Charax Spasinu
Grekçe: Σπασίνου Χάραξ | |
 Hyspaosines (209–124 MÖ), Harakini'nin kurucusu ve kralı, başkenti Charax'taydı. | |
  Irak haritasındaki konumu. | |
| Konum | Irak |
|---|---|
| Bölge | Basra (il) (konum Meysan ile ilgilidir) |
| Koordinatlar | 30°53′41″N 47°34′41″E / 30.894692°K 47.578031°D |
Charax Spasinu, aynı zamanda Charax Spasinou, Charax Pasinu, Spasinu Charax (Grekçe: Σπασίνου Χάραξ) olarak da bilini), İskenderiye (Grekçe: Ἀλεξάνδρεια) veya Susiana'daki Antiochia (Grekçe: Ἀντιόχεια τῆς Σουσιανῆς), günümüz Irak'ında Basra Körfezi'nin başında bulunan antik bir liman ve antik Harakini krallığının başkentidir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Muhtemelen Grekçe Χάραξ[1] kelimesinden gelen Charax ismi tam anlamıyla "palisad kale" anlamına gelir ve birkaç müstahkem Selefkî kasabasının isminde kullanılmıştır. Charax, Büyük İskender'e ithafen aslen İskenderiye adını almış ve muhtemelen bizzat onun tarafından kurulmuştur. Sel felaketi sonucu tahrip olan kent, MÖ 175-164 yılları arasında yaşamış olan IV. Antiohos tarafından yeniden inşa ettirilerek Antiochia adını almıştır. Bu dönemde Antiohos'un valisi Hyspaosines tarafından yaklaşık 4½ km uzunluğunda büyük bir sel önleyici set oluşturuldu ve "Hyspaosines'in Charax'ı" olarak yeniden adlandırılmıştır.
Charax isminin Aramice'de 'kale' anlamına gelen Karkâ kelimesinden türediği yönünde bir teori de mevcuttur; ancak Charax ismi birçok başka Selefkî kasabasında da palisad anlamına gelen kelimeyle anılmıştır.
Charax'ın yeri
[değiştir | kaynağı değiştir].png)
Plinius'un kayıtlarına göre Charax, Eulaios/ Karkheh ve Dicle'nin birleştiği noktaya yakın Naysān'da Cebel Huyabir olarak bilinen büyük bir höyüğün üzerinde bulunuyordu.[2]
Plinius'a göre:
Charax kasabası, Arabia Felix adlı ülkenin çıkıntı yaptığı Basra Körfezi'nin en iç girintisinde yer almaktadır. Sağda Dicle ve solda Karún arasında, bu iki nehrin birleştiği noktada yapay bir yükseltide durmaktadır ve alan iki [Roma] mili [3 km] genişliğindedir... Başlangıçta kıyıdan 1¼ mil [1,9 km] uzaklıktaydı ve kendi limanı vardı, ancak Juba [Juba II, yaklaşık MÖ 50 - yaklaşık MS 24] eserini yayınladığında 50 mil [74 km] içerideydi; kıyıdan şu anki uzaklığı, buradan gelen Arap elçiler ve kendi tüccarlarımız tarafından 120 mil [178 km] olarak belirtilmiştir. Nehirlerin taşıdığı toprağın denize daha fazla veya daha hızlı ulaştığı dünyanın hiçbir yeri yoktur...[3]
Plinius'un tasviri, Tabula Peutingeriana'daki tasviri ile örtüşmektedir.
Cebel Huyabir höyüğü artık Eulaios/Karkheh ve Dicle'nin birleştiği noktanın 1 km güneyinde yer almaktadır; nehrin yatağı, 1837'de iyi belgelenmiş bir fırtına sırasında değişmiştir.[4]
Naysān, erken İslam döneminde Harakini'nin adı olan Maysān'ın günlük Arapçada bozulmuş hali olabilir.[5] İlk kazı ve araştırmalar 2016 yılında başlamıştır.[6]
Arkeoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]2016 yılında başlatılan kazı çalışmaları sonucunda kentin, 185x85m²'lik konut bloklarından oluşan bir ızgara düzeninde planlandığı ortaya çıkarılmıştır. Bunlar antik dünyanın en büyük bloklarındandır. İki büyük kamu binası tespit edilmiş, ancak henüz kazılmamıştır.[6]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Charax şehrinin tarihi yalnızca antik metinlerden ve nümizmatik kaynaklardan çıkarılabilir,[7] çünkü şehrin kendisi hiçbir zaman düzgün bir şekilde kazılmamıştır.
