Orkes

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'n Orkes (vaan Aajdgrieks ὀρχήστρα 'dansperk veur de buun') is e meziekensemble vaan e groet aontal instrumentaliste; es voesregel gelt tien of mie. Bij minder speulers sprik me miestens vaan kamermeziek. In de westerse meziek koume orkeste dèks veur.

Zoe aon 't ind vaan de zèstienden iew goon componiste veur 't iers partije oetsjrieve veur specifieke instruminte die in concertante motètte e.d. de zengers mote begeleie. In de vreuge barok besteit zoe'n ensemble miestens oet e paar blozers en/of striekers, meh tege 't ind vaan de zeventienden iew geit e solide aontal striekers, boe-in de viole numeriek dominere, de kern vaan 't orkes oetmake. De basso continuo (in de ganse baroktied gebrukelek) weurt miestal veurzörg door e tósje-instrument (örgel, klavecimbel); es touwgeveugde instruminte (dèks solistisch ingezat) koume soms blozers, aander striekers en/of (zelde) slaaginstruminte veur.

Ind achtienden iew begint 't orkes te greuje; ummer mie blozers goon standaard debij hure. Tegeliek verdwijnt de continuo. Zoe oontsteit wat me e symfonieorkes is goon neume. In de negentienden iew weurt dit allein nog mer groeter, tot me roond 1900 soms wel e paar hoonderd musici veursjrijf (beveurbeeld bij Mahler). Daonao kump 'n tegebeweging op gaank.

Neve 't symfonieorkes kint me ouch 't kamerorkes (mèt 'n väöl kleinder bezètting), 't striekorkes (mèt allein striekers; in zekere zin d'n opvolger vaan 't klein orkes wie dat begin achtienden iew gebrukelek waor), 't hermenie-orkes (mèt allein blozers, slaagwerk en contrabas) en de famfaar (mèt allein koperblozers en slaagwerk). Dèks doen orkeste de begeleiing bij vocaole meziek; 't gief evels ouch väöl speciaol orkesmeziek. Specifieke genres hei-in zien de orkessuite, 't concert (concerto grosso en soloconert), de symfonie, de ouvertuur en 't symfonisch gediech.

In de jazz kint me de big band, feitelek 'ne variant op de famfaar. In de neet-westerse meziek zien orkeste neet zier gebrukelek, meh ze koume wel veur (beveurbeeld in de Japanse gagaku en de Javaanse gamelan).

• In 't Limbörgs gebruuk me d'n term "orkes" dèks väöl breier. Zoe neump me beveurbild 'n groep muzikante die meziek oet de jaore zeuvetig späöle ouch waal e "daansorkes".