Otto von Bismarck
„Bizmark” preusmjerava ovdje. Za ostala značenja, v. Bizmark (razvrstavanje).| Otto von Bismarck | |
|---|---|
 | |
| Mandat 21. ožujka 1871. – 20. ožujka 1890. | |
| Prethodnik | nitko |
| Nasljednik | Leo von Caprivi |
| Mandat 23. rujna 1862. – 1. siječnja 1873. | |
| Prethodnik | Adolf zu Hohenlohe-Ingelfingen |
| Nasljednik | Albrecht von Roon |
| Mandat 9. studenoga 1873. – 20. ožujka 1890. | |
| Prethodnik | Albrecht von Roon |
| Nasljednik | Leo von Caprivi |
| Rođenje | 1. travnja 1815. Schönhausen, Njemačka |
| Smrt | 30. srpnja 1898. Friedrichsruhe, Njemačka |
| Politička stranka | nijedna |
| Supružnik | Johanna von Puttkamer |
Potpis
| |
 | |
Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen (1. 4. 1815. — 30. 7. 1898.) je njemački političar koji se smatra najvećim i najuticajnijim državnikom u njemačkoj i evropskoj historiji.[1][2]
Odrastao je u plemićkoj familiji i razvio konzervativne političke stavove, ali i politički talent. Godine 1862. je imenovan pruskim premijerom, odakle je svu svoju energiju uložio u projekt njemačkog ujedinjenja kojeg je namjeravao izvesti "krvi i željezom". Godine 1864. je zajedno s Austrijom vodio uspješni rat protiv Danske oko Schleswiga i Holsteina. Godine 1866. je pokrenuo rat protiv Austrije koji je završen velikom pobjedom i trajnom hegemonijom Pruske u Njemačkoj. Godine 1870. je tzv. emskom depešom isprovocirao rat Pruske i Francuske koji je završio francuskim porazom i proglašenjem Njemačkog carstva (tzv. Drugog Reicha) u okupiranom Versaillesu.
Nakon toga je Bismarck postao prvim kancelarom ujedinjene Njemačke i na tom položaju ostao do 1890. godine. Za njegova mandata je Njemačka dobila svoje prve kolonije, a sam je Bismarck pažljivo gradio sistem vojnih saveza s ciljem da spriječi Francusku u nastojanju da se osveti poraz u ratu. Također se istakao po tome što je, usprkos vlastitih konzervativnih uvjerenja, uveo sustav mirovinskog i socijalnog osiguranja.
Bismarck je rođen kao Otto Eduard Leopold grof von Bismarck (Otto Eduard Leopold Graf von Bismarck) u Schönhausenu. Studirao je pravo na sveučilištima u Getingenu i Humboltu, kao i na sveučilištu u Berlinu. Oženio je Johannu von Puttkamer 1847. godine. U njihovom dugom i sretnom braku je rođeno troje djece.
Oduševljen zbog propasti revolucionarnih pokreta 1848. godine u njemačkim državama, izabran je u pruski parlament 1849. godine. Postavljen da predstavlja Prusku u Frankfurtu na Majni, Bismarck postaje sve više uvjeren da je ujedinjena njemačka nacija, koju bi predvodila Pruska, važan cilj što se u to vrijeme smatralo liberalnim ciljem. Poslije ovog položaja, bio je postavljen za veleposlanika u Petrogradu, u kome se sprijateljio sa svojim budućim protivnikom, Aleksandrom Gorhakovim, i u Parizu. Godine 1862., pruski kralj Vilim I. postavio ga je za premijera i ministra vanjskih poslova Pruske, kao rješenje sukoba između sve liberalnijeg parlamenta i kralja.
