Soli (oblast)
| Ovaj članak je deo serije o istoriji Bosne i Hercegovine i Republike Srpske | |||||||||
|
|||||||||
Soli je naziv za srednjovekovnu oblast na području današnje severoistočne Bosne i Hercegovine. Oblast je bila centrirana oko današnjeg grada Tuzle. U početku je činila slovensku župu. U 9-10. veku, oblast je bila u sastavu Srbije, a potom ulazi u sastav Samuilovog carstva, Vizantije, Ugarske, Banovine Bosne, Dragutinove Sremske zemlje i Kraljevine Bosne. U 12. veku oblast je postala banovina Kraljevine Ugarske.[1]
Nema sumnje da je oblast Soli dobila naziv po kamenoj soli koja se u tom kraju obilno iskorišćavala. Glavno mesto župe Soli bila je upravo današnja Donja Tuzla sa svojim centrom Sol pomenutim prvi put u svojstvu mesta, odnosno grada 1411. godine. Kolika je bila teritorija župe Soli ne može se tačno odrediti jer o tome ne postoje istorijski podaci. Međutim, na čelu Solija nalazio se župan, a ova župa je bila u sastavu veće oblasti, Usore. Soli se pominje kao deo Usore ili odvojeno, ali uvek uz oblast Usoru. Ukoliko se pominje odvojeno, to se čini da bi se istakao veliki ekonomski značaj ove župe u srednjem veku. Župu Soli su odvojeno od Usore oslovljavale naročito ugarske kancelarije. Usora i Soli se prvi put u istorijskim izvorima pominju 1225. godine u pismu pape Honorija III[2].
Soli u ranom srednjem veku
[uredi | uredi izvor]
Naziv "Bosna" po prvi put se javlja sredinom 10. veka u "Spisu o narodima" (De administrando imperio) vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita (913—959). U vreme kada se prvi put spominje, Bosna predstavlja samo geografski pojam. Nema podataka o eventualnom arhontu Bosne. Konstantin je savremenik srpskog kneza Časlava Klonimirovića iz dinastije Vlastimirovića. Bosnu pominje kao deo Časlavove države. Porfirogenit nabraja naseljene gradove u srpskim zemljama u primorju i u unutrašnjosti. U primorju nabraja sedamnaest gradova, dok u unutrašnjosti nabraja osam gradova: Destinik, Černavusk, Međurečje, Dresneik, Lesnik, Salines i u oblasti Bosne Kotor i Desnik. Ubifikacija svih gradova, sem Salinesa, je sporna. Salines se izjednačava sa srednjovekovnim Solijem, odnosno današnjom Tuzlom. Bio je centar istoimene župe. Porfirogenit napominje da se dva grada nalaze u Bosni. Dakle, Soli se nalazio iznad prvobitne Bosne koja je obuhvatala samo dolinu istoimene reke. Treba napomenuti da je Soli jedini Porfirogenitov grad u unutrašnjosti koji se kasnije ponovo javlja u istorijskim izvorima. Ostali gradovi su nestali, ili su pretvoreni u sela, uglavnom do 12. veka[3][4][5].
