Kartographie

Kartographie belukt sik ap dät Moakjen fon Loundkoarten un ju Geschichte deerfon.

Dät wäd hier uutoarbaided foar Seelterlound.

Ju eerste Koarte fon Seelterlound stamt uut 1588. Ju rakt neen Loundnoomen, man daach ju äddere Loage, besunners in t Noude. Ju Koarte belukt sik ap ju Scheedstried juun Klaaster). Ju lapt fon Filsum in t Noude bit ju Skäddeler Säärke in t Suude un wiest uk Bäärsel. Do Täärpe sunt ounroat mäd realistiske Teekengen fon Säärken, Huuse un Määlnen; Weege un Paade sunt schematisk ounroat. Ap dät Woater sunt Schiepe ienteekend. Eerste 200 Jier leeter koomen wier goude Koarten fon Seelterlound.

Intwiske ärschient Seelterlound daach ap Koarten fon grattere Gebiete, man do sunt aal läip ferfoarmd. So lääse ap ju Koarte fon Mercator uut 1595 Roomelse un Skäddel an ferscheedene Äien un ju Bielde sjucht me mäd fuul Variationen wier ap säks uur Koarten sogoar bit 1747.

Dan ärschient dät "Plan der Marckaa oder des Sagter-Dieps von Ellerbroock bis Scharrel samt dem Niveau, par G.C. Bartel 1773". Ju Koarte belukt sik wäil ap Kanoalploane un rakt alwen Loundnoomen un topografiske Details an ju Marka. Ju Schrieuwwiese fon do Noomen is bolde phonetisk. Ju Parzellierenge is gjucht ouwiekend fon alle leetere Wällen un is also wäil nit tou trjouen.

Le Coq's Koarte fon Westfalen in Mäite 1:86400 stoalt uum 1800 ju eerste Triangulation fon Seelterlound deer. Ju Koarte rakt neen Loundnoomen, man ju Kulturwise is wäil ounroat, wierbie groote Bouketenäkkere in de Foan apfaalen dwo. Do läite sik mäd ne litje Ferfoarmenge ap leetere Koarten uurbrange. Dit is also ju eerste goude Koarte fon gans Seelterlound.

"Ubersichts Carte von der Hollener Marck, vermessen von C.L. Hoffmann 1822". Dät is n Uursichtskoarte mäd deerbie fieuw Sunnerkoarten (9b-9f). Do Sunnerkoarten reeke fuul topographiske Details un sunt do eerste detaillierde Koarten fon Seelterlound. Foarallen wichtich is, dät in dän ädder ferkoppelde Hollener Bround uk ju oolde Loage noch ounroat is. Do Noomen sunt algemeen dosälge as in ne Lieste fon Määrkengruundstukke fon 1824, man daach rakt et uk eenige uur Noomen un is ju Schrieuwwiese nit immer jusälge. Ju Koarte schäl sicher mäd ju Määrkdeelenge touhoopehongje.

Dan rakt dät juust sun Uursichtskoarte fon de Skäddeler Määrk in two Bleede mäd 19 Sunnerkoarten (c-u) fon 1824. Fon do uur Täärpe sunt nit sukke Määrkenkoarten deer.

"Karte von der strittigen Grenze des Saterlandes" (C.L. Hoffmann 1833). Belukt sik ap do Scheede juun Aastfräislound un Oamselound. In t algemeen gliek an LeCoq sienen, man mäd in dät Wääste fuul moor Eenpeldhaide. Do bespreekene Scheedlienjen sunt ounroat. An dät Scheed sunt wäkke Loundnoomen ounroat. Bolde juust sun Koarte rakt dät noch, wült two uur Koarten sik bloot ap dät Scheed in t Noude beluuke.

Dan kumt ju Loundesfermeetenge fon 1836. Dät waas ne Parzellarfermeetenge, ju truchfierd wuude tou ju Näi-Oardnenge fon dät Gruundstjuurweesen. In n Agrarstoat as Ooldenbuurich waas ju Gruundstjuur ju Hauptiennoamewälle fon dän Stoat. Disse Fermeetenge is foar ju Noomenkunde gjucht nutselk weesen, dan ju liech nit bloot fääst wier do Stukke liegen, man uk wo do hieten. Do "Originalhandrisse" wieren do eerste Koarten, wier uk fluks do Noomen ap ounteekend wuuden. Fon do leetere Fluurkoarten sunt do man ieuwen ferscheeden, toun Biespil in ju Schrieuwwiese. Uk stoant hier un deer die Noome man in n Paat fon n Flaage, wier hi ap do Fluurkoarten un in do Fluurbouke ap ju ganse Flaage beleeken wäd. Älke Fluur häd n Sammelkoarte un moorere Sunnerkoarten, wät do ächte "Originalhandrisse" wieren. Dan koomen do eepentelke Fluurkoarten. Hierap stounde do Parzellen, wült do Flaagen mäd tjukkere Lienjen uumroat sunt. Hier sunt do Noomen ounteekend. Do Fluurkoarten änthoolde neen topographiske Angoawen. In Seelterlound sunt do maaste in Mäite 1:2000 af 1:3000, mäd as Uutnoame wäkke Foane in Mäite 1:4000 af 1:5000. Dan rakt et noch do Säspelkoarten in Mäite 1:20.000. Do sunt bie do Fermeetengen mee äntsteen un änthoolde topographiske Angoawen. Dät sunt Angoawen uur Benutsengswiese un Hööchteschraffierenge. Lit.: Otto Harms, Die amtliche Topographie in Oldenburg und ihre kartographischen Ergebnisse. Oldenburger Jahrbuch 60, 1-38 (1961), 62 123-174 (1963), 68 1-76 (1969).

Fielicht n bitje leeter koom ju "Karte der 'Scharreler Wechselwiesen'" in moorere Bleede. Ap jusälge Oard as do Fluurkoarten, man bloot fon do Meeide un hier un deer do Noome n bitjen uurs.

Uutroat in 1900 koomen dan foar Seelterlound do Bleede 1364, 1365, 1444, 1445 fon ju Köönichelke Prüüske Loundesapnoame. Do heere mäd hiere fuule topographiske Eenpeldhaide un do foar älke 1,25 M roate Hööchtelienjen sicher tou do bääste topographiske Koarten do dät rakt. Jo sunt foar ju Loundnoomenfoarskenge fon grooten Wäid wil jo uus n Fäildloage kannen leere ju al loange Jieren ferswuunen is. Ju rakt bloot eenige Loundnoomen, do der wäil fon do Säspelkoarten uurnuumen sunt. Dät is nit immer goud moaked. Ap disse Koarten baue do leetere topographiske Koarten fääre, wan uk ju Parzellierenge truch do Ferkoppelengen gans uurs wuuden is.

[Ätter mien Oarbaid: P. Kramer, Lound un Noomen. Die saterfriesischen Orts- und Flurnamen, 1. Beend: Text, Mildaam 1994.] S. 71-75. Tou disse Oarbaid teekende iek ne Loundnoomenkoarte in Mäite 1:10 000 fon gans Seelterlound, foarallen ap Gruund fon do Fluurkoarten fon 1836, mäd topographiske Doaten fon ju Loundesapnoame fon 1900. Do Noomen sunt roat in ju seelter Foarm, ju bie allere Ljuude befräiged wuude.