Veličina uloge Bismarcka kao ujedinitelja Njemačke veoma je kontroverzna tema među povjesničarima. Također, postoji mnogo rasprava je li to bilo ujedinjenje Njemačke ili proširenje Pruske. Ono što je izvjesno, Bismarck je djelomično odgovoran za početak više ratova koji su vodili do dramatične promjene u političkoj strukturi Njemačke. Prvo, uz suradnju Austrije, Schleswig i Holstein su odcjepljeni od Danske u ratu. Mirovni ugovor je zaključen u Beču 30. listopada 1864. godine. Već 1865. Austrija je primorana prepustiti Pruskoj kontrolu nad sjevernim zemljama, a 1866. Bismarck napada Austriju i brzo ju pobjeđuje u bitci kod Königgrätza, priključivši Hannover, Hesen-Kasel, Nasau i Frankfurt Pruskoj formirajući tako Sjevernonjemačku konfederaciju.
Pošto je Bismarck izazvao Francusku, kojom je u to vrijeme vladao Napoleon III., izbio je Francusko-pruski rat, tijekom kojega su se južnonjemačke države, koje su smatrale Francusku agresorom, pridružile Sjevernonjemačkoj konfederaciji u borbi protiv Francuske. Francuska je pretrpjela ponižavajući poraz, i Vilim I. biva okrunjen kao njemački imperator u Dvorani ogledala u Versaillesu, koja je služila kao središte pruske armije. Bismarck je time zakonito stvorio Njemačko Carstvo pod vodstvom Pruske uz isključenje Austrije.
Slavljen kao nacionalni heroj, Bismarck postaje prvi kancelar novog njemačkoga carstva. U vanjskoj politici posvećuje se očuvanju mira između europskih sila Francuske, Austrije, Njemačke i Rusije. Bismarck je vjerovao da središnja pozicija Njemačke u Europi može biti uzrok njenog razaranja u slučaju bilo kojeg rata.
Na unutrašnjem planu bio je zabrinut pojavljivanjem dvaju novih političkih stranaka: Katoličke stranke centra, i Socijaldemokratske stranke Njemačke. Bitka protiv katolicizma koja je započela 1872. godine, pod imenom "Kulturna borba" (Kulturkampf) uglavnom je bila promašaj. Bismarck je napao socijaldemokrate na dvije fronte: socijaldemokratska stranka i njezine organizacije su stavljene izvan zakona, dok je radničkoj klasi dano vrlo napredno zakonodavstvo koje je omogućavalo zdravstveno osiguranje, osiguranje u slučaju nesreće na radu, kao i starosne mirovine.
Na izborima 1890. godine i Katolička stranka centra i socijaldemokrati osvajaju mnogo glasova, a Bismarck daje ostavku na zahtijevanje njemačkoga cara Vilima II., koji je došao na prijestolje 1888. godine. Bismarck je proveo svoje posljednje godine pisajući memoare (Gedanken und Erinnerungen; "Razmišljanja i sjećanja"). Umro je u 83. godini života 1898. godine u Fredrihsruhu.
Za vrijeme Drugoga svjetskog rata Njemačka ratna mornarica imala je ratni brod imenovan u njegovu čast, Bismarck, kao i Njemačka carska mornarica čija su dva broda nosila njegovo ime. Također, mjesto Bismarck, Sjeverna Dakota, nosi njegovo ime, kao i Arhipelag Bismarck i Bismarckovo more kod bivše njemačke kolonije Nove Gvineje, te više ulica i škola u Njemačkoj.
Istoričari su u znatnoj meri dostigli konsenzus po pitanju sadržaja, funkcije i važnosti Bizmarkovog lika u nemačkoj političkoj kulturu tokom zadnjih 125 godina.[3][4] Prema Steinberg, njegova dostignuća tokom 1862–71 su bila "najveća diplomatska i politička ostvarenja bilo kojeg lidera u zadnja dva veka."[5]
Bizmarkova najvažnija ostavština je ujedinjenje Nemačke. Nemačka je postojala kao kolekcija stodina zasebnih kneževina i slobodnih gradova još od doba formiranja Svete Rimske Imperije. Tokom vekova razni vladari su bezuspešno pokušavali da ujedine nemačke države sve do Bizmarkovog vremena. Razna nemačka kraljevstva su se ujedinila u jednu državu uglavnom kao rezultat Bizmarkovih napora.