Prema Barskom rodoslovu, nakon smrti Časlava Klonimirovića raspada se njegova država. Raška i Bosna se osamostaljuju. Bosna početkom poslednje četvrtine 10. veka ulazi u sastav hrvatske države pod Krešimirom[6]. Krajem 10. veka makedonski car Samuilo u svom pohodu protiv Jovana Vladimira prolazi kroz Bosnu i priključuje je svojoj državi. Samuilo je umro 1014. godine nakon bitke kod Bjelasice. Njegov naslednik, Gavrilo Radomir, ubijen je već sledeće godine te je vlast preuzeo Jovan Vladislav. Nakon pogibije Vladislava pred Dračem 1018. godine vizantijski cara Vasilije reokupirao je Balkansko poluostrvo. Bosna svakako priznaje vrhovnu vizantijsku vlast. Bosanski ban učestvuje na strani Vizantije u ustanku kneza Vojislava. Vojislavov unuk, kralj Konstantin Bodin, postavio je svoje rođake na čelo Bosne i Raške. Na čelu Bosne našao se knez Stefan koji je Bodinu položio zakletvu vernosti. Ugarska, međutim, početkom 12. veka priključuje Hrvatsku svojoj teritoriji, a do 1138. godine se i Bosna našla pod njenom vlašću.[7]
Bosanski ban Borić bio je ugarski vazal. Vizantijski hroničar Jovan Komnin[potrebna odrednica] zabeležio je da je Borić učestvovao u opsadi Braničeva na strani ugarskog kralja (1154)[8]. Sukobe oko ugarskog prestola iskoristio je vizantijski car Manojlo da zauzme delove Hrvatske, Slavonije i Bosnu. Bosna se tako, po poslednji put, našla u zoni uticaja Vizantije. Od 1165. godine Bosna je u sastavu intitulacije cara Manojla[9]. Ban Kulin (1189—1204) je bio vazal vizantijskog cara. On Bosnu deli na više "zemalja" kojima su upravljali čelnici. Uzor je našao u Raškoj pod Stefanom Nemanjom. Stefanova braća, Miroslav i Stracimir, a kasnije i sinovi, Vukan i Rastko, upravljali su delovima države kao udeoni kneževi. Slična je i titula čelnika u Bosni[10]. Matična i najstarija zemlja oko koje se razvila bosanska država jeste "zemlja Bosna", u dolini istoimene reke. Središnja župa zemlje Bosne bila je župa Bosna koja se 1244. godine deli na dve manje župe: Vrhbosnu i župu Bosnu u užem smislu. Zemlja Bosna graničila se za zemljama Donji Kraji (dolina reke Vrbas), zemlja Podrinje (formirana do kraja 14. veka), zemlja Drina (donji tok Drine) i Usora i Soli, koje su obuhvatale najveći deo današnje severne Bosne[11].
Nastanak zemlje Soli
[uredi | uredi izvor]
Soli i Usora se u izvorima po prvi put spominju 1225. godine u pismu pape Honorija III kaločkom nadbiskupu Ugrinu. Kaločki nadbiskup je doneo odluku o uništavanju jeresi u Bosni te mu se papa zahvaljuje na tome i potvrđuje odluku ugarskog kralja Andrije II (1205—1235) da kaločkom biskupu poveri zadatak očišćenja Bosne, Solija i Usore (terras quasdam, videlicet Bosnam, Soy et Wossora) od jeresi. Andrija je obećao da će protiv bosanskih jeretika pokrenuti pravi krstaški rat, ali je on izostao nakon zaklađenja odnosa Ugarske i papstva izazvanih donošenjem Zlatne bule iz 1222. godine[12]. Bogumilstvo je bilo veoma rašireno, a podržavala ga je i bosanska vlastela kojoj je katolička crkva, kao najveći zenljoposednik, predstavljala najvećeg konkurenta. Ban Matej Ninoslav nije uspeo da se izbori sa jereticima što saznajemo iz njegovog pisma upućenog papi Grguru IX (1227—1245). Stoga je, po papinom odobrenju, ugarski herceg Koloman 1237. godine preduzeo pohod ka unutrašnjosti bosanske države. Iz srpskih izvora saznajemo da je prodro sve do Humske zemlje gde je u to vreme upravljao unuk Miroslava Zavidovića, Toljen II. Srpski kralj Vladislav se sa vojskom našao na krajnjem zapadu svoje države kako bi predupredio ugarski napad[13]. Rezultat vojnog pohoda hercega Kolomana je osnivanje Bosanske katoličke dijeceze koja je bila potčinjena Kaločkoj nadbiskupiji. Centar Bosanske dijeceze je do 1252. godine postalo Đakovo. Matej Ninoslav je crkveni desetak Usore, Solija i Donjih Krajeva, poklonio katoličkoj dijecezi u Đakovu[14][15].
