Ajurveda

Ayurveda (shqip: Ajurveda) ^[1] është një sistem i mjekësisë alternative me rrënjë historike në nënkontinentin Indian. ^[2] Praktikohet shumë në Indi dhe Nepal, ku rreth 80% e popullsisë raporton se përdor Ajurvedën. ^{[3] [4] [5]} Teoria dhe praktika e Ajurvedës është pseudoshkencore . ^{[6] [7] [8]}

Terapitë Ajurveda kanë ndryshuar dhe evoluar gjatë më shumë se dy mijëvjeçarëve. ^[2] Terapitë përfshijnë ilaçe bimore, dieta speciale, meditim, joga, masazh, laksativë, klizma dhe vajra mjekësore. ^{[9] [10]} Përgatitjet ajurvedike zakonisht bazohen në përbërje të ndërlikuara bimore, minerale dhe substanca metalike (ndoshta nën ndikimin e alkimisë së hershme indiane ose rasashastrës ). Tekstet e lashta të Ajurvedës mësonin gjithashtu teknika kirurgjikale, duke përfshirë rinoplastikën, nxjerrjen e gurëve të veshkave, qepjet dhe nxjerrjen e objekteve të huaja. ^{[11] [12]}

Tekstet kryesore klasike të Ajurvedës fillojnë me rrëfimet e kalimit të njohurive mjekësore nga perënditë tek të urtët dhe më pas tek mjekët njerëzorë. ^[13] Botimet e shtypura të Sushruta Samhitës ( Përmbledhja e Sushrutës ), e kufizojnë veprën si mësimet e Dhanvantarit, perëndisë hindu të Ajurvedës, i mishëruar si Mbreti Divodāsa i Varanasit, për një grup mjekësh, duke përfshirë Sushrutën. ^{[14] [15]} Dorëshkrimet më të vjetra të veprës, megjithatë, e lënë këtë kornizë, duke ia atribuar veprën drejtpërdrejt mbretit Divodāsa. ^[16] Nëpërmjet proceseve të mirëkuptuara të modernizimit dhe globalizimit, Ajurveda është përshtatur për konsum perëndimor, veçanërisht nga Baba Hari Dass në vitet 1970 dhe Maharishi Ayurveda në vitet 1980. ^[17] Dëshmitë historike për tekstet, terminologjinë dhe konceptet ajurvedike shfaqen nga mesi i mijëvjeçarit të parë pes e tutje. ^[18]

Në tekstet e Ajurvedës, theksohet baraspesha Dosha dhe shtypja e nxitjeve natyrore konsiderohet e pashëndetshme dhe mëtohet se çon në sëmundje. ^[19] Traktatet mbi Ajurvedën përshkruajnë tre dosha elementare dmth. vāta, pitta dhe kapha, dhe theksojnë se baraspesha ( Skt. sāmyatva ) e doshave rezulton në shëndet, ndërsa zbarazpesha ( viṣamatva ) rezulton në sëmundje. Traktatet e Ajurvedës e ndajnë mjekësinë në tetë përbërës kanonikë. Praktikuesit e Ajurvedës kishin zhvilluar preparate të ndryshme mjekësore dhe procedura kirurgjikale që të paktën nga fillimi i epokës së zakonshme . ^[20]

Nuk ka asnjë provë të mirë që Ajurveda të jetë efektive për të trajtuar ose kuruar kancerin. ^[10] Disa preparate ajurvedike janë zbuluar se përmbajnë plumb, merkur dhe arsenik, ^[9] substanca të njohura si të dëmshme për njerëzit . Një studim i vitit 2008 gjeti të tre substancat në afërsisht 21% të ilaçeve indiane ajurvedike të patentuara në SHBA të shitura përmes internetit. ^[21] Implikimet në shëndetin publik të ndotësve të tillë metalikë në Indi janë të panjohura. ^[21]

Ajurveda ka tetë mënyra për të diagnostikuar sëmundjen, të quajtura Nadi (pulsi), Mootra (urina), Mala (jashtëqitja), Jihva (gjuha), Shabda (të folurit), Sparsha (të prekurit), Druk (të parit) dhe Aakruti (dukja). ^[22] Praktikuesit ajurvedikë i qasen diagnozës duke përdorur pesë shqisat. ^[23] Për shembull, të dëgjuarit përdoret për të vëzhguar gjendjen e frymëmarrjes dhe të folurit. ^[24] Studimi i pikave vdekjeprurëse ose marman marma merr një rëndësi të veçantë. ^[25]

