı boyunca batıya ilerleyip Sinop (Sinope) civarında bir üs oluşturmuş ve Tabal'a doğru güneye yönelmişlerdi.

Kuzeyden gelen bu tehdit karşısında Muşki kralı Mita, Asur ile ittifak yapmak zorunda kalmış ise de onun bu ittifakı bile Kimmer baskısını durduramamıştır. Milattan önce 705'te Muşki kralı Mita'nın da desteğini alan Asur Kralı II. Sargon Kimmerler ile Tabal'da yaptığı savaşta ağır bir yenilgiye uğradı ve savaş alanında öldü. Muşki kralı Mita da savaştan sonra bir daha tarih sahnesinde görülmedi.

Bu zafer üzerine Kimmerler bu bölgeyi bir süre daha ellerinde tuttular; Sinop'u (Sinope) ele geçirdiler, batıda Kızılırmak'a kadar uzandılar ve Dugdamme adındaki ünlü önderlerinin komutasında Friglerin üzerine yürüdüler. MÖ 696'da Frig başkenti Gordion'u yağmaladılar. Kimmerler, Asur kralı Esarhaddon tarafından MÖ 679 yılında Hubuşna (Ereğli) mevkiinde bozguna uğratıldıktan sonra batıya yönelerek Lidya'yı tehdide başladılar.

Lidya Kralı Gigis, Asur Kralı Asurbanipal ile diplomatik ilişkiler kurup, ondan sağladığı yardımla Kimmerleri MÖ 657'de büyük bir yenilgiye uğrattı ancak Kimmerler bir süre sonra yeniden Lidya'ya saldırıp başkentleri Sardes'i aldılar. Kral Gigis savaş alanında öldü. Sardes'i yakıp yıkan Kimmerler orada kalmayarak hızla Orta Anadolu'ya döndüler. Bir bölümü kuzeybatıya doğru çıkarak Balıkesir'in Edremit ilçesine bağlı Altınoluk beldesinde, Antandros kenti çevresine yerleştiler.

Gigis'ten sonra Lidya tahtına oğlu Ardis geçti. Ardis ülkesini Kimmer saldırılarının yarattığı güç durumdan kurtarmak amacıyla yeniden Asur Kralından yardım istedi. Ama Kimmerler kuzeybatıdan, Boğazlar üzerinden gelen Traklar ile birleşip yeniden Lidya'ya saldırdılar ve MÖ 638'de Sardes'i krallık sarayının bulunduğu Akropolis dışında bir kez daha istila ettiler. Bununla da yetinmeyip Ege Denizi kıyısındaki kentlerden Efes, Menderes Magnesiası, Myus, Priene, Lebedos ve Melia'nın yanı sıra bir olasılıkla Miletos'u da yağmaladılar.

Bir Antik Yunan vazosundan yeniden üretilmiş Kimmer atlı okçularının tasviri

Sonra Büyük Menderes vadisi boyunca doğuya yönelerek o dönemlerde yurt edinmiş oldukları Kapadokya bölgesine döndüler. (MÖ 630) Düzenli bir devlet örgütleri bulunmayan Kimmerler zaman içinde güçlerini yitirmeye başladılar. MÖ 630'dan kısa bir süre sonra ünlü önderleri Dugdamme'nin Kilikya bölgesindeki bir savaşta ölmesi, onların Anadolu'daki etkinliklerine son verdi. MÖ 680-660 yılları arasında Tabal, Hilakku ve Lidya Kimmer saldırılarından Asurluların yardımına sığınmak zorunda kalmışlardı, bir süre sonra ise MÖ 630 yılında Asurlular bu istilacıları yenmeyi başarmışlardır.[2]

Sonuçta Lidya Kralı Alyattes tarafından MÖ 595'te büyük bir yenilgiye uğratılarak Kızılırmak'ın doğusuna sürüldüler. Anadolu'da kalanlar Balıkesir'in Edremit ilçesine bağlı Altınoluk beldesinde Antandros kentinde yaşamışlardır. Diğerleri ikiye ayrılarak Asya ve Avrupa'ya dağıldılar. Batıya giden bir kol MÖ 500'e kadar Macar ovalarında yaşadı. Kırım yöresinde yaşayan Kimmerler ise MÖ 4. ve 3. yüzyıllara kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.[3]

Arkeolojik araştırmalar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kimmerlere özgü bir hançer (Ukrayna Müzesi

Kimmerler arkeolojik olarak Orta Asya ve Sibirya'nın doğusundan (bilhassa özel olarak Karasuk, Arjaan ve Altay kültürlerinden) ve gelişimine katkıda bulunmuş olan Kafkasya'nın Kuban kültüründen kaynaklı güçlü etkileri içeren, Batı Avrasya bozkırlarının Erken Demir Çağı Çernogorovka-Novoçerkassk kültürleri ile ilişkilendirilirler.[4] Diğer bir başka görüş ise Kimmerlerin maddî olarak erken (Kelermes-Evresi) İskit kültürüne ait oldukları yönündedir.[5]

Çernogorovka

[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ 9 ve 8. yüzyılların başlarına tarihlenmektedir. Adını Çernogorovka köyü yakınlarındaki bir buluntu alanından almıştır. (Bahmut yakınlarındaki Siwersk kasabası) Tipik olarak, mezar tümülüsleri altında, bazen merkezi bir yeraltı dehlizi boyunca uzanan nişlerin içinde doğu-batı yönlü bodur tipi definli mezarlar bulunur. Erkek mezarların da bronzdan ok uçları, at koşum takımı ve bronz saplı demir hançerler defin kültü gereğince mezar donatıları olarak mevcuttur. Çernogorovka kültürünün metalürjisi muhtemelen Kuzey Kafkasya Kuban kültüründen etkilenmiştir.