Banovina Usora i Soli
[uredi | uredi izvor]
Ugarski kralj Bela IV (1235—1270) je, podstaknut mongolskim napadima, sredinom 13. veka formirao sistem banovina na jugu i istoku svoje države. Banovine su imale funkciju krajine odnosno krajišta u srpskoj državi[16]. Prva banovina osnovana je 1247. godine u tzv. "Onostranom Sremu". Tako su Ugari nazivali oblast koja je u Srbiji bila poznatija pod nazivom Mačvanska banovina. Na čelo banovine postavljen je Rostislav Mihailović[17]. Rostislav je bio sin černigovskog kneza Mihaila. Pred mongolskom najezdom se početkom 1240-ih godina sklonio u Ugarsku gde se oženio ćerkom ugarskog kralja, Anom. Kao zet ugarskog kralja, postao je prvi ban Mačve. Tast mu je dodelio i upravu nad Usorom i Solijem. Banovina je formirana 1254. godine. Tome je prethodio rat ugarskog kralja i bana Mateje Ninoslava o kome saznajemo iz pisma Bele IV papi Inoćentiju IV (1243—1254) u kome se žali kako je primoran da ratuje u Bosni. Pored Mačvanske i banovine Usore i Soli, Bela je formirao i Kučevsko-braničevsku i Severinsku banovinu. Banovina Usora i Soli obuhvatala je prostor od ušća Vrbasa na zapadu do ušća Kolubare na istoku. Vlast Mateje Ninoslava i njegovog naslednika Prijezde je, izgleda, obuhvatala samo zemlju Bosnu sa Donjim Krajevima[18].
U tituli Rostislava Mihailovića zvanično se ne pominje ni Usora i Soli. On je "duks Galicije i gospodar Mačve" (dux Gallicie et dominus de Machou). Njegova vlast u Mačvi oslanjala se na tradiciju sremskog kneštva Jovana Anđela, sina ugarske princeze Margarite (Marije) i vizantijskog cara Isaka II Anđela. Ana, supruga Rostislava Mihailovića, nosila je titulu "kneginje Galicije i Bosne i Mačve" (Ducissa Gallicie ac de Bozna et de Mazo domina)[19]. Pod Bosnom se ovde podrazumevaju zemlje Usora i Soli. Vlast Mateje Ninoslava svedena je na zemlje Bosnu i Donji Kraji. Kneginju Anu nasledio je sin Bela Rostisavljević. Bela je bio na čelu Mačvansko-usorskog kneštva do svoje smrti 1272. godine. Ratovao je protiv srpskog kralja Uroša I koji tom prilikom pada u zarobljeništvo[20]. Tadašnji kralj Ladislav IV Kumanac i njegova majka Jelisaveta bili su igračke u rukama ugarske vlastele. Vlast nad Mačvom, Usorom i Soli predavana je u ruke moćnih kneževa o čemu svedoče brojne povelje iz perioda od 1272. do 1280. godine. Smenjuju se Roland Ratot, Henrik Gisingovac, Egidije od Moslavine, Ugrin Čak, izvesni Jan i Irinej. Izričit pomen "banovine Usore i Soli" pominje se u tituli Gisingovca od novembra 1272. do aprila 1273. godine kada se on tituliše kao "banus de Wozora et de Sou" i Irineja (bano de Sow etdeWozora). U ostalim slučajevima Usora i Soli navode se kao Bosna. Jelisaveta je u svojim rukama 1280. godine objedinila vlast nad Mačvansko-usorskom banovinom. Poslednji put se sa titulom kneginje Mačve i Bosne Jelisaveta pominje 11. jula 1284. godine. Tada je ove teritorije ustupila sremskom kralju Dragutinu[21].