Nakon ujedinjenja, Nemačka je postala jedna od najmoćnijih nacija u Evropi. Bizmarkova mudra, oprezna i pragmatična spoljašnja politika je omogućila Nemačkoj da mirnim putem zadrži poziciju moći koju joj je on doneo; održavanjem dobronamerne diplomatije s gotovo svim europskim zemljama. Francuska, koja je jedina iznimka, je bila razorena Bizmarkovim ratovima i njegovim naknadnim oštrim političkim stavovima prema njoj. Francuska je postala jedan od najogorčenijih neprijatelja Nemačke u Evropi. Austrija je, takođe, bila oslabljena formiranjem Nemačke imperije, mada u znatno manjoj meri od Francuske. Bizmark je verovao da dokle god su Britanija, Rusija i Italija uverene u miroljubive namere Nemačke imperije, zaraćenost sa Francuskom je prihvatljiva. Njegove diplomatske podvige je poništio kajzer Wilhelm II, i takva politika je ujedinila druge Evropske sile protiv Nemačke tokom Prvog svetskog rata.
Istoričari naglašavaju da je Bizmarkova miroljubiva, „kontinentalno zasićena diplomatija“ postajala sve nepopularnija, jer je svjesno suzbijala sve ekspanzionističke pretenzije. U drastičnom kontrastu su stojale ambicije svetske politike Vilhelma II, čiji cilj je bio osiguravanja budućnosti države putem ekspanzije, što je dovelo do Prvog svetskog rata. Slično tome Bizmarkova politika osporavanja dominancije vojnih vlasti u spoljno poličkom odlučivanju je prekinuta 1914. naoružavanjem Nemačke.
Bizmarkovu psihologiju i lične osobine nisu blagonaklono prihvatali učenjaci. Američki istoričar Jonathan Steinberg prikazuje malignog genija koji je duboko osvetoljubiv, čak i prema svojim najbližim prijateljima i članovima porodice. Evans kaže da je on bio „zastrašujuć i beskrupulozan, sklon manipulaciji slabosti drugih, umesto pospešivanja njihovih vrlina“.[6] Britanski istoričari, uključujući Evansa, Tejlora, Palmera i Krankšova, vide Bizmarka kao ambivalentnu figuru, nesumnjivo čovjeka velike veštine, ali osobu koja nije ostavila trajan sistem za podršku nasljednika manje vještih od njega. Kao posvećeni monarhista, Bizmark nije omogućio provizije za efektivne konstitucione provere moći imperatora, čime je efektivno postavio tempiranu bombu u temelje Nemačke, koja je stvorio.
Posmatrači tog vremena i mnogi nakon tada su razmatrali Bizmarkovu vešnu pisanja. Kao što je Henri Kisindžer napomenuo, "Čovek 'krvi i gvožđa' je pisao prozu izvanredne neposrednosti i lucidnosti, uporedivu po posebnosti sa Čerčilovom upotrebom engleskog jezika."[7]
Tokom većeg dela njegovog skoro 30 godina dugog mandata, Bizmark je održao neprikosnovenu kontrolu nad politikom vlade. Bio je potpuno podržan od strane njegovog prijatelja Albrecht von Roon, ministra rata, kao i vođe pruske vojske Helmuta von Moltke. Bizmarkovi diplomatski potezi su se oslanjali na pobedničku Prusku vojsku, i ta dva čoveka su pružila Bizmarku pobede koje su mu bile neophodne da ubedi manje nemačke države da se pridguže Pruskoj.