Novoçerkassk

[değiştir | kaynağı değiştir]

Novoçerkassk kültürü Tunç Çağı'nın Kiriş mezar kültüründen türemiş olup MÖ 8 ve 7. yüzyıllara tarihlenir. Tuna ve Volga arasındaki bölgede yayılım gösterir. Alçak mezar höyükleri (Kurgan) altında, batı-doğu yönelimli mezarlar tipiktir ve daha eski höyüklerde sonrası dönemlere ait yeni mezarlar da mevcuttur. Erkek mezar eşyaları, genelde savaş gereçleri olan bileşik yaylar, elmas biçimli ağızlı ok uçlarının yanı sıra demir mızraklar, kılıçlar, hançerler, topuz taş uçlu sopalar, bileği taşları ve bronz ve kemik aksesuarlı koşum takımlarından oluşur. At mezarları ise nadirdir. Kadın mezarları çoğunlukla seramik eşyaları içerir. Bireysel mezarlar, sosyal farklılıkları gösteren altın takılar da dahil olmak üzere çok zengin bir şekilde donatılmıştır. Novoçerkassk kültürüne ait bir istif yığını Gürcistan'daki Surmuşi'de bulunmaktadır. Novoçerkassk kültürü MÖ 7. yüzyılda aniden sona erdi ve ardı sıra İskitlere atfedilen buluntular geldi. Bu, Herodot'un İskitlerin Kimmer topraklarını işgali hakkındaki açıklamalarını destekleyebilir.

Kuban bölgesindeki buluntular Asur ile olan temas ve bağlantılarını kanıtlamaktadır. Kislovodsk yakınlarındaki Klin-Yar III'teki bodur tipi definli mezarlar da Asur kralları Sanherib veya Asurbanipal zamanından kalma birkaç Asur'a özgü sivri başlı koni biçimli pirinç döküm miğfer, Novoçerkassk tipi at koşumlarıyla birlikte bulundu. Paralı askerlerin mezarları veya elde edilmiş ganimetler olabilirler. Ancak Askold, sacdan perçinlendiklerine ve Yakındoğu parçaları gibi döküm yapılmadıklarına dikkati çeker ve bunların yerel üretimler olduğunu belirtir.[6] Urartu kralı I. Argişti'nin yazıtlı bir döküm bronz miğferi, Kuzey Osetya'daki Verhnyaya Ruça'da bulunur.[6]

Ukrayna Ulusal Bilimler Akademisi'nin üyelerinden Alman arkeolog Renate Rolle (1977), Rusya'nın güney kesimlerinde Kimmerlerin varlığını arkeolojik kanıtlar ile henüz hiç kimsenin kanıtlayamadığını savunmuştur.[7]

Anadolu ve Kelermes evresi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarih Profesörü Askold İ. İvançik, Kimmerlere ait buluntuları net bir şekilde belirlemek için kuzey Anadolu'da Antik Yunan yazarlarına göre Kimmerlerin yerleştiği ve İskitlerin ise bulunmadığı bölgeleri inceledi. Norşuntepe Höyüğü'nden iki gömütü ve (Vuslat Ünal tarafından İskitlere veya Sarmatlara atfedilen Amasya'nın İmirler köyü ve yakınlarındaki iki gömütü'de (tam menşeini belirtmeden) Kimmerlere atfeder. Norşuntepe Akropolü'ndeki gömütler içinde bulunan çanak çömlekler sayesinde, MÖ 7. yüzyılın ortalarına tarihlenen bir yapı ile örtülüdür ve Gömüt III'te Urartu kralı II. Argišti'ye ait yazıtlar, birkaç Urartuya özgü dizgin gem ağzı ve Kelermes evresine özgü bir yırtıcı kafalı dizgin gem ağızlığı bulunmaktadır. Amasya'daki Kimmer buluntuları İmirler köyünden bir gömütü içermektedir ve gömüt tipik olarak Erken (Kelermes) dönemi İskit tipi silahlar ve (dizgin-gem ile at koşumlarını barındırmaktadır. İmirler'in yaklaşık 100 km doğusunda ve Samsun'a 50 km uzaklıkta bulunan bir diğer Kimmer gömütü 250 adet İskit tipi ok ucu içermektedir.[5]

"Trako-Kimmer" arkeolojik buluntularının dağılımı[8]

Buluntularda tipik olarak çanak-çömlek eksiktir, fakat Askold İvançik'e göre bu zaten beklenilen bir şey değildir ve atlı göçebeler tarafından yapılan yağma ve hırsızlıkların... çoğu zaman "sadece arkeolojik yöntemler ile tanımlanması zor olan yetersiz izler bıraktığını" ifade eder ve Avrupa'daki Hun ve Macar istilaları ile olan benzerliklerine dikkat çeker.[6]