Srpska vlast nad Soli
[uredi | uredi izvor]
Dragutin je oblast Soli dobio kao zet ugarskog kralja[22]. Bio je oženjen ćerkom Stefana V i Jelisavete Kumanke, Katalinom Arpad[23]. Dragutin je na teritoriji Usore i Solija radio na suzbijanju jeresi što vidimo iz pisma pape Nikole IV upućenog Dragutinu, njegovom bratu Milutinu i Jeleni, njihovoj majci. Dragutin je od pape tražio misionare koji će raditi na suzbijanju bogumilstva. Papa je poslao dvojicu franjevca[24]. O Dragutinovoj vlasti nad Usorom i Soli svedoče i dosta pozniji izvori. Reč je o rodoslovima među kojima je najstariji Koporinjski rodoslov pisan posle smrti cara Uroša (1371), a zatim i Vrhobreznički i Pejatovićev rodoslov, oba pisana u 17. veku. U njima se navodi da je Dragutin držao "sremsku zemlju i uskorskuju". Soli se ne pominje kao posebna zemlja jer se ona do polovine 14. veka nalazila u sastavu Usore[25]. Dragutinova ćerka bila je udata za Stefana I Kotromanića, naslednik bana Prijezde, koji je na vlast došao između 1287. i 1290. godine zajedno sa svojim bratom, Prijezdom II[26][27]. Bosna se krajem 13. veka našla na udaru bribirskih knezova iz porodice Šubić. Pavle Bribirski je, koristeći se sukobima u Srbiji koji su izbili 1301. godine, prodro duboko u zemlju, sve do Onogošta. Još od 1299. godine on je osvojio veliki deo Bosne i poneo titulu „gospodara Bosne“ postavljajući na mesto bana svog brata Mladena I. Mladen 1302. godine ratuje sa Stefanom Kotromanićem oko Bosne. Već 1304. godine u jednoj povelji nosi titulu gospodara Humske zemlje. Međutim, nema tragova o stvarnoj vlasti Mladena Bribirskog u Humu. Umesto njega pojavljuje se knez Konstantin iz porodice Nelipčića koji vlada prostorima donjeg toga Neretve, Stona i Nevesinja[28]. Pavle vodi rat sa Milutinom. Srpski kralj zarobio je njegovog sina, Mladena II, koji je 1304. godine preuzeo bansku titulu nakon pogibije svoga strica[29]. Oko 1306. godine Pavle i Milutin su sklopili mir. Pavle se povukao iz Humske zemlje, a Milutin je oslobodio Mladena[28].
Iz perioda 1290—1310. godine ne postoje podaci o delovanju građanskih ratova na zemlje Usoru i Soli. Hrvatinići su, pod Hrvatinom Stjepanićem, započeli svoj uspon dok se porodica Babonić šire u župama Vrbanju, Zemuniku i Banjici, a od 1314. godine i u Usori. Međutim, u povelji kojom se posedi u Usori dele između Babonića i slavonskih velikaša pominju se "istinski gospodari Usore" pod kojima se verovatno podrazumevaju sremski kralj Dragutin i njegov sin Stefan Vladislav II kome je 1292. godine Karlo Martel Anžujski dao titulu bana Slavonije[30]. U ovo vreme Usora i Soli zahvaćene su procesom feudalizacije. Nastaju najstarije vlasteosle porodice. Dragutin je vladao Solijem do svoje smrti 1316. godine. Pre toga je na saboru predao vlast svome sinu Vladislavu. U jednom trenutku, ubrzo nakon Dragutinove smrti, Milutin je zatvorio Vladislava i preuzeo njegovu oblast. Dragutinove zemlje su od tada pa sve do kraja 14. veka postale jabuka razdora u odnosima između Srbije i Ugarske. Time je Vladislav uklonjen kao jedan od mogućih naslednika kralja Milutina[31]. Vladislav se nakon Milutinove smrti uspeo osloboditi iz zarobljeništva i nakratko preuzeti vlast nad očevom teritorijom. Nije poznato da li je očevu državu obnovio u punom obimu. Svakako Vladislav nije upravljao Usorom i Soli jer se bosanski ban Stefan II pominje sa titulom bana Usore i Soli 17. jula 1323. godine[32][33].
Stefan II i Tvrtko I Kotromanić
[uredi | uredi izvor]
Relativno brz uspon Stefana II Kotromanića obezbedio je ugarski kralj Karlo Robert (1310—1342) koji je, uprkos pomoći koju su mu u građanskom ratu pružili bribirski knezovi, sa vlasti 1322. godine uklonio Mladena II, bacio ga u tamnicu i njegovu titulu poverio mladom Kotromaniću. Nije poznato ko je upravljao Solijem u periodu od 1316. do 1323. godine. Dragutinov sin Vladislav se pet godina nalazio u zarobljeništvu, a oko Mačvanske banovine rat su vodili Karlo Robert i srpski kralj Milutin. Kada je Vladislav 1323. godine obnovio svoju vlast nad Sremskom zemljom, u njenom sastavu se svakako nije nalazila oblast Solija. Dokaz je dubrovački dokument od 17. jula 1323. godine u kome se Stefan javlja kao gospodin Usore i Solija[34]. U svojoj prvoj povelji, izdatoj Vukoslavu Hrvatiniću, Stefan je oslovljen kao "sin gospodina bana Stjepana, po milosti božijoj gospodin svim zemljama bosanskim i Soli i Usore i Donjim Krajevima i Humskoj zemlji gospodin". Titula "gospodina", u latinskoj verziji dominus naturalis, a u grčkoj despot, označavala je Stefanovu samostalnost u navedenim zemljama[35]. Među svedocima pri sklapanju povelje iz 1326. godine pominje se i lokalna vlastela iz oblasti Usore i Soli. Pre svega, tu je vojvoda Vojko, velmoža koji se 1329/30. godine pominje kao vojvoda usorski. Takođe se pominje i vojvoda bosanski Vuk Štitković. To svedoči o uzdizanju Usore na rang "matične zemlje" Bosne, što nije slučaj sa Donjim Krajevima i Solijem. Među svedocima iz Solija se na prvom mestu javlja vlastelin Budoš sa titulom župana, kao vrhovni civilni službenik. Posle njega sledi čelnik Hlap. Nema pouzdanih podataka o funkciji čelnika u Bosni u ovom periodu, ali se može smatrati da je Hlap zapovedao vojnim posadama tvrđava i gradskih utvrđenja Solija[36].