Bizmark je preduzimao korake da utiša ili ograniči političku opoziciju, u prilog čega svedoči zakon kojim se ograničava sloboda štampe, i antisocijalistički zakoni. On je vodio kulturni rat (Kulturkampf) protiv Katoličke crkve dok nije postalo jasno da konzervatizam čini katolike prirodnim saveznikom protiv socijalista. Njegov kralj Wilhelm I je retko preispitivao kancelarove odluke; u nekoliko slučajeva, Bizmark je dobio odobrenje svog monarha preteći ostavkom. Međutim, Wilhelm II je nameravao da sam vlada zemljom, zbog čega je svrgavanje Bizmarka bio njegov prvi zadatak po dolaku na vlast. Bizmarkovi naslednici na dužnosti kancelara su bili daleko manje uticajni, pošto je moć bila koncentrisana u rukama impreatora.
Neposredno nakon što je otišao sa funkcije, građani su počeli da ga veličaju i osnovaju fondove za izgradnju spomenika, poput Bizmarkovih spomenika ili kula posvećenih njemu. Širom Nemačke, pohvale su bile beskrajne, nekoliko zgrada je imenovano u njegovu čast, za pravljenje njegovih portreta su angažovani umetnici kao što su Franz von Lenbach i C.W. Allers, i knjige o njemu su postale bestseleri. Prvi spomenik izgrađen u njegovu čast je bio Bizmarkov spomenik kod Bad Kisingena, podignut 1877.
Brojni statue i spomenici obeležavaju gradove, varoši, i sela Nemačke, uključujući poznati Bizmarkov spomenik u Berlinu i brojne Bizmarkove kule na četiri kontinenta. Jedini spomenink koji ga prikazuje kao studenta na univerzitetu u Getingenu (zajedno sa psom, verovatno njegovim Reichshund Tyras) i kao člana njegovog Corps Hanovera je podignut 2006. u Rudelsburgu. Blistavo beli Bizmarkov spomenik iz 1906. u gradu Hamburg, stoji u centru St. Pauli distriktu, i najveći je, i verovatno najbolje poznati, spomenik Bizmarka širom sveta. Statue ga prikazuju kao masivnog, monolitnog, krutog i odlučnog.[8] Dva ratna brodova su imenovana u njegovu čast, SMS Bismarck nemačke imperijalne mornarice, i brod Bizmark iz doba Drugog svetskog rata.
Gerwarth (2007) pokazuje da Bizmarkov mit, koji je uglavnom izgrađen tokom njegovih godina mirovine i još čudnije nakon njegove smrti, se pokazao veoma moćnim retoričkim i ideološkim oruđem. Mit ga je učinio dogmatičnim ideologom i vatrenim nacionalistom, dok je u stvarnosti on bio ideološki fleksibilan. Gerwarth tvrdi da je konstruisana memorija Bizmarka odigrala centralnu ulogu anti-demokratskog mita u visoko ideološkoj borbi oko prošlosti, borbi koja je divljala u periodu između 1918 i 1933. Taj mit je korišten kao oružje protiv Veimarove republike, i izvršio je destruktivni uticaj na političku kulturu prve nemačke demokratije. Frankel (2005) pokazuje da je Bizmarkov kult odnegovao i legitimizovao novi stil političara desnog krila, i pospešio post-Bizmarkovu krizu vođstva, stvarnu i prividnu, koja je podstakla Nemce da traže najjačeg mogućeg lidera i da se pitaju „Šta bi Bizmark uradio?“
Na primer, Hamburški spomenik, otkriven 1906, se smatra jednim od najvećih izraza Bizmarkovog kulta imperijalne Nemačke i važan je u istoriji nemačke umetnositi spomenika. On je bio produkat čežnje hamburških patricijskih klasa da odbrane svoje političke privilegije na pragu dramatičnih društvenih promena i nerešenih zahteva za političke reforme. Za one koji su predvodili njegovu izgradnju, spomenik je takođe bio način potvrđivanja hamburških kulturnih aspiracija i odbacivanja reputacije grada neblagonaklonog prema umetnicima. Spomenik je dočekan sa široko rasprostranjenim neodobravanjem radničke klase i nije obuzdao njihovu rastuću podršku za Socijal-demokrate.[9]
- ↑ Steinberg, Jonathan. Bismarck: A Life. str. 51. ISBN 9780199782529.