Şehir, MÖ 324 yılında Büyük İskender tarafından küçük bir Pers yerleşim yeri olan Durine'nin yerine kurulmuştur.[8] Burası İskender'in MÖ 323'teki ölümünden önceki son şehirlerinden birisidir. Burada, İskender, doğduğu kasabanın adını taşıyan Pella adlı limanın bir mahalle (dēmē) kurdu ve buraya Makedonya gazilerini yerleştirdi.[9]
Şehir, İskender'in ölümünden bir tarihte sel nedeniyle yıkılana kadarSelefkî İmparatorluğu'nun elinde kaldı.[9]
Şehir, MÖ 166 civarında, Hyspaosines'i çalışmaları denetlemek üzere satrap olarak atayan IV. Antiohos'un emriyle yeniden inşa edilmiştir.[10] Partların Selefkî İmparatorluğu'nun büyük bölümünü fethetmesinin ardından ortaya çıkan siyasi istikrarsızlık, Hyspaosines'in MÖ 127'de Harakini adında bağımsız bir devlet kurmasına olanak sağlamıştır. Şehre kendi adını vermiştir.
Charax, 282 yıl boyunca küçük devletin başkenti olarak kalmış; nümismatik bulgular, buranın geniş ticaret bağlantılarına sahip, çok etnikli Helenleşmiş bir şehir olduğunu göstermektedir. Trajan komutasındaki Romalılar MS 116 yılında şehri ilhak etmişlerdir.[11] Harakini bağımsızlığı, Part tahtı için yapılan iç savaş sırasında Part Kralı Pakoros'un oğlu Mithridatis'in yönetimi altında 15 yıl sonra yeniden sağlanmıştır. Bu tarihten itibaren Charax'tan gelen sikkeler daha çok Part kültürüne işaret etmektedir.
MS 221-222'de Fars satrapı olan etnik bir Pers olan Erdeşîr, Partlara karşı bir isyan başlatarak Sasani İmparatorluğu'nu kurmuştur. Daha sonraki Arap tarihlerine göre, Harakini kuvvetlerini yenmiş, son Part hükümdarını öldürmüş, şehri yeniden inşa ettirmiş ve adını Astarābād-Ardašīr olarak değiştirmiştir.[12] Charax çevresindeki Harakini devleti olan bölge, daha sonra Arap fatihler tarafından benimsenen Aramice /Süryanice Maysān ismiyle bilinmektedir.[13]
Charax, Maysan ismiyle varlığını sürdürmüştür; Farsça metinlerde beşinci yüzyıla kadar çeşitli valilerden bahsedilimektedir ayrıca altıncı yüzyılda burada bir Nesturi Kilisesi'nin varlığından söz edilmektedir. Charax darphanesinin Sasani İmparatorluğu boyunca ve Emevi İmparatorluğu'nda da varlığını sürdürdüğü ve MS 715'e kadar sikke basmaya devam ettiği anlaşılmaktadır.[5]
Charax, 9. yüzyılda sürekli su baskınları ve batıyla ticaretin önemli ölçüde azalması nedeniyle terk edilmiştir.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Orijinal Grek kasabası, Arap bir şef olan Spasines tarafından büyütüldü ve daha sonra onun adına göre Spasines ve Charax Spasinou olarak adlandırılmıştır.[14] Burada yapılan kazılarda bulunan Grek sikkelerinin yığınları, geç antik çağın önemli bir ticaret merkezi olduğunu kanıtlamaktadır.[15]
Her ne kadar ismen Selefkî İmparatorluğu ve daha sonra Part İmparatorluğu vasalı olsa da, zaman zaman önemli ölçüde özerkliğini korumuş gibi görünmektedir. MS 106'da Romalılar tarafından asimile edilene kadar büyük ölçüde Nabatîler tarafından kontrol edilen Arap ticaretinin merkezi haline gelmiştir.
Charax, Gerrha, Mısır, Hindistan ve daha uzak yerlerden gelen gemilerin düzenli olarak geldiği zengin bir limandır. Trajan, ziyareti sırasında Hindistan'a giden gemileri gözlemlerken, Strabon şehri bir ticaret merkezi olarak adlandırı [16] ve Plinius şehrin nadir parfümlerin ticaretinin merkezi olduğunu[17] ve ayrıca inci dalgıçlığının merkezi olduğunu belirtir. Ayrıca Basra Körfezi'nden Petra ve Palmira'ya ve ayrıca Part İmparatorluğu'na giden kara ticaret yolunun başlangıcıydı.[18]
Sikkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Trajan'ın işgalinden önce[19] Charax Helenistik tipte sikkeler basıyordu, işgalden sonra ise sikkeler daha çok Part karakterindeydi. Charax, MS 715'e kadar Sasani İmparatorluğu'nda ve Emevi Halifeliği'nde para basmaya devam etmiştir.