Sardis'teki görünür vaziyetteki tahribatlı bir alan Kimmerlere atfedilir, ancak az sayıda Kimmer buluntusunu içerir ve (Kelermes) İskit biçimine özgü olan kıvrılmış çift kuş başlı bezemeli halka şeklindeki kemikten bir kın ağızlığı, MÖ 7. yüzyılın Proto-Korinth seramiklerine de yol açan bir katmandan gelir.[6]Efes'ten gelen ok uçları bazen Kimmerlere atfedilir. Ancak bunların gerçekte Kimmeryalı savaşçılardan geldikleride kanıtlanamaz. Üç kanatlı bronz'dan ok uçları Sardis,[9] Norşuntepe gömüt-II), Nuşiyan,[10] Boǧazköy,[11]Ayanis Kalesi, Bastam kalesi (İran), Kayalıdere[12] ve Samarya tapınaklarının cellalarından da bilinmektedir ve ayrıca MÖ 5. yüzyıla kadar ortaya çıktıkları da bilinir.[6]

Nimrud'da (II. Aşurnasirpal MÖ 884-858) bulunan kabartmalardaki atlı biniciler, bazen Kimmerler veya İskitler olarak da yorumlanır, ancak Askold'a (2001) göre tipik olarak Yakın Doğu tarzında at binerler ve bu nedenle de göçebe at binicisi halkların üyeleri olarak tanımlanmamalıdırlar.

Arkeogenetik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekim 2018'de Science Advances'te yayımlanan genetik bir çalışma, MÖ 1000 ila 800 yılları arasında gömülü olan üç Kimmer'in kalıntılarını inceledi. Elde edilen iki Y-DNA örneği R1b1a ve Q1a1 haplogruplarına ait iken, üç mtDNA örneği H9a, C5c ve R haplogruplarına aitti.[13]

Temmuz 2019'da Current Biology bilim dergisinde yayımlanan başka bir genetik çalışmada, üç ayrı Kimmerlinin kalıntıları incelendi ve çıkarılan iki Y-DNA örneği R1a-Z645 ve R1a2c-B111 haplogruplarına sahipti, üç mtDNA örneği ise H35, U5a1b1 ve U2e2 haplogruplarına aitti.[14]

İncil'de

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Ye'cüc ve Me'cüc

Kitâb-ı Mukaddes'te gecenin yarısı uzak (kuzey) dünyanın uçlarından gelen bir halk olan Gomer'den bahsedilir. (İbranice:גֹּמֶר‎ Gōmer) Gomer genelde Kimmerler ile eş tutulur. Yaratılış bölüm 10:2'deki Ulusların Tablosu Gomer'i Yâfes'in çocukları arasında listeler. Yâfes'in diğer soyundan gelenler ise Māgog, Medâi (Medler), Yavan (Yunan), Tubāl (Anadolu'daki Tabal), Meşek (Muşki-Frig) ve Tīrās'tır. Gomer, Orta Çağ ve Erken Modern Çağ'da Cimbriler olarak da yorumlandı ve böylece örneğin İngiliz ve İsveçlilerin'de atası oldu. Gomer'in çocukları arasında Rifat ve Tōgarmā'nın yanı sıra İskitler/Aşguzai) ile eş tutulan Aškənāz'da vardır.

Hezekiel 38:6)'da Gomer, (Tōgarmā (Tilgarimmu?[15]) topluluğu ile birlikte, Māgog ülkesinin başı Gog'un müttefikleri arasında, Tubāl ve Meşek'in hükümdarı (39:2) olarak adlandırılır ve ülkenin üzerine at sırtında büyük bir kalabalıkla tüm ülkeyi (İsraili) kaplayacak olan tek bir bulut gibi geleceklerine dair kehanette bulunulur. (Hez.38.16) Ama Rab (YHWH) onu salgın, kan, ateş ve kükürt yağmuruyla yok edecek ve yayını elinden alacak. Peygamber Hezekiel; İsrailoğulları'nın Māgog ve Gomer'in kalkanlarını, yaylarını, oklarını, sopalarını ve mızraklarını yaktıklarını ve böylece yedi yıl boyunca yakacak oduna ihtiyaç duymadıklarını anlatır. (39.10) Ordunun kalıntıları, Lut Gölü'nün doğusundaki Avarim veya Hamon-Gog Vadisine gömülmüştür. Yeşaya (5.26-28 LUT) Gomer'in yaylarını, atlarını ve savaş arabalarını betimler.

Dilbilim ve etnonim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kimmerler kendileri hakkında hiçbir yazılı kayıt bırakmadılar ve onlar hakkındaki bilgilerin çoğunluğu büyük ölçüde MÖ 8 ila 7. yüzyıllara ait Asur kayıtlarından ve MÖ 5. yüzyıl ve sonrasındaki Greko-Romen yazarlarından gelmektedir.