- ↑ Hull, Isabel V. (2004). The Entourage of Kaiser Wilhelm II, 1888–1918. str. 85. ISBN 9780521533218.
- ↑ Müller (2008)
- ↑ Urbach (1998)
- ↑ Steinberg, 2011, p. 184.
- ↑ Richard J. Evans, "The Gambler in Blood and Iron," New York Review (23 February 2012) p 39
- ↑ Kissinger 2011
- ↑ Sieglinde Seele, Lexikon der Bismarck-Denkmäler. Türme, Standbilder, Büsten, Gedenksteine und andere Ehrungen, Michael Imhof Verlag: Petersberg, 2005; 480 pp.
- ↑ Mark A.Russell, "The Building of Hamburg's Bismarck Memorial, 1898–1906," Historical Journal 2000 43(1): 133–156
- Crankshaw, Edward (1981), Bismarck, The Viking Press.
- Darmstaedter, Friedrich. Bismarck and the Creation of the Second Reich (2008)
- Dawson, William Harbutt. The Evolution of Modern Germany (1908), 503pp covers 1871–1906 with focus on social and economic history & colonies online free
- Engelberg, Ernst. Bismarck; 2 vols., (1986–90); major academic study by an east-German historian (only in German)
- Eyck, Erich (1964), Bismarck and the German Empire, ISBN 0393002357 (excerpt and text search)
- Feuchtwanger, Edgar (2002), Bismarck, Historical Biographies, Routledge, arhivirano iz originala na datum 2010-04-20, pristupljeno 2015-04-18, 276 pp., basic starting point.
- Gall, Lothar (1986), Bismarck: The White Revolutionary, 2 vol; major academic study
- Headlam, James Wycliffe. Bismarck and the Foundation of the German Empire (1899) 471 pp solid old biography online
- Heuston, Kimberley Burton (2010), Otto von Bismarck: Iron Chancellor of Germany, Franklin Watts.
- Hollyday, FBM (1970), Bismarck, Great Lives Observed, Prentice-Hall.
- Kent, George O (1978), Bismarck and His Times, arhivirano iz originala na datum 2011-09-15, pristupljeno 2015-04-18.
- Kissinger, Henry A (31 March 2011), „Otto von Bismarck, Master Statesman”, The New York Times.
- Lerman, Katharine Anne. Bismarck: Profiles in Power. Longman, 2004. ISBN 0-582-03740-9; 312pp
- Ludwig, Emil (1927a), Wilhelm Hohenzollern: The last of the Kaisers, New York, ISBN 9780766143418[mrtav link], popular.
- Ludwig, Emil (1927b), Bismarck: The Story of a Fighter, Little, Brown, popular.
- Pflanze, Otto, Bismarck and the Development of Germany; 3 vols., 1963–90. vol 1 online, Bismarck and the Development of Germany: The Period of Unification, 1815–1871
- Pflanze, Otto (Apr 1955), „Bismarck and German Nationalism”, American Historical Review 60 (3): 548–66, DOI:10.2307/1845577, ISSN 0002-8762, JSTOR 1845577
- Jonathan Steinberg. Bismarck: A Life (Oxford University Press, 2011), 592 pp
- Stern, Fritz (1977), Gold and Iron: Bismarck, Bleichröder and the Building of the German Empire, Penguin.
- Taylor, A.J.P. (1969), Bismarck: the Man and the Statesman, New York: Alfred A Knopf.
- Berghahn, Volker. Imperial Germany, 1871–1914 (1994)
- Blackbourn, David (1998), The Long Nineteenth Century: A History of Germany, 1780–1918.