Önemli kişiler
[değiştir | kaynağı değiştir]MS 97'de Mısır üzerinden Roma İmparatorluğu'na ulaşmaya çalışan ancak Basra Körfezi'ne ulaştıktan sonra Partlar tarafından geri dönmeye ikna edilen Çin elçisi Gan Ying 甘英 tarafından ziyaret edilmiş ve buraya 干羅 (Pinyin: Gànluò; yeniden yapılandırılmış antik telaffuz * ka-ra ) adını vermiştir.[20]
MS 116 yılında Roma imparatoru Trajan, en son, en doğudaki ve en kısa ömürlü toprakları olan Charax Spasinu'yu ziyaret etmiştir. Hindistan'a doğru yola çıkan birçok gemiyi görmüş ve İskender gibi daha genç olmayı ve oraya kendisi gidebilmeyi dilemiştir.
1. yüzyıl coğrafyacısı olan Isidoros o Charakinos, buralıdır.
Robert Eisenman, Pavlus'un ilk kilisesini daha iyi bilinen Antakya'da değil, bu şehirde kurduğunu ileri sürmektedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "JSONpedia - Charax Spasinu". jsonpedia.org. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2024.
- ^ Plinius VI 39
- ^ Plinius (AD 77). Naturalis Historia (Doğa Tarihi). Book VI. xxxi. 138-140. Translation by W. H. S. Jones, Loeb Classical Library, London/Cambridge, Mass. (1961).
- ^ Vanessa M.A. Heyvaert, Jan Walstra, Peter Verkinderen, Henk J.T. Weerts, Bart Ooghe, The role of human interference on the channel shifting of the Karkheh Riverin the Lower Khuzestan plain (Mesopotamia, SW Iran), Quaternary International 251 (2012) 52.
- ^ a b Harakini ve Charax,Harakini ve Charax 26 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encyclopaedia Iranica
- ^ a b Moon, Jane; Campbell, Stuart; Killick, Robert (2016). Charax Spasinou: Alexander's Lost City in Iraq (PDF). University of Manchester. 4 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Eylül 2024.
- ^ O. Mørkholm, "A Greek coin hoard from Susiana", in Acta Archaeologica, 1965, vol. 36, p. 127-156.
- ^ Jona Lendering, Charax 19 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at Livius.org
- ^ a b Plinius, 6.31.138
- ^ Plinius, 6.31.139
- ^ Cassius Dio, 78.28
- ^ Muhammed bin Cerîr Taberî, Taberî I
- ^ Yâkût el-Hamevî, Kitab mu'jam al-buldan IV and III
- ^ "Classical Gazetteer, page 106". 14 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2006.
- ^ "Bibliography Page 37". www.parthia.com. 23 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2024.
- ^ Strabo - Geography Book XV, Chapter 3
- ^ Plinius Naturalis Historia 12:80
- ^ Isidoros o Charakinos, Part İstasyonları.
- ^ Cassius Dio, 78.28
- ^ Hill (2009), pp. 5, 23, 240-242.
- Genel
- Casson, Lionel (1989) [1927]. The Periplus Maris Erythraei. with updates and improvements and detailed notes. Frisk, H. tarafından çevrildi. Princeton: Princeton University Press.
- Hill, John E. (2009). Through the Jade Gate to Rome: A Study of the Silk Routes during the Later Han Dynasty, 1st to 2nd Centuries CE. Charleston, South Carolina: John E. Hill. BookSurge. ISBN 978-1-4392-2134-1.
- Nodelman, S. A. (1960). "A preliminary history of Characene". Berytus. Cilt 13. ss. 83-123. ISSN 0067-6195.
- Potts, D. J. (1988). "Arabia and the Kingdom of Characene". Potts, D. T. (Ed.). Araby the Blest: Studies in Arabian Archaeology. The Carsten Niebuhr Institute of Ancient Near Eastern Studies, University of Copenhagen. Museum Tusculanum Press. ss. 137-167.
- Mørkholm, O. (1965). "A Greek coin hoard from Susiana". Acta Archaeologica. Cilt 36. ss. 127-156.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Charax Spasinu ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
