İçeriğe atla

Kaya sanatı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Klasik Vernal Tarzına atfedilen Petroglif, Fremont arkeolojik kültürü, doğu Utah, Amerika Birleşik Devletleri
Sri Lanka, Gal Vihara'da yatan Buda heykeli, orijinal olarak çevrelenmiş olan resim evinin kalıntılarının görülebildiği yer
Nanabozho piktografı, Mazinaw Kayası, Bon Echo İl Parkı, Ontario, Kanada

Arkeolojide kaya sanatı, doğal yüzeylere, tipik olarak dikey taş yüzeylere yerleştirilen insan yapımı işaretlerdir. Hayatta kalan tarihi ve tarih öncesi kaya sanatının büyük bir kısmı mağaralarda veya kısmen kapalı kaya sığınaklarında bulunur; bu tip aynı zamanda mağara sanatı veya paryetal sanatı olarak da adlandırılabilir. Küresel bir fenomen olan kaya sanatı, dünyanın kültürel açıdan farklı birçok bölgesinde bulunur. İnsanlık tarihi boyunca birçok bağlamda üretilmiştir. Teknik açıdan ana gruplar şunlardır: kaya yüzeyine oyulmuş veya kazınmış petroglifler, mağara resimleri ve oyulmuş kaya kabartmaları. Başka bir teknik, zeminde oluşan jeogliflerdir. Bilinen en eski kaya sanatı, Avrupa, Avustralya, Asya ve Afrika'da bulunan Üst Paleolitik dönemden kalmadır. Bu sanat eserlerini inceleyen antropologlar, bunların muhtemelen büyülü-dini önemi olduğuna inanmaktadır.

Kaya sanatı çalışmalarının arkeolojik alt disiplini, ilk olarak 19. yüzyılın sonlarında Batı Avrupa'nın bazı bölgelerinin mağara sistemlerinde bulunan Üst Paleolitik kaya sanatını inceleyen Frankofon bilim adamları arasında gelişti. Kaya sanatı, onları hem kutsal öğeler hem de kültürel miraslarının önemli bileşenleri olarak gören dünyanın çeşitli yerlerindeki yerli halklar için önemli olmaya devam ettiğini gösterdi.[1] Bu tür arkeolojik alanlar kültürel turizm için önemli kaynaklar haline gelebilir ve estetik nitelikleri nedeniyle popüler kültürde kullanılmış olabilir.[2]

Ili Nehri, Kazakistan'daki Budist taş oymaları

Kaya sanatı örnekleri Türkiye'de de bulunmaktadır. Bunlardan biri, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Pırnallı köyünde bulunan ve Dahatula olarak bilinen mevkideki kaya resimleridir. Dahatula (დახატულა), Gürcüce bir kelime olup "resimlenmiş" anlamına gelir.[3][4]

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaya sanatı terimi, 1940'ların başlarında yayınlanmış literatürde yer almaktadır.[5][6] Aynı zamanda "kaya oymaları",[7] "kaya çizimleri",[8] "kaya gravürleri",[9] "kaya yazıları",[10] "kaya resimleri",[11] "kaya fotoğrafları",[12] "kaya kayıtları",[13] ve "kaya heykelleri[14][15] olarak tanımlanmıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Whitley 2005, p. 1.
  2. ^ Whitley 2005, pp. 1–2.
  3. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 42. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
  4. ^ "დახატულა", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 30 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
  5. ^ E. Goodall, Proceedings and Transactions of the Rhodesian Scientific Association 41:57-62, 1946: "Domestic Animals in rock art"
  6. ^ E. Goodall, Proceedings and Transactions of the Rhodesian Scientific Association 42:69-74, 1949: "Notes on certain human representations in Rhodesian rock art"
  7. ^ H. M. Chadwick, Origin Eng. Nation xii. 306, 1907: "The rock-carvings at Tegneby"
  8. ^ H. A. Winkler, Rock-Drawings of Southern Upper Egypt I. 26, 1938: "The discovery of rock-drawings showing boats of a type foreign to Egypt."
  9. ^ H. G. Wells, Outl. Hist. I. xvii. 126/1, 1920: From rock engravings we may deduce the theory that the desert was crossed from oasis to oasis.
  10. ^ Deutsch, Rem. 177, 1874: "The long rock-inscription of Hamamât."
  11. ^ Encycl. Relig. & Ethics I. 822/2, 1908: "The rock-paintings are either stenciled or painted in outline."
  12. ^ Man No. 119. 178/2, 1939: "On one of the stalactite pillars was found a big round stone with traces of red paint on its surface, as used in the rock-pictures"
  13. ^ G. Moore, The Lost Tribes and the Saxons of the East, 1861, Title page: "with translations of Rock-Records in India."
  14. ^ Tylor, Early Hist. Man. v. 88, 1865, "and bush art or bushmen art."
  15. ^ Trust For African Rock Art, East Africa, common terminology, "Rock-sculptures may often be symbolic boundary marks."

