อำเภอสวรรคโลก

อำเภอสวรรคโลก
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Sawankhalok
ตัวเมืองสวรรคโลก
คำขวัญ:  พระพุทธเรืองฤทธิ์ พิพิธภัณฑ์ล้ำค่า สินค้าพืชไร่ดัง เครื่องสังคโลกดี มีสวนพระร่วงงามตา
แผนที่จังหวัดสุโขทัย เน้นอำเภอสวรรคโลก
พิกัด: 17°19′0″N 99°49′54″E / 17.31667°N 99.83167°E / 17.31667; 99.83167
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	สุโขทัย
พื้นที่
• ทั้งหมด	586.192 ตร.กม. (226.330 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2566)สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร
• ทั้งหมด	80,244 คน
• ความหนาแน่น	138.32 คน/ตร.กม. (358.2 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	64110
รหัสภูมิศาสตร์	6407
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอสวรรคโลก ถนนหน้าเมือง ตำบลสวรรคโลก อำเภอสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัย 64110
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

อำเภอสวรรคโลก เป็น 1 ใน 9 อำเภอของจังหวัดสุโขทัย ในอดีตเคยเป็นที่ตั้งของศาลากลางจังหวัดสวรรคโลก ก่อนที่จะย้ายไปตั้งในท้องที่อำเภอสุโขทัยธานี และเปลี่ยนชื่อเป็นจังหวัดสุโขทัยในปัจจุบัน โดยชื่อ "สวรรคโลก" มีความหมายว่า "เมืองสวรรค์"

เมืองสวรรคโลก เดิมตั้งอยู่บริเวณพื้นที่ส่วนโค้งเว้าของแม่น้ำยมล้อมรอบ เดิมเรียกว่า เมืองเชลียง หรือ เมืองเฉลียง (ภาษาขอมโบราณ แปลว่ายื่นเข้าไปในแม่น้ำ ) อยู่ใกล้ๆ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุราชวรวิหาร (วัดพระปรางค์) ต่อมาเกิดปัญหาน้ำเซาะตลิ่งพังทลายลงเรื่อยๆ จึงย้ายเมืองขึ้นไปที่ อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัยในปัจจุบัน ตั้งแต่สมัยกรุงสุโขทัยยังเป็นราชธานี มีฐานะเป็นเมืองลูกหลวงในนาม “เมืองศรีสัชนาลัย” ต่อมาในสมัยกรุงศรีอยุธยาประมาณ พ.ศ. 1994 พระเจ้าติโลกราชแห่งอาณาจักรล้านนา ได้ยกทัพมายึดเมืองศรีสัชนาลัย และได้เปลี่ยนชื่อเมืองเป็น “เมืองเชียงชื่น” ต่อมา พ.ศ. 2017 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงตีเมืองเชียงชื่นคืนได้สำเร็จ และได้ทรงเปลี่ยนชื่อเมืองเป็น “เมืองสวรรคโลก” นับแต่นั้นมา

ในสมัยกรุงธนบุรีถึงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ เมืองสวรรคโลกเคยถูกพม่าเข้าตีบ่อยครั้ง เจ้าเมืองสวรรคโลกจึงตัดสินใจย้ายที่ตั้งเมืองมาตั้งอยู่ที่บ้านท่าชัย (ในเขตตำบลศรีสัชนาลัยในปัจจุบัน) ต่อมาราว พ.ศ. 2379 รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 เมืองสวรรคโลกมีปลัดปกครองนามว่า “นาค” ได้นำงาช้างเนียมไปถวายพระเจ้าอยู่หัวจนเกิดความดีความชอบขึ้น จึงได้รับการแต่งตั้งเป็น “พระยาสวรรคโลก” มีบรรดาศักดิ์เป็น พระยาวิชิตภักดี ซึ่งก็คือต้นตระกูลวิชิตนาคในปัจจุบัน ได้ใช้บ้านพักหรือจวนที่บ้านวังไม้ขอนเป็นที่ว่าการเมืองสวรรคโลก ดังนั้นเมืองสวรรคโลกจึงย้ายมาจากบ้านท่าชัย มาตั้งรกรากที่เมืองสวรรคโลกใหม่ (สวรรคโลกปัจจุบัน) นับแต่นั้นมา

พ.ศ. 2437 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงยกเลิกระบบกินเมืองและระบบหัวเมืองแบบเก่า และใช้ระบบมณฑลเทศาภิบาลแทน โดยจัดการปกครองส่วนภูมิภาคเป็นมณฑล เมือง อำเภอ หมู่บ้าน ทำให้พื้นที่บริเวณสวรรคโลกได้รับการจัดตั้งเป็น "เมืองสวรรคโลก" ภายใต้การจัดการบริหารราชการแผ่นดินส่วนภูมิภาคของ มณฑลพิษณุโลก