Ajurveda praktikohet gjerësisht në Indi, Bangladesh, Sri Lanka dhe Nepal ^[26] ku institucionet publike ofrojnë studime formale në formën e një diplome Bachelor të Mjekësisë dhe Kirurgjisë Ajurvedike (BAMS). Në disa pjesë të botës, pozita ligjore e praktikuesve është e barabartë me atë të mjekësisë së zakonshme. ^[26] Disa studiues e kanë përshkruar zbatimin bashkëkohor indian të praktikës ajurvedike si "biomjekësore" në krahasim me theksin më "shpirtëror" ndaj praktikës që gjendet në variante në Perëndim. ^{[27] [28]}

Që nga vitet 1980, Ajurveda është bërë gjithashtu objekt i studimeve ndërdisiplinore në etnomjekësi që kërkon të integrojë shkencat biomjekësore dhe shkencat humane për të përmirësuar farmakopeinë e Ajurvedës. ^[29] Sipas Kërkimeve të Industrisë, tregu botëror i Ajurvedës kishte vlerë 4.5 bilionë dollarë në 2017. ^[30]

Është raportuar se, në vitin 2008 ^[3] dhe përsëri në 2018 ^[31] , 80 përqind e njerëzve në Indi përdorin Ajurvedën ekskluzivisht ose të kombinuar me mjekësinë e zakonshme perëndimore. ^{[3] [31]} Një studim kombëtar i shëndetit i vitit 2014 zbuloi se, në përgjithësi, format e Sistemit Indian të Mjekësisë ose AYUSH (Ajurveda, Joga dhe naturopatia, Unani, Sidha dhe Homeopatia) u përdorën nga rreth 3.5% e pacientëve që kërkonin kujdes ambulator mbi një periuhdë referuese javore mbi 2 javë. ^[32]

Maharashtra Andhashraddha Nirmoolan Samiti, një organizatë e dedikuar për të luftuar besëtytninë në Indi, e konsideron Ajurvedën si pseudoshkencë. ^[8]

Në vitin 2016, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) publikoi një raport të titulluar "Forca e Punës Shëndetësore në Indi", i cili zbuloi se 31 përqind e atyre që mëtonin se ishin mjekë në Indi në 2001 ishin të arsimuar vetëm deri në nivelin e shkollës së mesme dhe 57 përqind e mënjanuan mungesën e një kualifikimi mjekësor. ^[33] Studimi i OBSH-së zbuloi se situata ishte më e keqe në Indinë rurale me vetëm 18.8 përqind të mjekëve që kishin një kualifikim mjekësor. ^[33] Në përgjithësi, studimi zbuloi se në nivel kombëtar dendësia e të gjithë mjekëve (të zakonshëm, ajurvedikë, homeopatikë dhe unani) ishte 8 mjekë për 10,000 njerëz krahasuar me 13 për 10,000 njerëz në Kinë. ^{[33] [34]}