Kimmerlerin dili hakkındaki veriler, etnik adlarının etnonimi ve krallarının üç ismi ile sınırlıdır; ve tahminlere dayalı olmakla birlikte, bütün bu isimler için İranî dillerde kökenbilim önerilmiştir ve bunların hiçbirisi tartışılmaz değildir. Kimmerlerin ve İskitlerin yazılı kaynaklardaki ve arkeolojik verilerdeki kültürel yakınlıkları göz önüne alındığında, genel olarak dillerinin İranî dil grubunun (Doğu İran dilleri) bir parçası olduğu da bu nedenle varsayılmaktadır.[16][17] Başka bir varsayımsal versiyona göre ise Kimmerler köken olarak Traklardı[18] ve Friedrich Lehmann-Haupt'a göre, Kimmerlerin dili Trak ve İran dilleri arasında "kayıp bir halka" olabilirdi. Slavoloji uzmanı Georg Holzer ise Kimmerler ile özdeşleştirdiği apayrı bir Hint-Avrupa dil dalının olası varlığınıda varsayar.

Etnonim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kimmer adı Asur yazıtlarında (Akadca: 𒆳𒄀𒂇𒊏𒀀𒀀 mat Gimirrāya şeklinde kaydedilmiş olup Latince Cimmerii ise kendisinden önceki Eski Yunanca Kimmérioi'den (Κιμμεριοι) türetilerek gelmiştir ve ismin kökeni kesin olarak belirsiz olup bunun için çeşitli önerilerde bulunulmuştur:

  • Dilbilimci János Harmatta'ya göre; "klanlar veya kabileler birliği" anlamına gelen Eski İran dillerindeki *Gayamira'dan türetilmiştir.[19]
  • Sergey Toktasev ve İgor Dyakonov: Eski İranca'da (seyyar birlik) anlamında olan *Gāmīra veya *Gmīra'dan türetir.[20][21]
  • Askold İvançik'e göre; Kimmerler adlarını, anlamı belirsiz özgün bir biçimden *Gimĕr veya *Gimĭr'den alır.[22]

Dilbilim/Onomastik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Macar dilbilimci János Harmatta ve Dağıstan (Lak) asıllı Sovyet tarihçi Muhammed Dandamayev'e göre; Kimmerler İran dillerinin İskit dilleri öbeğine ait bir lehçe konuşuyorlardı ve tercümanlara ihtiyaç duymadan İskitlerle düzgün bir şekilde iletişim kurabiliyorlardı.[19][23] İranolog Ľubomír Novák ise Kimmerceyi (/d/ sesinin /l/ ya evrilişi gibi) İskitçe ile benzer özellikler sergileyen İskit dillerinin bir akrabası olarak görür.[24]

Kimmerler'den geriye kalan sadece birkaç kişisel (Teušpā, Dugdammē ve Sandakšatru) krallarının isimleridir ve bu isimler sadece Asur yazıtlarından günümüze ulaşmıştır. Kimmerlerin kayıtlı kişisel isimleri ya kökenlerini yansıtan belki İranî ya da Anadolu'ya göç etmelerinden sonra Anadolu'nun yerli halklarının kültürel etkisini yansıtan Anadolu özellikliydi.[21]

Bir Antik Yunan vazosundaki Kimmer okçusunun tasvirinin yeniden çizimi
  • Teušpā Akadca:  Teušpa ve Akadca:  Teušpā
    • János Harmatta; (Askold İvançik tarafından bu öneri sesbilgisel gerekçeler ile eleştirilmesine rağmen[25]), "güçle kabaran" anlamına gelen Eski İranca *Tavispaya 'ya kadar geri döndürür.[19]
    • Askold İvançik bunun yerine Teušpa'nın Eski İranî kökeni için üç eşil şekildeki öneriyi ileri sürer
    • *Taiu-aspa "at kaçıran"
    • *Taiu-spā "kaçıran köpek"
    • *Daiva-spā "kutsal köpek"[25]
  • Tugdammē veya Dugdammē (Akadca:  veya Akadca:  Tugdammi) Antik Yunan kaynakları tarafından Lugdamis (Λυγδαμις) veya Dugdamis (Δυγδαμις) olarak kaydedildi.
    • János Harmatta'ya göre, Eski İranca *Duyda-maya "mutluluk vermek" anlamına kadar uzanır.[19]
    • Japon tarihçi Edwin M. Yamauchi; Osetçedeki "güçle hükmetmek" anlamına gelen Тух-домӕг (Tux-domæg) sözcüğüyle bağdaştırır ve ismi İranî olarak yorumlar,[26] ancak bu öneri eleştirilmiştir çünkü Tux-domæg sözcüğü Osetçe'nin çağdaş sesbilgisini temsil eder ve Kimmerlerin yaşadığı Eski İranî dönemindeki biçimi ise (*Tavaʰ-dam-ak) olurdu.[27]
    • Askold İvançik, Dugdammê/Lugdamis isminin bir Anadolu dilinden, dahası özgün olarak Luvice'den ödünç alınmış bir kelime olduğunu ve aynı zamanda Hurri tanrısı Teyśəba/Tešub adının bir değişkesinden de eşil bir şekilde türetmenin olasılığını da kabul ettiğini öne sürer.[27]
    • Ľubomír Novák, bu ismin Akadca'da Dugdammê ve Tugdammê ve Yunanca'da Lugdamis ve Dugdamis biçimlerinde tasdik edilmesinin, ilk ünsüzünün İskit dillerinde de tasdik olunan sesbilgisi değişiklikleri ile de tutarlı olan (/d/ sesinin /l/ ya evrilişi gibi) aynı benzeri şekildeki değişimi yaşadığını ve de gösterdiğini belirtir.[24]
  • Sandakšatru Akadca:  veya Sandakuru: Bu, ismin İranî bir okumasıdır ve dilbilimci Manfred Mayrhofer (1981) ismin Sandakurru olarak da okunabileceğine dikkat çeker.
    • János Harmatta'ya göre, Eski İrancadaki Sandakuru "Görkemli Oğul" anlamına kadar uzanır.[19]
    • Askold İvançik'e göre; Sandakšatru adı Anadolu halklarının tanrısının adı olan Šanta ve İran terimi -xšaθra'dan oluşan bileşik bir terimden türemiştir.[27]