Knez Grgur Stjepanić je 1330. godine dobio na upravu neke posede u Soliju kao znak zahvalnosti za pomoć prilikom sklapanja braka između bosanskog bana i bugarske princeze. Vojko i Budoš pominju se i u ovoj povelji. Utvrđujući način rešavanja sporova između svojih podanika i Dubrovčana, Stefan je 1332. godine podelio svoju državu na "Bosnu, Završje i Završ". Pod Završjem (iza vrhova) se ovde podrazumevaju Usora i Soli. Kao svedoci "od Soli" sinovi čelnika Hlapa javljaju se u povelji Dubrovčanima iz 1333. godine, kao i u povelji Pavlu Vukoslaviću iz 1351. godine.
Tvrtko I Kotromanić u početnim godinama svoje vladavine (1353—1391) nije imao vlast nad Usorom i Soli. U intitulaciji bosanskog bana nema ni pomena ovih teritorija do 1355. godine. Tek se 1. novembra 1356. godine pominje kao dei gratia banus totius Bosne necnon et totius Vzure ac Solle[37]. Ugarski kralj Lajoš I (1342—1382) potvrdio mu je vlast nad Usorom i Soli u zamenu za Humsku zemlju koju je Tvrtko ugarskom kralju predao kao miraz uz Jelisavetu, ćerku Stefana II Kotromanića[38]. Od 1363. godine Tvrtko je u ratu sa ugarskim kraljem koji napada Soli i Usoru. Napadi su okončani neuspehom, ali su doveli do svrgavanja Tvrtka 1366. godine od strane vlastele predvođene Dabišom i Sankom Miltenovićem. Na banski presto postavljen je Tvrtkov brat Vuk. Tvrtko se, uz pomoć ugarskog kralja sa kojim se izmirio, vratio na presto do kraja 1367. godine. Uloga koju je vlastela iz Usore i Soli imala u restituciji vlasti bana Tvrtka ogleda se u povelji koju je ban izdao knezu Vukcu. Prvih šest vlastelina navode se kao "dobri Bošnjani". Otprilike u to vreme nastaje još jedna bosanska zemlja, Podrinje. Podrinje se vezuje za severoistočne delovine Bosanske banovine. U Usori su postojali i kaznaci i tepčije. Sve to ukazuje sa je Usora bila oslonac Tvrtkove vlasti, obuhvatajući čak tri istorijske oblasti: Usoru, Soli i Podrinje[39].
Nakon Lajoševe smrti 1381. godine Ugarska je zapala u građanski rat. Tvrtko je u početku podržavao Jelisavetu Kotromanić i njenu ćerku Mariju. Od 1386. godine on je u taboru protivnika Žigmunda Luksemburškog. Zajedno sa moravskim knezom Lazarom, Tvrtko učestvuje u borbama oko ugarskog prestola. Mačvanski ban Ivaniš Horvat dobio je od Tvrtka 1387. godine neke teritorije u Usori i Soliju na upravu. Poznat je jedino grad Dobor, tzv. "vrata Bosne". Bosanska vojska, predvođena usorskim vojvodom Vlatkom Tvrtkovićem, poražena je 1387. godine od strane ugarske vojske[40].