หลัง พ.ศ. 2459 คำว่า "จังหวัด" ได้กลายเป็นคำที่เรียกหน่วยการปกครองระดับต่ำกว่ามณฑลแทนคำว่า "เมือง" เพื่อแยกความกำกวมจากคำว่าเมืองที่ใช้เรียกที่ตั้งศูนย์กลางการปกครองของจังหวัด (อำเภอเมือง) ทำให้เมืองสวรรคโลกได้เปลี่ยนชื่อเรียกเป็น "จังหวัดสวรรคโลก"

วันที่ 29 เมษายน พ.ศ. 2460 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอเมือง จังหวัดสวรรคโลก เป็น อำเภอวังไม้ขอน^[1]

วันที่ 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2474 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการ ยุบรวมบางมณฑลและบางจังหวัด โดยจังหวัดสุโขทัย ถูกยุบเลิก และโอนอำเภอสุโขทัยธานี อำเภอบ้านไกร อำเภอคลองตาล กิ่งอำเภอลานหอย กิ่งอำเภอโตนด มาขึ้นการปกครองกับจังหวัดสวรรคโลก ทำให้จังหวัดสวรรคโลกมีเขตปกครองทั้งหมด 5 อำเภอ 2 กิ่งอำเภอ ได้แก่^[2]

• อำเภอวังไม้ขอน (อำเภอสวรรคโลก)
• อำเภอสุโขทัยธานี
• อำเภอหาดเสี้ยว (อำเภอศรีสัชนาลัย)
• อำเภอบ้านไกร (อำเภอกงไกรลาศ)
• อำเภอคลองตาล (อำเภอศรีสำโรง)
• กิ่งอำเภอลานหอย (อำเภอบ้านด่านลานหอย)
• กิ่งอำเภอโตนด (อำเภอคีรีมาศ)

วันที่ 14 มีนาคม พ.ศ. 2479 จัดตั้งเทศบาลเมืองสวรรคโลก ในท้องที่บางส่วนของตำบลเมืองสวรรคโลก^[3]

วันที่ 1 พฤศจิกายน พ.ศ. 2479 ตั้งตำบลทุ่งเสลี่ยม แยกออกจากตำบลนาทุ่ง^[4]

วันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2480 เปลี่ยนแปลงเขตจังหวัดสวรรคโลก กับจังหวัดอุตรดิตถ์ โดยโอนพื้นที่หมู่ 1 ตำบลนครเดิฐ อำเภอวังไม้ขอน จังหวัดสวรรคโลก ไปขึ้นกับตำบลวังแดง อำเภอตรอน จังหวัดอุตรดิตถ์^[5]

วันที่ 14 พฤศจิกายน พ.ศ. 2481 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอวังไม้ขอน จังหวัดสวรรคโลก เป็น อำเภอเมืองสวรรคโลก^[6]

วันที่ 17 เมษายน พ.ศ. 2482 เปลี่ยนแปลงชื่อจังหวัดสวรรคโลก เป็นจังหวัดสุโขทัย และเปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอเมืองสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัย เป็น อำเภอสวรรคโลก^[7]

วันที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2484 ตั้งตำบลกลางดง แยกออกจากตำบลทุ่งเสลี่ยม^[8]

วันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ. 2490 ตั้งตำบลนาทุ่งและตำบลวังพิณพาทย์ แยกออกจากตำบลวังไม้ขอน ตั้งตำบลท่าทองและตำบลคลองกระจง แยกออกจากตำบลเมืองบางยม ตั้งตำบลกลางดง แยกออกจากตำบลทุ่งเสลี่ยม^[9]

วันที่ 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลคลองมะพลับ ในท้องที่บางส่วนของตำบลนครเดิฐ^[10]

วันที่ 4 มิถุนายน พ.ศ. 2500 แยกพื้นที่ตำบลทุ่งเสลี่ยม ตำบลกลางดง จากอำเภอสวรรคโลก ไปจัดตั้งเป็น กิ่งอำเภอทุ่งเสลี่ยม^[11] และกำหนดให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอสวรรคโลก

วันที่ 24 กันยายน พ.ศ. 2500 ตั้งตำบลศรีนครแยกออกจากตำบลนครเดิฐ ตั้งตำบลไทยชนะศึก แยกออกจากตำบลเมืองบางขลังและตำบลทุ่งเสลี่ยม^[12]

วันที่ 10 มกราคม พ.ศ. 2502 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอทุ่งเสลี่ยม อำเภอสวรรคโลก เป็น อำเภอทุ่งเสลี่ยม^[13]

วันที่ 10 มกราคม พ.ศ. 2504 เปลี่ยนแปลงชื่อสุขาภิบาลคลองมะพลับ อำเภอสวรรคโลก เป็นสุขาภิบาลศรีนคร^[14]