- Clark, Christopher. Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia, 1600–1947 (2009)
- Craig, Gordon A. Germany, 1866–1945 (1978) online edition Arhivirano 2011-06-24 na Wayback Machine-u
- Holborn, Hajo (1969), „The Constitutional Conflict in Prussia and the Early Years of the Bismarck Ministry”, The History of Modern Germany 1840–1945, Alfred A Knopf, pp. 131–72.
- Langer, William L. European alliances and alignments, 1871–1890 (1964)
- Retallack, James N (2008), Imperial Germany, 1871–1918, Oxford University Press.
- Robinson, Janet, and Joe Robinson. Handbook of Imperial Germany (2009) excerpt and text search
- Sheehan, James J. German History, 1770–1866 (1989), dense, thorough political history
- Beck, Hermann (1995), Origins of the Authoritarian Welfare State in Prussia, 1815–1870.
- Clark, Chester Wells. Franz Joseph and Bismarck: The Diplomacy of Austria before the War of 1866 (Harvard University Press, 1934).
- Field, WG (October 1898), „Bismarck's First School”, The Journal of Education (Oxford University Press) 20: 603–4.
- Goddard, Stacie E. "When Right Makes Might: How Prussia Overturned the European Balance of Power," International Security, Volume 33, Number 3, Winter 2008/09, pp. 110–42 in Project MUSE, covers 1864–71
- Gross, Michael B (2005), The War against Catholicism: Liberalism and the Anti-Catholic Imagination in Nineteenth-Century Germany.
- Hennock, E. P. The Origin of the Welfare State in England and Germany, 1850–1914: Social Policies Compared (Cambridge University Press, 2007) 381 pp.
- Hennock, E. P. "Social Policy in the Bismarck Era: A Progress Report," German History, (June 2003) 21#2 pp 229–238 online
- Howard, Michael. The Franco-Prussian War: The German invasion of France, 1870–1871 (1961) excerpt and text search
- Kennedy, Paul M (1988), The Rise of the Anglo-German Antagonism, 1860–1914.
- Kissinger, Henry. "The White Revolutionary: Reflections on Bismarck," Daedalus Vol. 97, No. 3, (Summer, 1968), pp. 888–924 in JSTOR
- Lord, Robert H. "Bismarck and Russia in 1863," American Historical Review, Vol. 29, No. 1 (October 1923), pp. 2–48. in JSTOR
- Mork, Gordon R. "Bismarck and the 'Capitulation' of German Liberalism," Journal of Modern History Vol. 43, No. 1 (Mar., 1971), pp. 59–75 in JSTOR
- Paur, Philip. "The Corporatist Character of Bismarck's Social Policy," European History Quarterly, Oct 1981; vol. 11: pp. 427–60.
- Ross, Ronald J (1998), The Failure of Bismarck's Kulturkampf: Catholicism and State Power in Imperial Germany, 1871–1887, The Catholic University of America Press, 219 pp.
- Stone, James. "Bismarck Ante Portas! Germany and the Seize Mai Crisis of 1877." Diplomacy & Statecraft (2012) 23#2 pp: 209-235.
- Stern, Fritz. Gold and Iron: Bismark, Bleichroder, and the Building of the German Empire (1979) economic and financial history; Bismark worked closely with this leading banker excerpt and text search
- Stone, James (1994), „Bismarck and the Containment of France, 1873–1877”, Canadian Journal of History 29 (2)
- Strandmann, Hartmut Pogge von, "Domestic Origins of Germany's Colonial Expansion under Bismarck," Past & Present No. 42 (Feb., 1969), pp. 140–59 in JSTOR
- Waller, Bruce. Bismarck at the Crossroads. The Reorientation of German Foreign Policy after the Congress of Berlin 1878–1880 (1974)
- Wawro, Geoffrey. The Franco-Prussian War: The German Conquest of France in 1870–1871(2005)
- Wawro, Geoffrey. "The War Scare of 1875: Bismarck and Europe in the Mid-1870s." German History (2012) 30#1 pp: 140-141.
