Orkestra

Orkestra, dört ana enstrüman grubundan çeşitli elemanların birlikte müzik yaptığı, büyüklüğü esere göre değişebilen çalgılar topluluğudur. Sözcük, Antik Yunan tiyatrosunda koraya ayrılan yer anlamına gelen Grekçe ὀρχήστρα sözünden türemiştir.^[1] Orkestra elemanları 18. ve 19. yüzyıl boyunca yapılan çeşitli eklemelerle hızlı bir büyüme göstermiştir. 20. yüzyılda ise orkestralarda kompozisyon açısından ciddi bir değişiklik yaşanmamıştır. Elli ya da daha az müzisyenden oluşan görece küçük orkestralar oda orkestrası olarak adlandırılabilir. Tam kadro bir orkestra ise yaklaşık 100 kişiden oluşur ve senfoni orkestrası ya da filarmoni orkestrası olarak anılabilir. Bu iki adlandırma arasında orkestranın özelliğini aktaran kesin bir ayrım bulunmamaktadır. Ancak farklı adlandırmalar aynı şehirde yerleşik iki orkestrayı ayırmak için kullanılabilir (örneğin, İstanbul Senfoni Orkestrası ve İstanbul Filarmoni Orkestrası). Orkestralar, bazı eserlerde bir soliste eşlik ederken, koro ile birlikte de kullanılabilir. Her enstrüman grubunun farklı teknik özellikleri, tınısı ve önemi vardır. Besteci ifade etmek istediği konuyu ya da duyguları bu enstrümanların ses tınılarına veya çalınma tekniklerine göre kendine en yakın şekilde, belirli bir teknik bilgi ve mantık içerisinde kullanır.

Orkestra çalgıları ses rengi, yapı ve sesin elde ediliş yöntemine göre dört ana kümeye ayrılırlar.

1. Tahta nefesli çalgılar
2. Bakır nefesli çalgılar
3. Vurmalı çalgılar
4. Yaylı çalgılar

Tahta (Ağaç) nefesli çalgılar

1. Flüt
2. Obua
3. Klarinet
4. Fagot

Bakır nefesli çalgılar

1. Korno
2. Trompet
3. Trombon
4. Tuba

Vurmalı çalgılar

1. Timpani
2. Zil
3. Davul
4. Çan
5. Piyano

Bu grupta birçok vurmalı çalgı vardır.

Telli / Yaylı çalgılar

1. Keman
2. Viyola
3. Viyolonsel
4. Kontrbas
5. Arp

Orkestralar yukarıda saydığımız enstrümanların farklı sayılarda birleşiminden oluşabilir. Üflemeli çalgıların sayıları genelde birbirine eşittir. ikişer, üçer adet kullanılabilir ve bu orkestranın bu sayılara göre adlandırılmasını sağlar. Örnek:İkili orkestrada tahta üflemelilerden ikişer adet kullanılır.

İkili orkestra düzeninde tahta üflemelilerde 2 Flüt, 2 Obua, 2 Klarinet, 2 Fagot ve bakır üflemeliler genel olarak 4 Korno, 2 Trompet, 2 Tenor Trombon ve 1 bas Trombon ile 1 Tuba olarak kullanılır.

Bu düzene göre Timpani ve isteğe bağlı olarak Zil ile Davul kullanılabilinir. Yaylı çalgılar ise nefeslilerin ses gürlüğünü kapatmayacak şekilde kullanılır. 12-14 adet 1.Keman, 10-12 adet 2.Keman, 8-10 Viyola, 7-10 Viyolonsel ve 6-8 Kontrbas olabilir. Genelde bu düzenek içerisinde Arp pek kullanılmaz, fakat bestecinin isteğine göre bu durum değişiklik gösterebilir.

Üçlü orkestra da ise tahta üflemeli enstrümanlara birer üye daha eklenir ve diğer gruplarda da artış görülebilir. Örneğin:

2 Flüt + 1 piccolo Flüt (piccolo aynı zamanda 3.Flüt olarak da kullanılabilir) 2 Obua + 1 Korangle (Kor angle de 3.Obua yerine kullanılabilir) 2 Klarinet + 1 Bas-Klarinet 2 Fagot + 1 Kontrfagot 4 ya da 6 Korno, 2 ya da 4 Trompet, 2 Tenor ile 1 Bas Trombon ve 1 Tuba. Timpani, Zil, Davul, Çan ve bestecinin isteğine göre daha fazla vurmalı çalgı. Piyano da Orkestra içerisinde vurmalı çalgılar grubuna dahildir. Bu düzen içerisinde nadiren kullanılabilir. Arp genellikle 3'lü orkestralarda kullanılır. 1.Kemanlar 16-18, 2.Kemanlar 14-16, Viyolalar 10-12, Viyolonseller 12-13, Kontrabaslar 8-9, Yaylı çalgılar için verilen sayılar ortalamadır ve değişiklik gösterebilirler.

4'lü orkestralarda da tahta üflemeli çalgılara birer çalgı daha eklenir ve diğer grupların sayısı da artabilir. (3 Flüt + 1 Piccolo, 3 Obua + 1 Kor angle, Mi-bemol klarinet + 2 La/Si-bemol Klarinet + Bas klarinet gibi. Bakır üflemeli çalgılar bundan sonra bestecinin kendi isteğine göre değişir, 6 trompet, 8 korno, 4 trombon, 2 tuba, kimi zaman wagner tubası ve hatta bunlara ek olarak bir askerî bando bile eser içerisinde belli amaçlar için kullanılabilir.

4'lü orkestralarda nadiren bazı çalgılar kullanılabilir, bunlara örnek olarak Alto Flüt, Bariton Obua, Mi-bemol Klarinet ve Basset Horn'u örnek verebiliriz. Saksafon ise eserin yapısına ve konusuna göre 3'lü ya da 4'lü orkestralarda kullanılan bir çalgıdır. Tahta üflemeliler grubuna üyedir fakat yapı olarak madenden yapılmıştır. Ses rengi ve çalınma yöntemi tahta üflemeliler grubuna girmesinin başlıca nedenleridir.

Ayrıca Klasik Orkestra, Erken Romantik Orkestra, Modern Romantik Orkestra, 20.Yüzyıl Orkestrası şeklinde de gruplanabilir.