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Arca, Andrea (2004). "The topographical engravings of Alpine rock-art: fields, settlements and agricultural landscapes". The Figured Landscapes of Rock-Art. Cambridge University Press. ss. 318–349. 
  • Bahn, Paul (ed), The Cambridge Illustrated History of Prehistoric Art, 1998, Cambridge University Press, 0521454735, 9780521454735, google books 7 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Devlet, Ekaterina (2001). "Rock Art and the Material Culture of Siberian and Central Asian Shamanism" (PDF). The Archaeology of Shamanism. ss. 43-54. 28 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2007. 
  • Harmanşah, Ömür (ed) (2014), Of Rocks and Water: An Archaeology of Place, 2014, Oxbow Books, 1782976744, 9781782976745
  • Haubt, R.A.; Tacon, P.S.C. (22 Ekim 2016). "A collaborative, ontological and information visualization model approach in a centralized rock art heritage platform". Journal of Archaeological Science: Reports. Cilt 10. ss. 837-846. doi:10.1016/j.jasrep.2016.10.013. 
  • Rawson, Jessica (ed). The British Museum Book of Chinese Art, 2007 (2nd edn), British Museum Press, 9780714124469
  • Schaafsma, Polly, 1980, Indian Rock Art of the Southwest, School of American Research, Santa Fe, University of New Mexico Press, Albuquerque NM, 0-8263-0913-5. Scholarly text with 349 references, 32 color plates, 283 black and white "figures", 11 maps, and 2 tables.
  • Sickman, Laurence, in: Sickman L., & Soper A., The Art and Architecture of China, Pelican History of Art, 3rd ed 1971, Penguin (now Yale History of Art), LOC 70-125675
  • UNESCO World Heritage Centre (2011). "World Rock Art Archives to meet in Tanum". 8 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2011. 
  • Whitley, David S. (2005). Introduction to Rock Art Research. Walnut Creek, California: Left Coast Press. ISBN 978-1598740004. 

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • David, Bruno, Mağara Sanatı, 2017, Thames ve Hudson,9780500204351
  • Malotki, Ekkehart and Weaver, Donald E. Jr., 2002, Stone Chisel ve Yucca Brush: Colorado Plateau Rock Art, Kiva Publishing Inc., Walnut, California,1-885772-27-0 (kumaş). "Genel halk" için; bu kitabın, fotoğrafların çekildiği her sitede yorum içeren 200'den fazla renkli baskı var; organizasyon erken sanatla başlar ve modern zamanlara gider.
  • Indian Rock Paintings: Their Chronology, Technique and Preservation. 1968. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  • Rohn, Arthur H. ve Ferguson, William M, 2006, Puebloan Ruins of the Southwest, University of New Mexico Press, Albuquerque NM,0-8263-3970-0 (pbk, : alk. kağıt). Harabelerin birincil tartışmasına ek olarak, sitelerde kaya sanatının renkli baskıları ve yorumları içerir.
  • Zboray, András, 2005, Libya Çölü Kaya Sanatı, Fliegel Jezerniczky, Newbury, Birleşik Krallık (1. Baskı 2005, 2. genişletilmiş baskı 2009). Orta Libya Çölü'ndeki (Arkenu, Uweinat ve Gilf Kebir platosu) bilinen tüm tarih öncesi kaya sanatı alanlarının resimli bir kataloğu ve bibliyografyası. İkinci baskı, siteleri belgeleyen 20000'den fazla fotoğraf içeriyor. DVD-ROM'da yayınlanmıştır.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaya_sanatı&oldid=32621767" sayfasından alınmıştır