1. ^ "Ayurveda". Oxford University Press. Arkivuar nga origjinali më 10 dhjetor 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
2. ^ ^{a b} Meulenbeld, Gerrit Jan (1999). "Introduction". A History of Indian Medical Literature. Groningen: Egbert Forsten. ISBN 978-90-6980-124-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "HIML-intro" defined multiple times with different content
3. ^ ^{a b c} Dargan, Paul I.; Gawarammana, Indika B.; Archer, John R.H.; House, Ivan M.; Shaw, Debbie; Wood, David M. (2008). "Heavy metal poisoning from Ayurvedic traditional medicines: An emerging problem?". International Journal of Environment and Health. 2 (3/4): 463. CiteSeerX 10.1.1.561.9726. doi:10.1504/IJENVH.2008.020936. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "Dargan" defined multiple times with different content
4. ^ "Weeklong programme to observe Health Day". The Himalayan Times. The Himalayan Times. 28 tetor 2013. Arkivuar nga origjinali më 23 mars 2017. Marrë më 7 janar 2015. In Nepal, 80 per cent of the population receives Ayurvedic medicine as first aid treatment. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
5. ^ Alam, Zulfeequar (2008). Herbal Medicines. New Delhi, India: A.P.H. Publishing. fq. 8–13, 122. ISBN 978-81-313-0358-0. Arkivuar nga origjinali më 7 shtator 2023. Marrë më 15 shkurt 2022. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
6. ^ Beall, Jeffrey (2018). "Scientific soundness and the problem of predatory journals". përmbledhur nga Kaufman, Allison B.; Kaufman, James C. (red.). Pseudoscience: The Conspiracy Against Science. MIT Press. fq. 293. ISBN 978-0-262-03742-6. Arkivuar nga origjinali më 7 shtator 2023. Marrë më 11 shtator 2020. Ayurveda, a traditional Indian medicine, is the subject of more than a dozen, with some of these 'scholarly' journals devoted to Ayurveda alone..., others to Ayurveda and some other pseudoscience....Most current Ayurveda research can be classified as 'tooth fairy science,' research that accepts as its premise something not scientifically known to exist....Ayurveda is a long-standing system of beliefs and traditions, but its claimed effects have not been scientifically proven. Most Ayurveda researchers might as well be studying the tooth fairy. The German publisher Wolters Kluwer bought the Indian open-access publisher Medknow in 2011....It acquired its entire fleet of journals, including those devoted to pseudoscience topics such as An International Quarterly Journal of Research in Ayurveda. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
7. ^ Semple D, Smyth R (2019). "Chapter 1: Thinking about psychiatry". Oxford Handbook of Psychiatry (bot. 4th). Oxford University Press. fq. 24. doi:10.1093/med/9780198795551.003.0001. ISBN 978-0-19-879555-1. Arkivuar nga origjinali më 7 shtator 2023. Marrë më 3 korrik 2020. These pseudoscientific theories may...confuse metaphysical with empirical claims (e.g....Ayurvedic medicine) {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)(kërkohet abonim)
8. ^ ^{a b} Quack, Johannes (2011). Disenchanting India: Organized Rationalism and Criticism of Religion in India. Oxford University Press. fq. 213, 3. ISBN 978-0-19-981260-8. Arkivuar nga origjinali më 7 shtator 2023. Marrë më 6 shkurt 2022. ordinary members told me how they practice some of these pseudosciences, either privately or as certified doctors themselves, most often Ayurveda. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "Quack-2011" defined multiple times with different content
9. ^ ^{a b} Miller, Kelli (20 mars 2021). "What Is Ayurveda?". WebMD. Medically Reviewed by Melinda Ratini. Arkivuar nga origjinali më 4 korrik 2020. Marrë më 16 gusht 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "WebMD" defined multiple times with different content
10. ^ ^{a b} "Ayurvedic medicine". Cancer Research UK. Arkivuar nga origjinali më 24 nëntor 2020. Marrë më 18 prill 2022. There is no scientific evidence to prove that Ayurvedic medicine can treat or cure cancer. Researchers have found that some Ayurvedic treatments can help relieve cancer symptoms. It can also improve quality of life. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "cruk" defined multiple times with different content
11. ^ Wujastyk 2003a. Gabim me sfn - Nuk ka shënjestrim CITEREFWujastyk2003a (Ndihmë!)
12. ^ Mukhopadhyaya, Girindranath (1913). The Surgical Instruments of the Hindus, with a Comparative Study of the Surgical Instruments of the Greek, Roman, Arab, and the Modern European Surgeons. Calcutta: Calcutta University. Marrë më 16 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