Kimmerler ve Kırım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kimmerlerin adının Kırım Yarımadası'nın isminin belirlenmesinde korunduğu söylenir. Isaac Asimov, çeşitli yer adlarını Kimmer kökenlerine kadar izlemeye çalıştı ve Cimmerium'un Türk toponimi olan "Kırım" ismine yol açtığını öne sürdü.[28] Bununla birlikte, Kimmerlerin adını kullanmak zorunda kalmadan Kırım Tatarcası (Къырым, Qırım "tepem" anlamına kadar uzanabilir ve antik çağlarda bu yarımada genellikle (Ταυρικῆ) Taurica veya İskit Hersonisos'u veya sadece Hersonisos olarak da anılırdı.[29]

Kökenleri üzerine yaklaşımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kimmerlerin kökenini belirlemek için güvenilir bir yazılı kaynak yoktur, onların varlığı bazen araştırmacılar tarafından sorgulanır ve Kimmerler hakkındaki çağdaş araştırmalar ve yayınlarda genelde ve muhtemel olarak Doğu Avrupa bozkırlarında yaşayan bir halk olarak tanımlanırlar.[30] Kimmerleri gerçek bir etnik topluluk olarak gören bilim insanları, MÖ 9-8 ve 7. yüzyıllar arasındaki zaman dilimlerin de varlıklarını varsayıp öne sürmektedirler.[31][32]

Etnolinguistik kökenleri hakkında detaylı ve kesin bilgiler olmamakla birlikte, Hint-Avrupa halklarının Yakın Doğu kökenli olduğu varsayımına dayanan en son araştırmaya göre; Kimmer kabilelerinin atalarının muhtemelen Ummān-manda adlı kabileler olduğu da varsayılmaktadır. Ummān-manda MÖ 3. binyıl'ın sonlarından MÖ 1. binyıl'ın ortalarına kadar, Mezopotamya'da bölgenin kuzey ve kuzeydoğusunda yaşayan Sami ve Sümer olmayan halklara atıfta bulunmak için kullanılan kolektif bir terimdi ve Eski Yakın Doğu'da farklı bağlamlarda Kimmerler olarak da adlandırıldılar.[33] Ummān-manda'nın anavatanı, Orta Anadolu'dan kuzey veya kuzeydoğu Babil'e kadar olan herhangi bir yerde görünür ve bu da temelde tarihi Kapadokya olarak adlandırılan ülke ile örtüşür. Ermeni geleneği kaynakları Kapadokya topraklarını Orta Çağ'a kadar (Gamirk (Erm:Գամիրք) olarak adlandırır ve kaynağı antik çağlarda burada yaşayan Kimmeryalı kabilelerde ve buna muḳābil gelen İncil'deki "Gomer'de görülür.[34]

Kimmerlerin ve İskitlerin yazılı kaynaklardaki ve arkeolojik verilerdeki kültürel yakınlıkları göz önüne alındığında, genellikle dillerinin İranî dillerin (Doğu İran dilleri'ne) ait bir lehçesi olduğu ve İskitler ile akraba olup fakat kendi başlarına ayrı bir etnik öğeyi oluşturan Karadeniz-Hazar stepleri'nin göçebe İranî halklarından birisi oldukları da varsayılmaktadır.[20][19][35][36][37] Arkeolojik açıdan, Kafkasya bozkırlarına karşılık gelen bu bölgelerde yaşayan İskit öncesi nüfusların maddî kültürleri ile etraflarındaki Volga ve Don nehri bölgeleri arasında hiçbir fark yoktu ve görünüşe göre Kimmerler ile İskitler arasında başkaca önemli bir farkta bulunmamaktaydı.[38]

Kimmerlerin etnik kökenlerine ilişkin diğer iddialar ve ilişkilendirmeler arasında ya doğrudan Traklar ya da İranî bir yönetici sınıfa sahip Traklar veya Trak kabileleriyle çok daha yakından ilişkili diğer gruplar ile de ilişkilendirilirler.[39][40] Kimmerlere yönelik uygulanan Trak oldukları varsayımının temeli, Yunan tarihçi Strabo'nun (Τρηροι) Trēri kabilesini yazınsal metninin bir bölümünde Traklarla,[41] diğer bir bölümünde ise Kimmerlerle ilişkilendirmiş olmasının gerçekliğine dayanır[42] ve bununla birlikte Trak oldukları önerisi; Kimmerler ile müttefikleri olan bu Trak soylu (Trēri) kabilesi arasında, Strabo'nun şahsî nezdinde yaşamış olduğu ayrıca bir kafa karışıklığından kaynaklı olabileceği içinde eleştirilmiştir.[20][4]

Güney Kafkasya, Anadolu ve Ortadoğu da Kimmerlerin göç yolları ve yerleştikleri bölgeler

