Iliro-romakët

Iliro-romakët është një term i përdorur në historiografi, ilirologji dhe studime antropologjike për ilirët e romanizuar brenda provincave të lashta romake të Ilirikut, Moezisë, Panonisë dhe Dardanisë. Termi 'iliro-romakë' mund të përdoret gjithashtu për të përshkruar kolonët romakë që kolonizuan Ilirikun.

Fiset ilire konsideroheshin barbarë si nga popujt romakë ashtu edhe nga helenët në Ballkanin jugor. Termi ilir fillimisht nënkuptonte një fis që jetonte në zonat përreth Liqenit të Shkodrës, i vendosur përgjatë kufirit të Shqipërisë dhe Malit të Zi (Ilirët e mirëfiltë - Illyrii proprie dicti). ^[1] Ata konsideroheshin në grupin e gjerë të popujve barbarë si Galët, Gjermanët dhe Dakët. Pushtimi i Ilirisë në vitin 168 p.e.s., së bashku me atë të Epirit, konsoliduan domenin romak mbi Detin Adriatik. Gjeografia malore e rajonit nënkuptonte se rajoni ishte i vështirë për t'u nënshtruar, por në vitin 9 të es Revolta e Madhe Ilire ishte shuar dhe që atëherë rajoni do të furnizonte një numër të madh ushtarësh joshtetas në Auxilia Romake.

Romanizimi i këtyre popujve barbarë përfundimisht i shndërroi ata në ushtarët më të vlefshëm të Ushtrisë Romake të Vonë, me një pjesë të konsiderueshme të zyrtarëve dhe gjeneralëve të ardhur nga një sfond verior ballkanik, si Iliria, Dalmacia, Panonia dhe Moesia. Një perandor, Decius, disa uzurpatorë dhe gjatë mbretërimit të Gallienus, i cili filloi profesionalizimin e komandës së lartë të ushtrisë, një numër i madh ushtarësh arritën gradë të lartë brenda ushtrisë romake. Ata zunë vendin që Urdhri Senatorial kishte pasur privilegjin të mbante që nga koha e Augustit, 250 vjet më parë, komandën e legjioneve dhe provincave të armatosura.

Iliria dhe më vonë Iliriku u kolonizua shumë nga romakët duke filluar në shekullin e tretë para Krishtit. Romakët themeluan qytetet Acruvium, Cibalae, Mursa, Narona, Siscia dhe krijuan koloni në Salona, Sirmium, Epidaurum, Aequum, Iader, Rhizon dhe në shumë qytete të tjera. Këto qytete u kolonizuan nga veteranët romakë të luftës.

Nga ky grup dolën perandorët më të suksesshëm të kohës dhe ishin ata që i dhanë fund krizës së shekullit të tretë. Shembujt përfshijnë Claudius II Gothicus, Aurelian dhe Probus . Ishte gjithashtu rasti i Justinianit, i cili u shqua për ndërmarrjen e reformave të mëdha politike dhe legjislative që ristrukturuan perandorinë romake. Ai lindi në vitin 483 në afërsi të Shkupit në një familje të panjohur ilire dhe u bë perandor bashkëpunëtor i xhaxhait të tij, Justinit I, i cili e adoptoi. ^[2] Megjithatë, burime të tjera vënë në dukje se Justiniani vinte nga një prejardhje trako-romake. ^{[3] [4]} Krijuesi i Tetrarkisë Diokleciani dhe shokët e tij tetrark Maksimian, Konstanci Klorus (babai i perandorit të parë të krishterë Konstandin) dhe Severus II ishin gjithashtu me prejardhje ilire.

Ka studiues që vërejnë se fryma ushtarake dhe edukimi latin i perandorëve romakë me prejardhje ilire shpesh binte ndesh me idealet bashkëkohore të një kulture të lashtë, e cila bazohej në greqishten klasike. ^[5]

Gjatë mesjetës, pasardhësit e iliro-romakëve kanë ndikuar në rritjen e Gadishullit Ballkanik (Ilirik) . ^[6] Thuhet se sipërmarrja e tyre lehtësoi tregtinë dhe hapi rrugë të lashta tregtare. Këta njerëz kishin akses në rrjetin e vjetër rrugor romak, i cili dukej se njihej vetëm mes tyre. ^[6] Artefaktet e gërmuara (p.sh. pllaka varri) në Dardani dhe Serbi treguan mjeshtëri iliro-romake që favorizonte dekorimin që ishte pothuajse i vrazhdë deri në grotesk. ^[7] Besohet se banorët iliro-romakë të këtij vendi të veçantë e kanë kopjuar stilin nga paraardhësit e tyre të lashtë ilirë. ^[7]

• Dalmacia
• Dalmatinët
• Gjuha dalmate

• Iliria
• Iliriku
• Ilirologjia
• Romakët
• Mbretëria e Ilirisë
• Prefektura e Ilirikut
• Arsimi në Romën e lashtë
• Kultura e Romës së Lashtë

• Rapelli, Paola (2011). Symbols of Power in Art (në anglisht). Los Angeles: Getty Publications. fq. 102. ISBN 9781606060667.
• Mócsy, András. (2014). Pannonia and Upper Moesia (Routledge Revivals) : a History of the Middle Danube Provinces of the Roman Empire (në anglisht). Hoboken: Taylor and Francis. ISBN 978-1-317-75425-1. OCLC 876513010.
• Geoffrey Greatrex; Hugh Elton; Lucas McMahon (2014). Shifting genres in late antiquity (në anglisht). Farnham, Surrey. ISBN 978-1-4724-4349-6. OCLC 896872962.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
• World and Its Peoples (në anglisht). New York: Marshall Cavendish. 2010. fq. 1602. ISBN 9780761479031.
• Arthur Evans (2006). Destani, Bejtullah (red.). Ancient Illyria: An Archaeological Exploration (në anglisht). I.B.Tauris. ISBN 978-1-84511-167-0.
• Mayer, Wendy; Trzcionka, Silke (2017). Feast, Fast or Famine: Food and Drink in Byzantium (në anglisht). Leiden: BRILL. fq. 67–68. ISBN 9781876503185.
• Evans, Sir Arthur (1883). Antiquarian Researches in Illyricum (në anglisht). London: Nichols and Sons. fq. 33-34.
• Evans, Arthur (2006). Destani, Bejtullah (red.). Ancient Illyria: An Archaeological Exploration (në anglisht). London: I.B.Tauris. fq. 135. ISBN 978-1-84511-167-0.