Soli u 15. veku
[uredi | uredi izvor]Tvrtko je umro 1391. godine. Njegov naslednik, Stefan Dabiša (1391—1395), uspeo je da održi Tvrtkovu državu u punom obimu do 1393. godine[41]. Ugarska nakon Kosovskog boja ratuje sa Osmanskim carstvom. Žigmund je, koristeći se pogibijom kneza Lazara, prodro u Šumadiju osvajajući pojedine gradove. Takođe, mačvanski ban Ivaniš Horvat napada srpske posede na krajnjem severu države[42]. Na državnom saboru je odlučeno da se Srbija, kojom je upravljala Lazareva udovica Milica, stavi u vazalan položaj prema Osmanskom carstvu. Turci su svojim vazalima pomogli u ratu sa Ugarima[43]. Dalje borbe vode se u istočnoj Bosni, u Usori i Soliju, gde je na Glasincu krajem 1391. ili početkom sledeće godine vođena velika bitka čiji je opis sačuvan u povelji kralja Dabiše velikom vojvodi Hrvoju Vukčiću Hrvatiniću. Žigmund je sa Nikolom Gorjanskim Mlađim 1394. godine povratio tvrđavu Dobor. Bosanski kralj postao je ugarski vazal. Godine 1399. došlo je do smene na vrhu zemlje Usore i Solija. Vlatko Tvrtković i Vučihna Vlatković nestaju iz diplomatičkih izvora, a njihovo mesto zauzimaju knez Vukašin i njegov brat Vukmir Zlatonosović. Za jednog pripadnika porodice Zlatonosović čije ime nije poznato bila je udata sestra Hrvoja Vukčića. Njihovi sinovi, Vlađ i Stipan, učestvovali su u Kosovskoj bici u kojoj su zarobljeni. Nakon bitke kod Angore kružile su vesti da su se njih dvojica uspeli osloboditi zarobljeništva. Župan Dragiša Diničić bio je vazal Zlatonosovića te se Podrinje ponovo našlo u sastavu Usore i Soli[44]. U Soliju, Usori i Podrinju vode se borbe između Žigmunda i njegovih bosanskih protivnika. Srebrenik je u ugarskim rukama od 1405. godine i on postaje uporište ugarskih vlasti u Usori i Soliju. Odlukom pape Grgura XII Žigmundove borbe u Bosni dobijaju karakter krstaškog rata (9. novembar 1407)[45]. U naredne dve godine, Žigmundu se potčinio Hrvoje Vukčić[46], a Žigmund je priznat za kralja Bosne. Tražio je da se kruniše na isti način kako je krunisan Tvrtko I 1377. godine, dakle za kralja Srba i Bosne.[47]
Herceg Hrvoje je u zamenu za titulu vicekralja morao Žigmundu predati gradove Srebrenicu, Kučlat, Brodar i Sused u Usori (i Soliju). Ovi gradovi će od 1412. godine biti pod vlašću "vojvode Usore" što znači da je Žigmund ponovo uspostavio neposrednu ugarsku vlast u Usori i Soliju. Žigmund je ponovo ustanovio banovinu Usoru i Soli[48]. Na njenom čelu smenjuju se Ivan Morovićki (1405—1412), Ivan Gorjanski (1412—1417) i Vukmir i Vukašin Zlatonosovići (od 1417)[49]. Vojvoda Vukašin promenio je spoljnu politiku i pokušao je da se približi despotu Stefanu Lazareviću, kao i njegovom nasledniku, Đurđu Brankoviću. Međutim, reakcija bosanskog kralja Tvrtka II usledila je tek nekoliko godina kasnije. Tvrtko je 1425. godine, koristeći se napadom turskog sultana Murata na Srpsku despotovinu, pokušao da osvoji Srebrenicu. Međutim, pred vojskom Stefana Lazarevića morao je da beži duboko u svoju zemlju. Despot Stefan je svoju vlast proširio na okolinu Srebrenice[50]. Turci sledeće godine u dva navrata pustoše Usoru. Podrinje se našlo u sastavu Srpske despotovine. Nakon pada Srpske despotovine 1439. godine Podrinje je u sastavu turske države. Posle "rasapa" porodice Zlatonosovića na istorijsku scenu stupa porodica Stančić čiji predstavnik, Tvrtko Stančić, nosi titulu vojvode Usore 1444. godine sa rezidencijom u gradu Perinu na Drinjači. Stančići nisu stolovali u Zvorniku koji je nakon obnove Srpske despotovine ponovo pripao Đurđu[51]. Bosanski kralj Stefan Tomaš primio je 1458. godine vest o smrti Lazara Brankovića, Đurđevog naslednika. Međutim, on je 1460. godine primoran da Turcima preda prelaze na Savi u zamenu za neke posede u Sremu i Vukovsku županiju.