วันที่ 18 ธันวาคม พ.ศ. 2513 จัดตั้งนิคมสหกรณ์ ในท้องที่อำเภอสวรรคโลก^[15]

วันที่ 28 กันยายน พ.ศ. 2514 ตั้งตำบลคลองยางแยกออกจากตำบลในเมือง^[16]

วันที่ 20 มกราคม พ.ศ. 2519 แยกพื้นที่ตำบลศรีนคร และตำบลนครเดิฐ จากอำเภอสวรรคโลก ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอศรีนคร^[17] และกำหนดให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอสวรรคโลก

วันที่ 7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2521 ตั้งตำบลคลองมะพลับ แยกออกจากตำบลศรีนคร ตั้งตำบลน้ำขุม แยกออกจากตำบลนครเดิฐ ตั้งตำบลหนองกลับ แยกออกจากตำบลเมืองบางขลัง^[18]

วันที่ 16 กรกฎาคม พ.ศ. 2523 เปลี่ยนแปลงเขตเทศบาลเมืองสวรรคโลก ให้ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเมืองสวรรคโลกทั้งตำบล เพื่อความเหมาะสมในการบริหารกิจการและการทะนุบำรุงท้องถิ่น^[19]

วันที่ 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2524 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอศรีนคร อำเภอสวรรคโลก เป็น อำเภอศรีนคร^[20]

วันที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2547 ยุบสภาตำบลวังพิณพาทย์ รวมกับองค์การบริหารส่วนตำบลวังไม้ขอน^[21]

อำเภอสวรรคโลกตั้งอยู่บริเวณพื้นที่ตอนกลางของจังหวัดสุโขทัย ซึ่งมีลักษณะเป็นที่ราบ มีแม่น้ำยมไหลผ่านจากเหนือลงใต้ โดยผ่านพื้นที่ ตำบลป่ากุมเกาะ ตำบลในเมือง ตำบลเมืองสวรรคโลก ตำบลวังพิณพาทย์ ตำบลวังไม้ขอน ตำบลย่านยาว ตำบลคลองกระจง ตำบลเมืองปากยม และตำบลท่าทอง

อำเภอสวรรคโลกมีอาณาเขตติดต่อกับอำเภอต่าง ๆ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอศรีสัชนาลัย
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอศรีนคร และอำเภอพิชัย (จังหวัดอุตรดิตถ์)
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอพรหมพิราม (จังหวัดพิษณุโลก) และอำเภอศรีสำโรง
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอทุ่งเสลี่ยม

ท้องที่อำเภอสวรรคโลกประกอบด้วย 14 ตำบล 117 หมู่บ้าน ได้แก่

ท้องที่อำเภอสวรรคโลกประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 13 แห่ง ได้แก่

มีทางหลวงสายหลักที่ตัดผ่านได้แก่

• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 101 ตัดผ่านใจกลางอำเภอสวรรคโลกในแนวทิศเหนือ-ใต้
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 102 (ช่วงทางหลวงแผ่นดิน 1113) ตัดผ่านทางด้านตะวันตกของตัวอำเภอแนวทิศเหนือ-ใต้
• จุดเริ่มต้นของทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 106 สายสวรรคโลก–อุโมงค์,
• จุดเริ่มต้นของทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1180 สายสวรรคโลก - ปลายราง
• จุดเริ่มต้นของทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1195 สายสวรรคโลก - สุโขทัย^[23]

โดยมีระบบขนส่งระหว่างเมืองและภายในเมืองได้แก่ บขส วินทัวร์ รถตู้ รถสามล้อ วินจักรยานยนต์

มีทางรถไฟสายสวรรคโลกแยกออกมาจากเส้นทางรถไฟสายเหนือ(ชุมทางบ้านภาชี-เชียงใหม่) จากสถานีชุมทางบ้านดารา จังหวัดอุตรดิตถ์ โดยมีสถานีรถไฟสวรรคโลก เป็นสถานีรถไฟประจำอำเภอสวรรคโลก ตั้งอยู่ตำบลเมืองสวรรคโลก

อำเภอสวรรคโลกเป็นที่ตั้งของท่าอากาศยานสุโขทัย ตั้งอยู่ในตำบลท่าทอง ตำบลคลองกระจง และ ตำบลย่านยาว ให้บริการโดยบางกอกแอร์เวย์ โดยมีสายการบินจากกรุงเทพ/สุวรรณภูมิ และจะมีสายการบินจากท่าอากาศยานนานาชาติภูเก็ตเพิ่มในอนาคต

ท่าอากาศยานสุโขทัย

อำเภอสวรรคโลก เป็นหนึ่งอำเภอของจังหวัดสุโขทัยที่เป็นที่ตั้งของสถานศึกษาที่สำคัญของจังหวัดสุโขทัย มีจำนวนสถานศึกษาทั้งหมด 48 แห่งประกอบไปด้วย