Genellikle bazı Avrupalı Türkolog ve Türk tarihçiler tarafından Kimmerlerin Türkî (veya Ön Türk)[43] kökenli olduklarına dair iddialar da mevcuttur.[44][45][46][47][48][49][50][51][52] Bunun yanı sıra Çerkeslerin ataları olarak da kabul edilen Azak Denizi kıyısı ve çevresinde yaşayan Meotlar ile de ilişkilendirilirler. Cambridge Antik Tarihi, Meotları ya Kimmer soyundan gelen bir halk ya da Kafkasyanın yerlileri olarak sınıflandırır.[53] Sovyet arkeologları, tarihçileri ve etnografları ise Meotluların Çerkes kabilelerinden birisi olduğu sonucuna varırlar.[55][57]

Erken Çağdaş dönem tarihçileri Cimmerii'nin (17. yüzyıl Keltoloji uzmanları tarafından da belirtilen) Cimbri veya Cymry'ye olan benzerliğinden yola çıkarak, Keltler veya Cermenler için Kimmerlerin soyundan geldikleri iddiasında bulundular. Antik Çağ düşünürü Poseidonius, Batı Asya'ya göçen Kimmerlerin sadece küçük bir sürgün topluluğu olduğunu ve büyük kısmının Okeanos ve Hersiniyen Ormanı kıyıları arasında, ormanlık ve güneşten uzak kuzeyde yaşadıklarını ve Cimbriler olarak bilinen insanlarla aynı olduklarını yazdı. Kimmerlerin ve Cimbrilerin isimleri benzer olduğundan ve her ikisi de Yunanlılar tarafından, işgal ettikleri halklar için önemli yıkımlara neden olmuş vahşi barbar kabileler olarak algılandığından, Yunan gelenekleri onları kademeli olarak eşitledi ve sonrasında birbirleriyle özdeşleştirdi. Hatta tüm bu anlatılar, Yunan tarihçi Plutarhos (MS 46 - 120?) tarafından somut tarihsel kanıtlara dayanmaktan ziyade varsayımsal olduğu için eleştirildi. Günümüzde Cymro "Galli" (çoğul:Cymry) kelimesi çağdaş Kelt dilbilimcileri tarafından da "yurttaş" anlamına gelen Bretonca *kom-brogos kelimesinden türetildiği kabul edilmektedir.

Zaman çizelgesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • M.Ö. 721-715 - II. Sargon Urartu ülkesinin yakınlarında Gamirr adlı bir toplumdan bahseder.
  • 714 - Urartu kralı I. Rusa hem Asurlulara hem de Kimmerlilere karşı yenildiği için intihar eder.
  • 705 - II. Sargon Kulummulara karşı savaşırken ölür.
  • 695 - Kimmerler Frigyayı yok ederler. Kral Midas intihar eder veya öldürülür.
  • 679/678 - Gimirri Teuspa komutası altında Asur topraklarını istila eder. Asur kralı Esarhaddon savaşı kazanır ve Teuspa'yı öldürür.
  • 676-674 - Kimmerler Frigyayı istila eder ve Paflagonya'ya ulaşırlar.
  • 654 or 652 - Lidyalı Gigis Kimmerlerle savaşırken öldürülür.
  • 644 - Kimmerler Sardis'i işgal eder ancak sonrasında çekilirler
  • 637-626 - Kimmerler Alyattes'e karşı yenilirler
  • Bkz: MÖ 8. yüzyıl ve MÖ 7. yüzyıl

Popüler kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikalı yazar Robert Ervin Howard tarafından yaratılmış fantastik bir çizgi roman kahramanı olan Barbar Kimmeryalı Conan'ın serüvenleri tüm dünyada yayınlanmış ve insanlarda Kimmerler hakkında merak ve ilgi uyandırmıştır.[58]

(1307-Kimmerya) Asteroit kuşağı'nın iç bölgelerinden gelen ve yaklaşık 10 kilometre çapında taşlı bir asteroittir. 17 Ekim 1930'da Kırım yarımadasındaki Simeiz Gözlemevi'nde Sovyet astronom Grigory Neujmin tarafından keşfedildi ve daha sonra adını Kırım'ın eski halkı olan Kimmerler'den aldı.

