Crveno utvrđenje

Svetska baština Uneska

Kompleks Crvene tvrđave
Naziv na zvaničnom spisku svetske baštine
Pogled na Crvenu palatu sa Lahori kapije
Lokacija	Indija
Tip	Kulturno dobro
Kriterijumi	ii, iii, iv
Referenca	[http://whc.unesco.org/en/list/231rev 231rev]
Unesko regija	Nju Delhi
Koordinate	28° 39′ 21″ N 77° 14′ 25″ E / 28.65583° С; 77.24028° И / 28.65583; 77.24028
Istorija upisa u svetsku baštinu
Upis	2007. (? sednica)
Ugroženost	ne

Crveno utvrđenje (hinduski: लाल क़िला, urdu: لال قلعہ, Lal Qila) kompleks je utvrđenje mogulskog vladara Šaha Džahana^[1][2][3] iz 16. veka u Delhiju (Indija). Utvrđenje je služilo kao kraljevska rezidencija mogulskih vladara sve do 1857. godine kada su Britanci proterali poslednjeg vladara, Bahadura Šaha Zafara.^[4] Upisana na Uneskov spisak mesta svetske baštine u Aziji i Oceaniji 2007. godine.^[5][6]

Ime Crvena tvrđava je prevod sa hindustanskog naziva Lāl Qila,^[7][8] koji je izveden iz boje crvenih peščaničnih zidova objekta. Kao rezidencija carske familije, tvrđava je originalno bila poznata kao „Blagoslovljena tvrđava” (Qila-i-Mubārak).^[9][10] Tvrđava u Agri^{[11][12][13][14]} je isto tako poznata kao Lāl Qila.

Mogulski car Šah Džahan je započeo izgradnju masivnog utvrđenja 1638. godine, a dovršena je 10 godina kasnije (1648). Izgledom je Crvena tvrđava reorganizovala i zadržala integritet starijeg utvrđenja Salimgar (koje je izgradio Šeh Šah Suri 1546. godine), pored koje je izgrađena. Utvrđenje se nalazi uz reku Jamuna koja ispunjava opkope koji okružuju većinu njenih zidina. Izvorno je nazvana Qila-i-Mubarak („Blagoslovljena utvrda”), jer bila rezidencija kraljevske porodice, a kasnije je prozvana „Crvenom” zbog boje njenih zidina od crvenog peščara.

Crveno utvrđenje je bilo žarište srednjevekovnog grada Šahjahanabada (Stari Delhi), a njezin plan i estetika predstavljaju vrhunac kreativnosti Mogula koji su doživeli vrhunac za vreme vladavine cara Šaha Džahana. On je u nju preselio svoju prestolnicu iz Agre kako bi veličao svoju vladavinu ambicioznim programom izgradnje. Kasnije značajne faze njenog razvoja bile su za vreme vladavine Aurangzeba^[15] i kasnijih vladara.

Dana 11. marta 1783. godine, Siki su nakratko ušli u Delhijsku Crvenu tvrđavu i zauzeli Divan-I-Am (Dvoranu za prijeme). Zadnji mogulski car koji je stanovao u utvrđenju je bio Bahadur Šah II „Zafar”. Važne fizičke promene su sprovedene nakon Indijske pobune 1857. godine, nakon koje je postala vojno britansko utvrđenje. Čak i nakon nezavisnosti, značajan deo utvrđenja je ostao pod kontrolom indijske vojske do 2003. godine.

Danas je Crveno utvrđenje jedna od najpopularnijih turističkih odredišta u Delhiju koja privlači hiljade posetilaca svake godine. Utvrđanje je takođe i mesto sa kojeg se premier Indije obraća naciji 15. avgusta, na dan Indijske nezavisnosti od Britanaca.

Crveno utvrđenje ima vrlo visok nivo umetničkog oblikovanja i dekoracije, koje su sinteza persijske, evropske i indijske umetnosti, a koji je rezultirao u razvoju jedinstvenog, tzv. „Šahdžahanskog stila” koji je vrlo bogat oblicima i bojama. Pored toga, Crveno utvrđenje u Delhiju je jedna od najvažnijih arhitektonskih kompleksa u Indiji, koji predstavlja dugo razdoblje indijske istorije i umetnosti.

Zidovi utvrđena glatko su obloženi crvenim peščenjakom s ukrasnim reljefima, dok su gornji delovi jače artikulisani frizovima^{[16][17][18][19]} i izraženjim oblicima tornjeva i tornjića. Zidine su otvorene na dva glavna portala: Delhijska vrata i Vrata Lahorea. Vrata Lahore su glavni ulaz koji vodi do duge pokrivene ulice bazara Čata Čovk, čiji su zidovi obloženi postoljima za trgovine. Čata Čovk vodi do velikog otvorenog prostora koji preseca ulica u pravcu sever-jug, koja je izvorno delila vojne funkcije utvrđenja na zapadu, i deo s palatom na njegovom istoku. Na južnom kraju ove ulice su Delhijska vrata.

U dvorištu se nalaze najvažnije građevine Crvenog utvrđenja:

• Divan-i-Kas je kvadratna dvorana za privatni prijem, potpuno obložena mramorom s velikim tremom, i stubovima ukrašenim cvetnim rezbarijama i inkrustacijama od poludragog kamenja. S njene jedne strane nalaze se privatne prostorije cara, dok su s druge strane Kraljevska kupatila (hamam).
• Zapadno od hamama se nalazi džamija Moti Masjid („Biserna džamija”) koja je izgrađena 1659. godine kao privatna džamija cara Aurangzbega. Ona je mala četvrtasta građevina s tri kupole i trolučnim pročeljem koje se stepeništem spušta do dvorišta.
• Dva najjužnija paviljona u dvorištu su zenane, tj. „ženske odaje”: Mumtaz Mahal (dans muzej) i veliki raskošni Rang Mahal koji je slavan po pozlaćenom svodu i mramornom bazenu.
• Hajat Bakš Bag („Živototvorni vrt”) je veliki formalni vrt koji presecaju dva unakrsana kanala. Na dve strane ima po paviljon, a u njegovom središtu je posljednji mogulski vladar izgradio treći.
• Nahr-i-Behišt („Rajski potok”) je kontinuirani kanal s vodom koji povezuje privatne prostorije kraljevske porodice iza prestolja. On se opskrbljuje vodom iz reke Jamun kroz severoistočni ugaoni toranj utvrđenja, Šah Burj („Šahov toranj”).
• Iza delhijskih vrata nalazi se još jedno dvorište s paviljonom Divan-i-Aam koji je služio kao dvorana za javni prijem. Njegovi stubovi na tremu su oslikani zlatom, a zlatna i srebrna pregrada je delila javni prostor od prestolja u obliku ukrašenog balkona (jaroka).

• 
  Ukrasni stubovi u utvrđenju
• 
  Moti Masjid
• 
  Rang Mahal
• 
  Rang Mahal iznutra
• 
  Prestolje u Divan-i-Amu

Crveno utvrđenje на Викимедијиној остави.

• Red Fort, Delhi (језик: енглески)
• Fotografije Crvene utvrde (Red Fort)
• Delhi Tourism | Red Fort