- Hans-Ulrich Wehler "Bismarck's Imperialism 1862–1890" Past and Present, No. 48, August 1970. pp: 119–155 online edition
- Wetzel, David. A Duel of Nations: Germany, France, and the Diplomacy of the War of 1870–1871 (University of Wisconsin Press; 2012) 310 pages
- Wetzel, David. A Duel of Giants: Bismarck, Napoleon III, and the Origins of the Franco-Prussian War (U of Wisconsin Press, 2001). 244 pp. ISBN 0-299-17490-5
- Cowen, Ron (30 January 2012), „Restored Edison Records Revive Giants of 19th-Century Germany”, New York Times, pristupljeno 31 January 2012
- Frankel, Richard E. "From the Beer Halls to the Halls of Power: The Cult of Bismarck and the Legitimization of a New German Right, 1898–1945," German Studies Review, Vol. 26, No. 3 (Oct., 2003), pp. 543–560 in JSTOR
- Frankel, Richard E (2005), Bismarck's Shadow. The Cult of Leadership and the Transformation of the German Right, 1898–1945, ISBN 1-84520-033-0, 222 pp.
- Gerwarth, Robert. "Inventing the Iron Chancellor," History Today 2007 57(6): 43–49, in EBSCO
- Hamerow, Theodore S. ed. Otto von Bismarck and Imperial Germany: A Historical Assessment (1993), excerpts from historians and primary sources
- Müller, Frank Lorenz (2008). „Man, Myth and Monuments: The Legacy of Otto von Bismarck (1866–1998)”. European History Quarterly 38 (4): 626–36. DOI:10.1177/0265691408094517.
- O'Shea, John J. "Bismarck's Decline and Fall," The American Catholic Quarterly Review, Vol. XXIII, January/October 1898. online
- Pearce, Robert (March 2010), „The Austro-Prussian War”, History Review (66).
- Russell, Mark A. "The Building of Hamburg's Bismarck Memorial, 1898–1906," Historical Journal, Vol. 43, No. 1 (Mar., 2000), pp. 133–56 in JSTOR
- Steefel, Lawrence D. "Bismarck," Journal of Modern History, Vol. 2, No. 1 (Mar., 1930), pp. 74–95 in JSTOR
- Stürmer, Michael. "Bismarck in Perspective," Central European History, Vol. 4, No. 4, 1870/71 (Dec., 1971), pp. 291–331 in JSTOR
- Urbach, Karina. "Between Saviour and Villain: 100 Years of Bismarck Biographies," Historical Journal 1998 41(4): 1141–60 in JSTOR
- Bismarck, Otto von (1899), Bismarck, the Man & the Statesman: Being the Reflections and Reminiscences of Otto, Prince von Bismarck, 1, arhivirano iz originala na datum 2011-06-24, pristupljeno 2015-04-18
- Hohenzollern, William I; Bismarck, Otto von (1903), The correspondence of William I. and Bismarck: with other letters from and to Prince Bismarck, Translated by J. A. Ford
 | U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Otto von Bismarck |
 | Wikivrste imaju podatke o: Otto von Bismarck |
 | Wikizvor ima izvorni tekst na temu: Author:Otto von Bismarck |
 | Potražite izraz no u W(j)ečniku, slobodnom rječniku. |
 | Wikiknjige imaju materijala na temu: no |
- Život Otta von Bismarcka
- von Bismarckova biografija; uključuje mnoga privatna pisma
- Otto von Bismarck na Projektu Open Directory
- Bismarck World History Database Arhivirano 2014-02-22 na Wayback Machine-u
- Djela čiji je autor ili tema Otto von Bismarck u bibliotekama (WorldCat katalog)