İlgili maddeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ MacKenzie, David; Curran, Michael W. (2002). A History of Russia, the Soviet Union, and Beyond (İngilizce). Wadsworth/Thomson Learning. s. 12. ISBN 9780534586980. 
  2. ^ (J. G. Macqueen, Hititler ve Hitit çağında Anadolu, (çev. Esra Davutoğlu), Ankara, 2001,s. 173-6
  3. ^ Dr.Kadriye Tansuğ - "Kimmerler'in Anadolu'ya Girişleri ve M.Ö. VII. Yüzyılda Asur Devleti'nin Anadolu ile Münasebetleri
  4. ^ a b Olbrycht, Marek Jan (2000). "Remarks on the Presence of Iranian Peoples in Europe and Their Asiatic Relations". Pstrusińska, Jadwiga; Fear, Andrew (Ed.). Collectanea Celto-Asiatica Cracoviensia. Kraków, Polonya: Księgarnia Akademicka. ss. 101-140. ISBN 978-8-371-88337-8. 
  5. ^ a b Ivantchik, Askold (2010). "Sinope et les Cimmériens" [Sinope and the Cimmerians]. Ancient Civilizations from Scythia to Siberia (Fransızca). 16: 65-72. doi:10.1163/157005711X560318. 24 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  6. ^ a b c d e Askold Ivantchik: Die archäologischen Spuren der Kimmerier im Vorderen Orient und das Problem der Datierung der vor- und frühskythischen Kulturen. In: Ricardo Eichmann, Hermann Parzinger (Hrsg.): Migration und Kulturtransfer. 2001, S. 329-330-331-332-339-340-342.
  7. ^ Rolle, Renate (1977), «Urartu und die Reiternomaden», Saeculum, 28: 291–339.
  8. ^ From map in Archaeology of Ukrainian SSR (Rusça. Археология Украинской ССР) vol. 2, Kiev (1986)
  9. ^ A. Henry Dettweiler, George M. A. Hanfmann, D. G. Mitten: Excavations at Sardis, 1965. In: Türk Arkeoloji Dergisi. Bd. 14, 1965, ISSN 0564-5042, S. 151-160, online (PDF; 28,93 MB) 23 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  10. ^ British Institute of Persian Studies (Hrsg.): Nush-i Jan. Band 3: John Curtis: The small finds. British Institute of Persian Studies u. a., London 1984, ISBN 0-901477-03-6.
  11. ^ Rainer Michael Boehmer: Die Kleinfunde von Boǧazköy. Aus den Grabungskampagnen 1931-1939 und 1952-1969 (= Wissenschaftliche Veröffentlichungen der Deutschen Orient-Gesellschaft. Bd. 87 = Boğazköy-Ḫattuša. Bd. 7). Mann, Berlin 1972, ISBN 3-7861-2193-1.
  12. ^ C. A. Burney: A first season of excavations at the Urartian Citadel of Kayalidere. In: Anatolian Studies Bd. 16, 1966, ISSN 0066-1546, S. 55-111, hier S. 79.
  13. ^ Krzewińska et al. 2018, Supplementary Materials, Table S3 Summary, Rows 23-25.
  14. ^ Järve et al. 2019, Table S2.
  15. ^ E. D. Phillips: The Scythian domination in Western Asia: its record in history, scripture and archaeology. In: World Archaeology. Bd. 4, Nr. 2, 1972, S. 129-138.
  16. ^ Steppes of the European part of the USSR in the Scythian-Sarmatian time. / Series: Archeology of the USSR. M.: Nauka, 1989. 464 p. ISBN 5-02-009947-3. S. 32.
  17. ^ Киммерийцы 25 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Archived Mayıs 25, 2019 at the Wayback Machine /БРЭ
  18. ^ Steppes of the European part of the USSR in the Scythian-Sarmatian time. / Series: Archeology of the USSR. M.: Nauka, 1989. 464 p. [ISBN 5-02-009947-3]. S. 31.
  19. ^ a b c d e f Harmatta, János (1996). "10.4.1. The Scythians". Hermann, Joachim; de Laet, Sigfried (Ed.). History of Humanity. 3. UNESCO. s. 181. ISBN 978-9-231-02812-0. 
  20. ^ a b c Tokhtas’ev 1991.
  21. ^ a b Diakonoff 1985.
  22. ^ Ivantchik 1993, s. 127-154.
  23. ^ Dandamayev, Muhammad (27 Ocak 2015). "MESOPOTAMIA i. Iranians in Ancient Mesopotamia". Encyclopaedia Iranica. 17 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2021. It seems that Cimmerians and Scythians (Sakai) were related, spoke among themselves different Iranian dialects, and could understand each other without interpreters. 
  24. ^ a b Novák, Ľubomír (2013). Problem of Archaism and Innovation in the Eastern Iranian Languages. Charles University. 14 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2022. 
  25. ^ a b Ivantchik 1993, s. 57-94.
  26. ^ Yamauchi, Edwin M (1982). Foes from the Northern Frontier: Invading Hordes from the Russian Steppes. Grand Rapids MI USA: Baker Book House. 
  27. ^ a b c Ivantchik 1993, s. 95-125.
  28. ^ Asimov, Isaac (1991). Asimov's Chronology of the World. New York: HarperCollins. ss. 50. 
  29. ^ Strabon, Coğrafya VII 4,1.
  30. ^ Elnitsky, Lev Andreevich (2020). Киммерийцы [БСЭ в 30 т. (т. №24 в 2 кн.) + 1 кн. алфав.-именн. указ. / Гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Изд-во СЭ, 1973. — Т. 12 (Кварнер — Конгур). — 624 с. : илл., 35 л. илл. и карт. — 629 000 экз] (Rusça). 10 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2022. 
  31. ^ Ivantchik, Askold (2020). КИММЕРИ́ЙЦЫ (Rusça). 25 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2022. 
  32. ^ Любкер Ф. Иллюстрированный словарь античности = Reallexicon des klassischen Alterthums : слов.: ок. 11 000 ст. / Отв. ред. М. Яновская, ред. В. В. Людвинская, А. К. Шапошников, В. Е. Татаринов. — Изд. испр. и доп. — М. : Эксмо (Ульяновск : Ульяновский Дом печати), 2005. — 1341 [3] с. : ок. 1000 ч/б и цв. илл. и илл.-вклеек, табл. — (Русский Webster). — 5000 экз. — ISBN 5-699-14296-7.