Tvrtko Stančić stradao je u sukobu sa Turcima 1463. godine. Ostali bosanski gradovi se predaju Osmanlijama uglavnom bez otpora[52]. Nakon pada Srpske despotovine (1459) i Bosanskog kraljevstva (1463), Ugarska i Osmansko carstvo dodirivale su se na širokom frontu, od Omiša na Jadranu do Severina na Dunavu. Ugarski kralj Matija Korvin (1458—1490) izbegava direktan sukob sa Turcima i sklapa savez sa Mletačkom republikom. Mletačka se od 1463. godine nalazila u ratu sa Turcima. Nakon uspešnog ratovanja 1463. godine Matija Korvin osniva Jajačku banovinu, a sledeće godine i Srebreničku banovinu. Turci su 1465. godine formirali marionetsku Bosansku kraljevinu na čije čelo je najpre došao Matija Šabančić, sin Radivoja Ostojića. Nakon njegove smrti, kralj je 1471. godine postao Matija Vojsalić. Bosanska kraljevina ukinuta je 1476. godine[53][54]. Srpski despot Vuk Grgurević 1480. godine preduzima napade na turske teritorije u Bosni. Posebno jak napad izvršio je 1480. godine na Vrhbosnu. On se u dva pisma sultanu Bajazitu II (1481—1512) oslovljava kao "kapetan bosanskih gradova"[55]. Pretpostavlja se da je 1480. godine stvoren Zvornički sandžak koga su činila tri kadiluka Smederevskog sandžaka (Srebrenica, Brvenik i Zvornik). Ukupno 23 nahije Zvorničkog sandžaka prostirale su se na teritoriji nekadašnjeg bosanskog sandžaka, a Usori i Soliju su pripadale sve izuzev nahija južno od Drinjače. Reka Bosna odvajala je Bosanski i Zvornički sandžak[56].
Soli pod Turcima
[uredi | uredi izvor]
Godine 1526. pominje se Hasan, sin Slavkića iz Tuzle, u svojstvu zakupca rudnika Hranče kod Srebrenice i Bohorine u Srbiji, sa leve obale Drine. On je, u zajednici sa Radosavom, sinom Petrića, zakupio ušur od iskorišćavanja rude i zlata. Već tada se područje Solija delilo na dve župe: Gornju i Donju Tuzlu. Aprila 1515. godine u Gornjoj Tuzli postojao je franjevački manastir Svete Marije. Taj manastir dobio je od sandžak-bega Jurišića Mustafe neke povlastice fiskalne prirode.
Tada se pominje Gornja Tuzla u svojstvu Nahije. Nahija je 1533. godine imala 26 naselja: Gornju Tuzlu, Dvorište, Polom, Grabsku, Gornju Požarnicu, Osik, Kavčiće, Konjikoviće, Solinu, Grabovicu, Popodol, Gornji Dokanj, Donji Dokanj, Babinu Luku, Rogodice, Kosce, Kešoviće, Pusti Kolovrat, Dobrinju, Križohnu, Hodiniće, Lopare, Slopoviće i Matijeviće sa 593 hrišćanskih i 123 muslimanskih kuća. Donja Tuzla je, prema pisanju Adema Handžića, imala 56 naselja 1533. godine. Njeno područje bilo je znatno veće od područja Gornje Tuzle[57].
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Mrgić 2008.
- ^ Vego 1982, str. 55.
- ^ Blagojević, Medaković (2002). str. 38—44
- ^ VI 2 (1966). str. 44—7
- ^ ISN 1999, str. 144–5.
- ^ Letopis popa Dukljanina (1088). str. 125.
- ^ Ćirković 1964a, str. 27–28.
- ^ Vizantijski izvori 4 (2007). str. 45—54
- ^ Mrgić 2008, str. 52.
- ^ Mišić 2014, str. 30.