13. ^ Zysk, Kenneth G. (1999). "Mythology and the Brāhmaṇization of Indian medicine: Transforming Heterodoxy into Orthodoxy". përmbledhur nga Josephson, Folke (red.). Categorisation and Interpretation. Meijerbergs institut för svensk etymologisk forskning, Göteborgs universitet. fq. 125–145. ISBN 978-91-630-7978-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
14. ^ Bhishagratna, Kaviraj Kunjalal (1907). An English Translation of the Sushruta Samhita Based on Original Sanskrit text. Calcutta: K. K. Bhishagratna. fq. 1. Marrë më 16 tetor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
15. ^ "Dhanvantari. (2010). In Encyclopædia Britannica. Retrieved 4 August 2010, from Encyclopædia Britannica Online". Arkivuar nga origjinali më 27 prill 2015. Marrë më 2 qershor 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
16. ^ Birch, Jason; Wujastyk, Dominik; Klebanov, Andrey; Parameswaran, Madhu; Rimal, Madhusudan; Chakraborty, Deepro; Bhatt, Harshal; Shenoy, Devyani; Lele, Vandana (2021). "Further Insight into the Role of Dhanvantari, the physician to the gods, in the Suśrutasaṃhitā". Academia Letters. doi:10.20935/al2992. Arkivuar nga origjinali më 15 prill 2023. Marrë më 2 maj 2022. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
17. ^ Wujastyk, Dagmar; Smith, Frederick M. (2013-09-09). Modern and Global Ayurveda: Pluralism and Paradigms (në anglisht). SUNY Press. ISBN 978-0-7914-7816-5. Arkivuar nga origjinali më 7 shtator 2023. Marrë më 10 mars 2022.
18. ^ Meulenbeld, G. Jan (1999–2000). A history of Indian medical literature. Groningen: Egbert Forsten; Brill. fq. passim. ISBN 90-6980-124-8. OCLC 42207455. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
19. ^ Wujastyk 2003a
20. ^ Sharma, Priya Vrat (1992). History of Medicine in India. New Delhi: Indian National Science Academy. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
21. ^ ^{a b} Saper RB; Phillips RS; etj. (2008). "Lead, mercury, and arsenic in US- and Indian-manufactured medicines sold via the internet". JAMA. 300 (8): 915–923. doi:10.1001/jama.300.8.915. PMC 2755247. PMID 18728265. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
22. ^ Mishra, Lakshmi-chandra; Singh, Betsy B.; Dagenais, Simon (2001). "Healthcare and disease management in Ayurveda". Alternative Therapies in Health and Medicine. 7 (2): 44–50. PMID 11253416. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
23. ^ Chopra 2003
24. ^ Underwood & Rhodes (2008)
25. ^ Chopra 2003, citing Sushrutasamhita 25.36.
26. ^ ^{a b} Xiaorui Zhang (2001). "Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine: A Worldwide Review". World Health Organization (WHO). Arkivuar nga origjinali më 31 gusht 2009. Marrë më 24 qershor 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
27. ^ Warrier, Maya (janar 2009). "Seekership, Spirituality and Self-Discovery: Ayurveda Trainees in Britain". Asian Medicine. 4 (2): 423–451. doi:10.1163/157342009X12526658783691. ISSN 1573-420X. PMC 2898496. PMID 20617123. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
28. ^ Sujatha, V. (janar 2020). "The Universal and the Global: Contextualising European Ayurvedic Practices". Society and Culture in South Asia. 6 (1): 52–73. doi:10.1177/2393861719883067. ISSN 2393-8617. Arkivuar nga origjinali më 15 prill 2023. Marrë më 25 mars 2022 – nëpërmjet Sage. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
29. ^ Smith, Frederick M.; Wujastyk, Dagmar (2008). "Introduction". përmbledhur nga Smith, Frederick M.; Wujastyk, Dagmar (red.). Modern and Global Ayurveda: Pluralism and Paradigms. New York: SUNY Press. fq. 1–28. ISBN 978-0-7914-7816-5. OCLC 244771011. Arkivuar nga origjinali më 7 shtator 2023. Marrë më 10 mars 2022. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
30. ^ "Global Ayurvedic Market". Industry Research. 8 prill 2019. Arkivuar nga origjinali më 15 prill 2023. Marrë më 27 mars 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
31. ^ ^{a b} Bhowmick, Nilanjana (2021-06-02). "Indian doctors protest herbal treatments being touted for COVID-19". National Geographic (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 21 mars 2022. Marrë më 2022-03-21.
32. ^ Rudra, Shalini; Kalra, Aakshi; Kumar, Abhishek; Joe, William (2017). "Utilization of alternative systems of medicine as health care services in India: Evidence on AYUSH care from NSS 2014". PLOS ONE. 12 (5): e0176916. Bibcode:2017PLoSO..1276916R. doi:10.1371/journal.pone.0176916. PMC 5417584. PMID 28472197. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
33. ^ ^{a b c} Bansal, Samarth (2016-07-18). "WHO report sounds alarm on 'doctors' in India". The Hindu (në Indian English). ISSN 0971-751X. Arkivuar nga origjinali më 6 shkurt 2022. Marrë më 2022-02-06.
34. ^ Anand, Sudhir; Fan, Victoria (2016). "The Health Workforce in India" (PDF). World Health Organization. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 28 mars 2022. Marrë më 13 shkurt 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)