  33. ^ (Selim Ferruh Adalı. The Scourge of God: The Umman-manda and Its Significance in the First Millenium B.C — Neo-Assyrian Text Corpus Project, 2011. — 218 с. — ISBN 978-952-10-1335-5.)
  34. ^ Richard Nelson Frye. The History of Ancient Iran — Verlag C.H.Beck, 1984. — P. 70.: «The position of the Cimmerians in the great power struggle between Assyria and Urartu is not easy to determine, but it seems that they moved westward against Phrygia and into Cappadocia, from whence probably the name Gomer came into the Bible and Gamirk ' in Armenian.»)
  35. ^ von Bredow, Iris (2006). "Cimmeriin". Brill's New Pauly, Antiquity volumes. doi:10.1163/1574-9347_bnp_e613800. (Grekçe: Κιμμέριοι; Kimmérioi, Lat. Latince: Cimmerii). Nomadic tribe probably of Iranian descent, attested for the 8th/7th cents. BCE. 
  36. ^ Liverani, Mario (2014). The Ancient Near East: History, Society and Economy. Routledge. s. 604. ISBN 978-0415679060. Cimmerians (Iranian population) 
  37. ^ Kohl, Philip L.; Dadson, D.J., (Ed.) (1989). The Culture and Social Institutions of Ancient Iran, by Muhammad A. Dandamaev and Vladimir G. Lukonin. Cambridge University Press. s. 51. ISBN 978-0521611916. Ethnically and linguistically, the Scythians and Cimmerians were kindred groups (both people spoke Old Iranian dialects) (...) 
  38. ^ Diakonoff 1985, s. 89-109.
  39. ^ Cimmerian. (2006). In Encyclopædia Britannica. Retrieved August 30, 2006, from Encyclopædia Britannica Premium [1] 26 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Actual quote: The origin of the Cimmerians is obscure. Linguistically they are usually regarded as Thracian or as Iranian, or at least to have had an Iranian ruling class.
  40. ^ Cimmerian. (2006). In Encyclopædia Britannica. Retrieved August 30, 2006, from Encyclopædia Britannica Premium [2] 26 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  41. ^ Strabón XIII.1.8.
  42. ^ Strabón XIV.1.40.
  43. ^ TARHAN, M. Taner “Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler”7 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20140307085211/http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/01_arastirma.pdf arşivlendi., Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü I. Araştırma Sonuçları Toplantısı ( İstanbul 23-26 Mayıs 1983), Ankara 1984, s. 109-120.
  44. ^ "Cappadocia Journal of History and Social Sciences - Yrd. Doç. Dr. Hacı ÇOBAN, "Kapadokya'da Kimmerler". Bozok Üni. Eğitim Fakültesi. Yozgat" (PDF). 25 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015. 
  45. ^ "İbrahim TELLİOĞLU, "SAMSUN'A TÜRK YERLEŞİMİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ" - Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or TurkicVolume 9/4 Spring 2014, s. 1107-1117, ANKARA-TURKEY" (PDF). 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015. 
  46. ^ Ahmet Haldun Terzioğlu Kadim Türk Budun Kimmerler S.16-40
  47. ^ Ön Asya Dünyasında İlk Türkler: Kimmerler ve İskitler / Prof. Dr. M. Taner Tarhan
  48. ^ Erman,Arif Cengiz,Türklerin Gerçek Tarihi,Türk Dili Ve Tarihi Üzerine Tezler Urzeni Yayıncılık.S.100-111
  49. ^ B.Watson, Record of the Grand Historian of China, Volume II, Third edition, New York 1968, s.155; S.G.Klyaştornıy-T.İ.Sultanov, Türkün Üçbin Yılı, Çev. A.Batur, İstanbul 2003, s.40, 319, 321; R.P.Lindner, “Nomadism, Horses and Huns”, Past and Present, No 92, London 1981, s.1-4; B.Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1984, s.20.
  50. ^ NOVRUZLU, A . "KİMMER KÜLTÜRÜNE BİR BAKIŞ". Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 18 (2017 ): 205-224
  51. ^ DURMUŞ, İ . "ESKİÇAĞ ANADOLU’SUNDA TÜRK İZLERİNE DAİR TESPİT VE ÖNERİLER". OANNES - Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi 1 (2019 ): 95-116
  52. ^ Prof.Dr.Umay Türkeş Günay:Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe Akçağ Yayınları 5.Baskı. S.51-69
  53. ^ Boardman & Edwards 1991, s. 572
  54. ^ The Great Soviet Encyclopedia. "Adyghe people 25 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.".
  55. ^ "The Kuban tribes (Adyghe people) are usually referred to by the ancient writers under the collective name Maeotae"[54]
  56. ^ Piotrovsky, Boris. Maeotae, the Ancestors of the Adgyghe (Circassians) 10 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 1998.
  57. ^ "The study of language, toponymy and onomastics of the north-Western Caucasus gives the grounds referred ancient Maeotae population to the Adyghe- Kassogians ethnic array, which is also in line with archeological monuments Maeotae culture and its links with the subsequent cultures of medieval Adyghe (Circassians)."[56]
  58. ^ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/c/cd/Conan_the_Barbarian_1982_film_poster.jpg 16 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kimmerler&oldid=34166389" sayfasından alınmıştır