- ^ Mrgić 2008, str. 53–4.
- ^ Mrgić 2008, str. 55.
- ^ ISN 1999, str. 144.
- ^ Mišić 2014, str. 32.
- ^ Mrgić 2008, str. 56.
- ^ Mišić 2014, str. 33.
- ^ ISN 1999, str. 149.
- ^ Mrgić 2008, str. 58.
- ^ Mrgić 2008, str. 59–60.
- ^ ISN 1999, str. 151.
- ^ Mrgić 2008, str. 60.
- ^ Lazarević 1990, str. 11.
- ^ ISN 1999, str. 152.
- ^ Stanojević 1936, str. 7.
- ^ Mrgić 2008, str. 62.
- ^ ISN 1999, str. 457.
- ^ Mišić 2014, str. 37.
- ^ a b ISN 1999, str. 449.
- ^ Vojna enciklopedija 9 (1972). str. 634
- ^ Ćorović 2006, str. 169.
- ^ ISN 1999, str. 472–3
- ^ ISN 1999, str. 497.
- ^ Mišić 2014, str. 39.
- ^ ISN 1999, str. 453.
- ^ Mrgić 2008, str. 67.
- ^ Mrgić 2008, str. 69–72.
- ^ Mrgić 2008, str. 73–5.
- ^ ISN 1999, str. 459.
- ^ Mrgić 2008, str. 78.
- ^ Mrgić 2008, str. 84–7.
- ^ Mrgić 2008, str. 88–9.
- ^ Mišić 2014, str. 47.
- ^ ISN 2 (1982). str. 25.
- ^ Mrgić 2008, str. 94.
- ^ Mrgić 2008, str. 101.
- ^ Mišić 2014, str. 48.
- ^ Ćirković 1964b, str. 343-370.
- ^ Mrgić 2008, str. 104.
- ^ Mrgić 2008, str. 104–112.
- ^ Mišić 2014, str. 60.
- ^ Mrgić 2008, str. 125.
- ^ Ćorović 2006, str. 358.
- ^ Mrgić 2008, str. 134–140.
- ^ Mišić 2014, str. 61.
- ^ Mrgić 2008, str. 151.
- ^ Mrgić 2008, str. 151–3.
- ^ Vego 1982, str. 57–8.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Ćirković, Sima (1964a). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Ćirković, Sima (1964b). „Sugubi venac: Prilog istoriji kraljevstva u Bosni”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 343—370.
- Mihailo Dinić, Državni sabor srednjevekovne Bosne, Beograd SAN, 1955.
- Mrgić, Jelena (2002). Donji Kraji: Krajina srednjovekovne Bosne. Beograd: Filozofski fakultet.
- Mrgić, Jelena (2008). Severna Bosna: 13-16. vek. Beograd: Istorijski institut.
- Marko Vego, Postanak srednjovjekovne bosanske države, Svjetlost, Sarajevo (1982)
- Vojna enciklopedija, tom 5, Beograd 1972. godina, 2. izdanje
- Vojna enciklopedija, tom 9, Beograd 1972. godina, 2. izdanje
- Mišić, Siniša (2014). Istorijska geografija srpskih zemalja od 6. do polovine 16. veka. Beograd: Magelan Pres.
- Istorija srpskog naroda 1, grupa autora, Srpska književna zadruga, Beograd (1999), drugo izdanje
- Istorija srpskog naroda 2, grupa autora, Srpska književna zadruga, Beograd (1982)
- Ferdo Šišić; Vojvoda Hrvoje Vukčić Hrvatinić i njegovo doba (1350—1416), Matica hrvatska, Zagreb (1902)
- S. Stanojević, Kralj Dragutin, Godišnjica NČ 45, 1936, 2-19
- D. Lazarević, Teritorija kralja Dragutina Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. septembar 2016), Glasnik, Međuopštinski istorijski arhiv Valjeva (1990)
- Šišić, Ferdo, ur. (1928). Letopis Popa Dukljanina. Beograd-Zagreb: Srpska kraljevska akademija.
- Mijušković, Slavko, ur. (1988) [1967]. Ljetopis popa Dukljanina (2. izd.). Beograd: Prosveta & Srpska književna zadruga.
- Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, tom 4 — Beograd, 2007. godina. str. 45-54
- Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija.
